Википедија

Kosovo i Metohija

аутономна покрајина Србије
(preusmereno sa Аутономна Покрајина Косово и Метохија)
Za druga značenja, pogledajte stranicu Kosovo i Metohija (višeznačna odrednica).

Kosovo i Metohija — skraćeno KiM (alb. Kosovа dhe Metohiа), zvanično Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija — APKiM (alb. Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë), ponekad kratko Kosovo (alb. Kosova), ili Kosmet (od Kosovo i Metohija), je autonomna pokrajina u sastavu Srbije.[1] Nalazi se u središtu Balkanskog poluostrva, a čine je oblasti Kosovo i Metohija. Graniči se na jugoistoku sa Severnom Makedonijom, na jugozapadu sa Albanijom i na zapadu sa Crnom Gorom. Prema popisu iz 2024. bilo je 1.586.659 stanovnika.[2] Službeni jezici su srpski i albanski, a sedište administracije se nalazi u Prištini.

Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija
alb. Krahina Autonome e Kosovës dhe Metohisë
Položaj Kosova i Metohije
Matična država Srbija
Administrativni
centar		Priština
Službeni jeziksrpski i albanski
Ostali jezici u upotrebiturski, romski i bošnjački
Vladavina
Oblik vlastiautonomna pokrajina
Istorija
Istorija‍
 — Kosovska bitka15. jun 1389.
 — Kosovski vilajet1877.
 — Kumanovska bitka23—24. oktobar 1912.
 — Autonomna Kosovsko-metohijska Oblast10. jul 1945.
 — Rat na Kosovu i Metohiji1998—1999.
 — Rezolucija 124410. jun 1999.
Geografija
Površina‍
 — ukupno10.910 km2
Stanovništvo‍
 — 2024.Pad 1.586.659
 — gustina146 st./km2
Privreda
BDP / PKM≈ 2024.
 — ukupnoRast 29,719 mld. $
 — po stanovnikuRast 16.775 $
IHR (2022)0,757 (/) — visok
Valutasrpski dinar1
 — kod valuteRSD
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1 (CET)
UTC +2 (CEST)
Internet domen‍.rs‍
1 Evro (EUR) je defakto u upotrebi u najvećem delu pokrajine, a srpski dinar samo u mestima sa srpskom etničkom većinom

Od završetka rata na Kosovu i Metohiji (1998—1999) i NATO bombardovanja Jugoslavije (1999), Kosovo i Metohija se u skladu sa Rezolucijom 1244 Saveta bezbednosti UN nalaze pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). „Predstavnici naroda Kosova”[3] doneli su 17. februara 2008. jednostranu odluku o proglašenju nezavisnosti Kosova. Nezavisnost Republike Kosovo je priznalo 88 od sveukupno 193 države članice Ujedinjenih nacija.[4][5]

Ime

Naziv Kosovo potiče od slovenske, srpske reči kos — crna ptica,[6] a pojam Kosovo označava, na srpskom jeziku, oblast naseljenu tim pticama. Ime Metohija dolazi od grčke reči metoh, kojom su bila nazivana crkvena imanja, pošto su značajni zemljišni posedi sa selima u toj oblasti bili ne samo u vlasništvu Pećke patrijaršije, nego su poveljama srpskih vladara, mnogi njihovi posedi u Metohiji, uključiv i čitava sela dodeljivani pojedinim srpskim manastirima, pre svega vladarskim zadužbinama, poput Visokih Dečana ili Svetih Arhangela. Deo vladarskih poseda u Metohiji bio je često ustupan na trajno korišćenje manastiru Hilandaru na Svetoj gori.[7]

Geografija

Glavni članak: Geografija Kosova i Metohije
 
Dve geografske regije koje čine Kosovo i Metohiju

Kosovo i Metohija zauzima 10.910 km2 i 1999. godine je prema procenama imalo gotovo dva miliona stanovnika. Nalazi se istočno od Crne Gore, jugoistočno od Raške oblasti, severozapadno od Severne Makedonije i severno od Albanije. Najveći gradovi su Priština i Prizren. Pokrajina se sastoje iz dve oblasti, Kosova na istoku i Metohije na zapadu.[8]

Metohija na najširem delu ima 23 km širine, a duga je oko 60 km, na prosečnoj nadmorskoj visini od 550 m. Glavna reka je Beli Drim. Metohiju okružuju planine Mokra Gora na severu i severozapadu, Prokletije na zapadu, Paštrik na jugozapadu, Šar-planina na jugu i jugoistoku i Drenica, koja je odvaja od ostatka Kosova, na istoku i severoistoku.[9]

Pokrajina je uglavnom brdovita. Najpopularniji turistički centri je Brezovica na Šar-planini, koja se nalazi na jugu i jugoistoku na granici sa Makedonijom. Najveći vrh je Đeravica (2.656 m), na Prokletijama, na granici Albanije i Crne Gore. Deo planine Kopaonik se nalazi na severu ove pokrajine. Od reka, najveće su Beli Drim, Binačka Morava, Sitnica, Ibar.[10]

Klima na Kosovu i Metohiji je kontinentalna, sa toplim letima i hladnim zimama.[11]

Istorija

Glavni članak: Istorija Kosova i Metohije

Istorija Kosova i Metohije je usko povezana sa istorijom srednjovekovne srpske države. Mnogobrojni manastiri i crkve kao i ostali spomenici kulture svedoče o prisustvu mnogih naroda još iz antičkog doba.[12]

Karakteristika današnjeg Kosova i Metohije je raznolikost stanovništva. Ova migraciona kretanja su počela još u doba Ilira, i nastavljala se kroz period Rimskog carstva, naseljavanja Slovena na Balkansko poluostrvo, osmanskih osvajanja, ugarsko-turskih ratova 1448, Austrijsko-turskih ratova 1683—1699, 1716—1718. i 1737—1739, srpsko-turskih ratova 1876—1877. i 1877—1878, balkanskih ratova 1912—1913, Prvog svetskog rata i Drugog svetskog rata.[13] Dalje promene su uslovljene iseljavanjem nealbanskog stanovništva od 1945. do 1999. i NATO bombardovanjem Jugoslavije 1999, koja dovodi do daljeg iseljavanja i progona Srba i drugog nealbanskog stanovništva.[14]

Antičko doba

 
Boginja na tronu, figurina od neolitske sitne plastike vinčanske kulture

U antičko doba prostor današnjeg Kosova i Metohije se nazivao Dardanija. Dardanci su naseljavali i prostor današnje jugozapadne Srbije i deo Severne Makedonije.[13][15]

U 3. i 2. veku pre nove ere, ovim regionom su vladali dardanski kraljevi: Longarus, Bato i Monunius, kao i Etuta, Monuniusova ćerka. Kosovo i Metohija zatim dolaze pod vlast Makedonaca.

Rimljani osvajaju teritoriju Kosova i Metohije 75. godine, u toku Ilirskih ratova.[16] Teritorija ulazi u sastav rimske provincije Gornje Mezije (lat. Moesia Superior). Od cara Dioklecijana čini zasebnu provinciju Dardaniju (lat. Dardania).[13]

Srednji vek

 
Vizantijske pokrajine, 6. vek

Od podele Rimskog carstva 395. godine do kraja 12. veka područje je naizmenično pod kontrolom Vizantije, Bugarskog carstva i Samuilovog carstva. Južni Sloveni dolaze na Balkansko poluostrvo u 7. veku. Tokom 12. veka Srbi iz Raške počinju da prodiru na područje Kosova i Metohije koje je takođe nastanjeno Srbima, ali je pod vizantijskom vlašću. Dolazi do sukoba između Vizantije i vladara srpskih država, Duklje i Raške. Do prvog sukoba dukljanskog vladara Konstantina Bodina sa vizantijskom vojskom dolazi 1073. godine kod utvrde Pauni na Kosovu. Bodin je izgubio bitku i pao u zarobljeništvo.[13]

Raški veliki župan Vukan je uspeo da održi Zvečan 1091. godine. Iz njega je vršio pohode dalje i spalio Lipljan. Dalje pobede protiv Vizantije je izvojevao 1096, ali 1106. doživljava poraz. Krajem 12. veka župan Stefan Nemanja dolazi do Lipljana. Godine 1170. kod sela Pantina na levoj obali Sitnice odnosi pobedu nad vizantijskom vojskom.[13]

 
Srpsko carstvo, 14. vek

Od pada Carigrada 1204. pa do pada Srbije pod osmansku vlast 1459. osam decenija posle Kosovske bitke, područje Kosova i Metohije izrasta u središte srednjovekovne Srbije, kao kulturni, duhovni i politički centar, premrežen stotinama crkava, vladarskih i vlasteoskih zadužbina, većeg broja utvrda i dvoraca, često privremenih prestonica (Pauni, Svrčin, Nerodimlje, Prizren). Čitavo područje bilo je važno raskršće puteva kojima su prolazili karavani. Neko vreme je grad Prizren, najčešće u tradiciji, pominjan kao prestonica srpskih vladara Dušana i Uroša. U neposrednoj blizini grada Peći bilo je najpre sedište Arhiepiskopije pećke, od sredine 13. veka, a zatim i središte Pećke patrijaršije (1346—1457. i ponovo 1557—1766). Pre dolaska Osmanlija, područje se privredno ubrzano razvijalo.[17]

U privrednom pogledu, teritorija Kosova i Metohije je činila ekonomski nedeljivu celinu i centralno privredno područje srpske srednjovekovne države. To je bila oblast sa stočarskim, ratarskim i vinogradarskim naseljima, okruženih na obodu zonama rudarske proizvodnje, naseljima zanatskog tipa i trgovima, na kojima su se okupljali domaći trgovci Srbi i oni iz primorskih gradova.[18]

 
Tvrđava Novo Brdo, srednjovekovno srpsko rudarsko i trgovačko središte

Srednjovekovni rudnici na Kosovu (Trepča, Novo Brdo, Janjevo), aktivirani su za neobično duge i uspešne vladavine kralja Milutina (1282—1321). Rudnik Trepča se spominje od 1303. kao značajno nalazište olova i srebra. Novo Brdo je jedan od najvažnijih rudnika Srbije toga doba i jedan od najvećih na Balkanu. Iz rudnika u Novom Brdu vađeni su i srebro i olovo. Srebro u tom rudniku je bilo pomešano sa zlatom (glama), a srpski vladari su imali dobre prihode od rada rudnika, što je bilo značajan izvor prihoda za jačanje i opremanje vojske, kao i za izgradnju vladarskih zadužbina, monumentalnih manastira, poput Gračanice u blizini Prištine, Svetog Stefana u Banjskoj, Bogorodice Ljeviške u Prizrenu (sve Milutinovih zadužbina), a zatim i Visokih Dečana, grobne crkve Stefana Dečanskog, Svetog Arhangela, zadužbine cara Dušana, Manastir Svetog Uroša u Nerodimlju, zatim u Mušutištu, Zočištu, gradu Prizrenu, Sredskoj župi i mnogih drugih crkava i manastira širom ovih dveju oblasti, kako manjih vladarskih tako i vlasteoskih zadužbina.[13]

Kosovo i Metohija je dali dve značajne srpske dinastije: Lazareviće, poreklom iz Prilepca kod Novog Brda, i Brankoviće, rodom iz Drenice, koji su posle sloma Srpskog carstva (1346—1371), Srbijom vladali u teškom razdoblju skoro devet decenija između 1371. i 1459. godine.[19]

Kosovska bitka i posledice

Glavni članak: Kosovska bitka
 
Oblast Vuka Brankovića, 14. vek

Na Kosovu polju, u blizini Prištine 1389. godine odigrala se znamenita Kosovska bitka, u kojoj su Srbi, predvođeni knezom Lazarom, a uz podršku odreda Srba iz Kraljevine Bosne pod vođstvom vojvode Vlatka Vukovića, uz velike žrtve, ipak odoleli silovitim naletima brojno nadmoćnije vojske Osmanskog carstva pod sultanom Muratom. U bici, u kojoj se ubistvom turskog vladara istakao srpski vitez Miloš Obilić, učestvovalo je najverovatnije oko 30.000 vojnika. Premda je bitka ostala bez pobednika, jer su u njoj poginula oba vladara, a Turci se pod novim sultanom Bajazidom povukli u Brusu, Srbija je, oslabljena, godinu dana posle bitke bila primorana da primi vazalno odnos prema Turcima. Time se Turcima otvarao put za dalje osvajanje Balkanskog poluostrva. Između 1371. i 1398. godine, osim kneza Lazara koji je držao sever Kosova, najvećim delom centralnog Kosova s Metohijom najduže je vladao zet kneza Lazara, Vuk Branković, rodom iz Drenice, koji je tek više godina posle Kosovske bitke godine postao turski vazal. U periodu od 1371. do 1378. godine delovima Metohije (prostorom od Peći do Prizrena) vladao je zetski vladar, Đurađ I Balšić.[20]

 
Memorijalni kompleks Gazimestan

Posle Kosovskog boja, odigrala se Gračanička bitka u kojoj je despot Stefan Lazarević, sin i naslednik kneza Lazara, odneo je pobedu 1402. protiv sestrića Đurđa Brankovića, koji je uz tursku pomoć pokušao da preotme zemlje koje su ranije pripadale njegovom ocu, Vuku Brankoviću. Tokom Druge kosovske bitke 1448. zapovednik ugarskih vojske Janoš Hunjadi (poznat u narodu kao Sibinjanin Janko) preko Kruševca dolazi na Kosovo polje sa oko 24.000 vojnika, ali bez podrške despota Đurđa Brankovića, turskoga vazala. U dvodnevnoj bici ugarskih i krstaških vitezova iz susednih zemalja protiv brojnije vojske turskog sultana Murata II, Janko Hunjadi uprkos velikom junaštvu biva poražen na bojnom polju. Kosovo ostaje pod vlašću Srpske despotovine do juna 1455, kada je vojska sultana Mehmeda II Osvajača posle dugih opsada zauzela Novo Brdo i Prizren, dok je preostali deo Despotovine došao pod tursku vlast posle pada Smedereva 1459. godine.[21]

Kosovo i Metohija u sastavu Osmanskog carstva

Između 1455. i 1912. godine, Kosovo i Metohija su bili u sastavu Osmanskog carstva. U vreme turske vladavine, na teritoriji Kosova i Metohije su obrazovani Vučitrnski i Prizrenski sandžak, da bi kasnije bio formiran Prizrenski vilajet, a 1877. godine i Kosovski vilajet, prvobitno sa sedištem u Prištini, a potom u Skoplju. Kada se na severu Srbije izdvojila Kneževina Srbija 1830, preostali delovi Srbije koji su ostali pod osmanskom vlašću, nazvani su, zbirno, Stara Srbija.[22]

 
Teritorija Kosova i Metohije kao deo Srbije na italijanskoj mapi iz 1689.

Prodorima Osmanlija od kraja 14. veka, dolazi do pomeranja srpskog i dela albanskog stanovništva (Klimenti) na zapad i sever Balkanskog poluostrva. Turci terorišu, pljačkaju i odvode narod u ropstvo. Zbog nepodnošljive situacije, dolazi do srpskih ustanaka, podstaknutih nasiljima, dok se tokom osmansko-habzburških ratova Srbi hrišćani pridružuju, kao posebna milicija, habzburškim trupama. Posle austrijskih poraza, zbog turskih odmazdi dolazilo do masovnih preseljenja Srba na habzburške teritorije Velike seobe Srba).[21]

 
Pećka patrijaršija ​(16—17. vek)

Padom srpske Despotovine 1459. Turci uspostavljaju svoj spahijski sistem. Područje Kosova i Metohije do godine 1541. pripada Rumelijskom pašaluku. Od 1541. do 1580. pripada budimskom, zatim bosanskom, a od 1607. opet rumelijskom pašaluku. Po turskom sistemu dolazi do podele na sandžake (okrug), kaze (srez), i nahije i kadiluke (opština). U borbi protiv otpora stanovništva Turci koriste islamizaciju i druge metode. Islamizaciju smatraju najboljim sredstvom za smirivanje područja. Isprva u islam prelaze feudalci, zatim gradsko, i na kraju i seosko stanovništvo. Proces islamizacije traje sve do kraja 19. veka, i Albanci masovno prelaze u islam, a Srbi delimično. Turci uzimaju mlade Albance u vojsku putem danka u krvi i regrutacijom u jedinice azapa, iz kojih redova se regrutuju budući feudalci i vojni komandanti. Sultan Selim II oslobađa dažbina svaku hrišćansku kuću iz koje je bar jedan muškarac prešao u islam. Mnoge srpske porodice se sele na sever i zapad, a napuštena imanja zauzimaju islamizovani Albanci i tako postepeno šire vlastitu etničku teritoriju. Albanci hrišćani (pleme Klimenti) pružaju otpor Turcima zajedno sa Srbima.[21][23]

Posle sloma turske opsade Beča i osnivanja Svetog saveza između Austrije, Poljske i Mletačke republike 1684, dolazi do ponovnog buđenja otpora pokorenih naroda u Turskoj. U borbu protiv Turaka stupaju Srbi i Albanci i neki se pridružuju austrijskoj vojsci Silvija Pikolominija koja nadire ka Skoplju. U Prizrenu se toj vojsci pridružuje još oko 20.000 ljudi, ali smrću Pikolominija dolazi do osipanja i poraza od Turaka kod Kačanika dana 1. februara 1690. Sa austrijskom vojskom se povlače i Srbi iz Prištine, Peći, Kosovske Mitrovice, Prizrena i Novog Pazara u opravdanom strahu od turske osvete. Predvođeni srpskim patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, prelaze u Habzburško carstvo, u današnju Vojvodinu, zajedno sa manjim grupama Albanaca.[21]

 
Veliki hamam i Carska džamija u Prištini

Tokom idućeg rata Austrije s Turskom 1737—1739, habzburški car Karlo VI poziva hrišćane u Srbiji na ponovni ustanak. Austrijanci zauzimaju Niš, a srpski ustanici Novi Pazar 30. jula 1737. godine. Patrijarh Arsenije IV Jovanović upućuje ljude na Kosovo i severnu Albaniju da dižu narod na ustanak. Ustanici i Austrijanci nanose Turcima poraz kod Nove Varoši u avgustu. Turskom protivofanzivom sve je bilo izgubljeno, a značajan broj Srba i nešto Albanaca hrišćana se ponovo seli preko Dunava u Austriju. Na prazne posede Turci naseljavaju Albance muslimane doseljene sa severa Albanije (plemena Gaši, Krasnići, Šalja, Beriša i drugi), i u područje oko Novog Pazara, gde veliki broj preostalih Srba prelazi u islam da izbegne tursku odmazdu. U narednom migracionom talasu Albanci naseljavaju oblasti doline Laba, južne Morave do Surdulice i Leskovca, Skoplja, Kuršumlije i Niša. U novim krajevima Turci su Albancima muslimanima davali plodnu zemlju i povlastice, što izaziva gnev i mržnju kod Srba hrišćana. Svim ovim migracijama, srpski etnički centar Srbije se postepeno pomera iz starih područja Raške i Kosova u sliv Morave i na prostor današnje Vojvodine.[21]

 
Terzijski most kod Đakovice

Sultan Selim III je pokušao da uvede reforme reorganizacijom vojske i uprave. U to vreme već dolazi do Prvog i Drugog srpskog ustanka, kojima je nova Srbija iz granica pod Karađorđem, 1830. dobila autonomiju kao vazalna kneževina u Osmanskom carstvu. Stara Srbija, južno od granica obnovljene Kneževine Srbije bila je pod vlašću često odmetnutih albanskih paša. Turske reforme 1835. godine dovode do pobune albanskih feudalaca u Peći, Prizrenu, Đakovici i Prištini. Muslimani iz Prizrena 1839. izbacuju turskog komandanta Ismet-pašu. Turci zbog toga usporavaju reforme, a Albanci sve više teže autonomiji prema centralnoj vlasti u Carigradu. Turci pojačavaju naseljavanje Albanaca na Kosovo i Metohiju pred Prvi srpsko-turski rat (1876—1877), Drugi srpsko-turski rat (1877—1878) i Crnogorsko-turski rat (1876—1878). Albanci su mobilisani i korišćeni u borbama protiv Srba kod Niša, Jankove klisure, Javoru i Crnoj Gori. Tokom rata 1877—1878, nastupanjem srpske vojske prema Vranju dolazi do masovnog povlačenja albanskog stanovništva iz rejona Niša, Leskovca, Toplice i drugih mesta (Niški sandžak), a oni se potom nastanjuju na Kosovo, dok se Srbi proterani sa istočnog Kosova (Lab, Gnjilane) nastanjuju u topličkom i prokupačkom okrugu, sve do Vranja. Strahujući od daljeg teritorijalnog širenja Srbije, Turci do 1912. uspostavljaju granični pojas ka Srbiji, sastavljen od sela naseljenih Albancima.[21]

 
Zgrada u Prizrenu u kojoj je formirana Albanska liga

Albanci osnivaju Albansku ligu na sastanku u Prizrenu 10. juna 1878. Zahtevi Turskoj su bili autonomija za Albance i ujedinjenje četiri vilajeta (kosovskog, skadarskog, bitoljskog i janjinskog) u jedan albanski vilajet. Porta je ove zahteve odbila, a 1879. počeo je veliki albanski ustanak kojim je turska vlast bila svrgnuta u Vučitrnu, Prizrenu, Đakovici, Prištini, Peći i drugim mestima. Albanci su surovo proganjali kosovsko-metohijske Srbe, smatrajući ih glavnim povodom za širenje Srbije ka jugu i stalnom pretnjom u slučaju novog rata.[21]

U nekim delovima Albanije dolazi takođe do masovnih albanskih pobuna. Turska šalje Derviš-pašu sa vojskom da razbije ustanak, a on od aprila 1881. ulazi u Prizren, Đakovicu i Peć. Albanska liga bila je u krvi ugušena, ali su privremeno, ponovo, ali u znatno manjoj meri, izbijali nemiri (1883. i 1884).[24]

Položaj Srba na Kosovu i Metohiji, u poslednjim decenijama osmanske vlasti, posebno posle 1878. naglo se pogoršavao. Naoružani albanski odmetnici muslimanske vere činili su, nekažnjeno, stalna nasilja, otmice imanja, otmice devojaka, paljenje letine, krađu stoke, na šta kao hrišćani, bez prava da nose oružje, Srbi nisu mogli da se brane, dok su lokalne turske vlasti, često u rukama albanskih paša, tolerisali nasilja svojih sunarodnika počinjena nad Srbima. Samo u period u između 1890. i 1900. sa Kosova i Metohije, izbeglo je u Srbiju oko 60.000 Srba, prema podacima koje je sakupila srpska vlada od svojih konzula u Skoplju i Prištini. Ove podatke dodatno su potvrdili i izveštaji ruskih konzula u Prizrenu.[25]

Od godine 1905. do 1912. Albanci dižu niz ustanaka. U julu 1908. u Uroševcu se okuplja 20.000 ljudi i pokušava se izvesti oslobođenje od Turaka. Međutim u to vreme dolazi do Mladoturske revolucije u Turskoj, a Turci obećavaju stanovništvu smanjenje poreza, demokratizaciju i poboljšanje opštih životnih uslova. Učvršćenjem svoje vlasti Mladoturci napuštaju svoja obećanja i guše albanski otpor. Propagira se ideja da su Albanci kao muslimani Osmanlije. Zbog toga avgusta 1909. izbija novi ustanak na Kosovu i Metohiji, a Porta šalje vojsku da ga uguši silom. Do bitke dolazi kod Kačanika od 11. maja do 13. maja 1910. Turci odnose pobedu uz oko 600 poginulih.[26]

Godine 1912. ponovo dolazi do ustanka pod vođstvom Opšteg ustaničkog komiteta, na području Drenice, Peći, Đakovice, i severne Albanije. Bajram Curi diže ustanak u području Krasnićija (Krasniqi). Ustanici zauzimaju čitavo Kosovo, severnu Albaniju, pa čak i Skoplje, na šta Mladoturska vlada podnosi ostavku. Nova vlada šalje delegaciju koja se sastaje sa predstavnikom Albanaca Hasanom Prištinom. Turci odbijaju zahteve za autonomiju, upotrebu albanskog jezika u školama i administraciji, i finansiranje razvoja Kosova i Metohije.[24]

Kosovo i Metohija u sastavu Srbije i Crne Gore

 
Prvobitne granice Srbije, Crne Gore i Albanije nakon osmanskog poraza u Prvom balkanskom ratu 1913. godine

U Prvom balkanskom ratu, srpska i crnogorska vojska oslobađaju Kosovo i Metohiju 1912. godine. Srpska vojska Kumanovskom bitkom oslobađa Kosovo sa Prištinom i Prizrenom, a crnogorska deo Metohije, sa gradovima Istok, Peć i Đakovica. Srpske i crnogorske snage susreću se u Đakovici. Deo Albanaca i Turaka tada napušta Kosovo i Metohiju zajedno sa poraženom osmanskom vojskom.[24]

Kosovo je 1913. godine odlukom Narodne skupštine bilo integrisano u Kraljevinu Srbiju, a deo Metohije je uklopljen u Kraljevinu Crnu Goru.[27]

Porazom srpske vojske 1915, koja se povlačila ka Jadranu preko Albanije, austrougarske jedinice okupiraju severni deo Kosova, a bugarske južni (Prizren, Priština, Kačanik, Uroševac, Gnjilane), gde zavode veoma okrutan okupacioni sistem. Austrougari otvaraju škole na albanskom jeziku da pridobiju stanovništvo. Posle proboja Solunskog fronta 1918, Kosovo ponovo oslobađaju francuske savezničke snage zajedno sa jedinicama srpske 2. armije u oktobru 1918, i reintegrišu ga u Kraljevinu Srbiju. Čitavo Kosovo, a posle sjedinjenja Srbije i Crne Gore i Metohija, kao delovi Srbije, bili su posle 1. decembra 1918. u sastavu novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.[24]

 
Fotografija srpskih seljaka i vojnika, Gračanica 1913.

Kosovo i Metohija su 1929, podeljeno između tri banovine: Zetsku, Moravsku i Vardarsku. Područje je slabo razvijeno kao i pre, sa 62% domaćinstava na posedima veličine ispod 5 hektara. Agrarna reforma ukida velike posede i kmetske i feudalne odnose. U istom periodu započinje povratak Srba. Po podacima iz 1930, u 10 srezova je bilo predviđeno za 183.848 hektara za kolonizaciju. Bilo je pojava oduzimanja zemlje od Albanaca, što dovodi do pobuna nekih sela, čak i do nivoa intervencije vojske. Mržnja Albanaca prema kolonizovanim Srbima raste. Uprava i škole koriste samo srpski jezik, dok se odlukom albanskih begova, za Albance otvaraju samo verske škole. Fašistička Italija potpiruje suprotnosti zarad svojih interesa u vezi Albanije.[24]

Komunistička partija Jugoslavije deluje na Kosovu i Metohiji i 1938. komunisti stvaraju naziv Kosmet za područje. Stvara se stav prema autonomnosti Kosmeta i bratskoj ravnopravnosti naroda Kosova, potvrđen na 5. zemaljskoj konferenciji KPJ 1940. u Zagrebu. Komunistička omladina 1938. i 1939. štampa letke u kojima se protivi iseljavanju Albanaca u Tursku, oduzimanja njihove zemlje i terora prema njima. Postoje partijske organizacije u većim mestima. Međutim, zanimljiva je brojnost članova: godine 1940, KPJ ima 239 članova, od toga 23 Albanca.[24]

Kosovo i Metohija u Drugom svetskom ratu

Glavni članak: Kosovo i Metohija u Narodnooslobodilačkoj borbi
 
Podela Kosova i Metohije, 1941.

Između 1941. i 1945. godine, za vreme fašističke okupacije, Italija je anektirala najveći deo Kosova i Metohije, delove Makedonije i Grčke i priključila ih takozvanoj Velikoj Albaniji, koja je bila italijanski protektorat, kraljevskim ukazom od 12. avgusta 1941. Nacistička Nemačka zauzima kosovskomitrovački, lapski (podujevski) i vučitrnski srez, pa u sastavu okupirane Srbije pod Milanom Nedićem ostaju i Trepča i Kosovska Mitrovica, dok manje delove istočnog Kosova zauzima Kraljevina Bugarska, deo gnjilanskog sreza, deo vitinskog kraja, Kačanik i Sirinićku župu. Nemci preuzimaju okupaciju italijanske zone od 1943. zbog kapitulacije Italije, nakon čega ih dodeljuju Kraljevini Albaniji.[28]

Od Albanaca su formirane jedinice pomoćne policije, u gradovima 20-—30, a selima 10—15 ljudi. U većim mestima su italijanske kvesture sa 30—40 policajaca. Od Albanaca Italijani formiraju i bataljon fašističke milicije, kao i zasebne poluvojničke dobrovoljačke jedinice. Italijani ukupno imaju oko 20.000 vojnika, 5.000 policajaca i 5.000 naoružanih Albanaca, pripadnika raznih kvislinških formacija. Italijani se prikazuju kao oslobodioci Albanaca, stvaraoci Velike Albanije. U tu svrhu uvode albanski jezik u upravi i školstvu, i dozvoljavaju upotrebu albanske zastave.[28] Nemci na svom području formiraju albansku žandarmeriju od 1.000 Albanaca, a još organizuju i oko 1.000 dobrovoljaca po selima. Bugarski okupator počinje u svom području bugarizaciju, a okupaciona posada se sastoji od 2 bataljona.[28] Fašistički okupator tokom Drugog svetskog rata na teritoriju Kosova i Metohije naseljava do 72.000 Albanaca iz Albanije.[29]

Tokom rata na terenu Kosova i Metohije delovale su mnogo manje partizanske jedinice nego u ostalim delovima zemlje. Velike represalije, težak život pod italijanskom okupacijom, odvođenje u logore i na prinudni rad su učinili svoje. Takođe, tokom Drugog svetskog rata na teritoriji Kosova delovale su i četničke jedinice Koste Milovanovića Pećanca.[30]

Srbi na Kosovu okupaciju doživljavaju kao gubitak slobode, dok Albanci slom Kraljevine Jugoslavije primaju kao olakšanje svog položaja. Zbog toga je u toku čitavog rata KPJ bila neuspešna u pokušaju da masovno pridobije Albance za borbu protiv okupatora, što utiče na stanje na Kosovu i Metohiji. Zbog terora okupatora i albanskih kvislinških bandi, veći deo Srba se seli u Crnu Goru i Srbiju već ubrzo po početku okupacije. S njima odlazi i oko polovina komunista, pa se time orijentišu na manje akcije, sabotaže i pripreme za ustanak.[28]

Od 1945. do 1952. godine na teritoriji Kosova i Metohije delovale su grupe razbijenih balista (ostataka albanskih okupacionih snaga). U borbi sa njima učestvovale su jedinice Odeljenje za zaštitu naroda i Uprave državne bezbednosti koje su najčešće u pojedinačnim okršajima razbile ostatke balista dok se određeni broj izvukao i sakrio u inostranstvu, dok se jedan broj njih predao i priključio Brozovim partizanskim jedinicama.[traži se izvor]

 
Spomenik rudarima junacima iz NOB na brdu iznad Kosovske Mitrovice

Oblasni komitet KPJ za Kosovo i Metohiju sredinom 1941. stvara Vojni komitet. Prva diverzija je na žičari za prevoz rude između Starog Trga i Zvečana noću 17. na 18. jul 1941. Ta grupa osniva kopaonički NOP odred 25. jula 1941, koji deluje uglavnom van teritorije Kosova. U oktobru 1941. osniva se i Metohijski NOP odred. Ipak, veće akcije se ne vrše na teritoriji Kosova i Metohije sve do početka 1943, kada postaje aktivniji NOP odred Zejnel Ajdini formiran krajem 1942.[28]

 
Ramiz Sadiku i Boro Vukmirović, narodni heroji Jugoslavije

Formiraju se još Šarplaninski pozadinski NOP odred oktobra 1942, Šarplaninski NOP odred novembra 1942, Karadački NOP odred januara 1943. i Emin Duraku NOP odred januara 1943. aprila 1943. ginu Boro Vukmirović i Ramiz Sadiku, članovi CK KP. Uprkos svim naporima, do konačnog oslobođenja Jugoslavije, na Kosovu i Metohiji nije bilo slobodne teritorije i partizani deluju u vrlo teškim uslovima.[31]

Posle kapitulacije Italije, Nemci okupiraju Albaniju i Kosovo i Metohiju. Nemci formiraju kvislinške organizacije Drugu prizrensku ligu 16. septembra 1943. i Kosovski puk (Regjiment Kosova) krajem 1943. Kosovski puk uništava otpor i stanovništvo na području Uroševac-Priština-Kosovska Mitrovica-Peć-Prizren.[31]

Nemci i balisti sredinom februara 1944. počinju napad na jedinice NOV na teritoriji Kosova i Metohije i uspevaju skoro da unište Glavni štab NOV i prateću četu. Tek sredinom 1944. dolazi do masovnijeg razvoja ustanka i od juna se formira ukupno oko 7 brigada NOV, pod imenom kosovsko-metohijske brigade. U oktobru 1944. počelo je povlačenje nemačke vojske (grupa armija E) iz Grčke preko Kosova i Metohije, kao i kosovska operacija, kojom je trebalo uništiti glavninu nemačkih snaga. U tome se nije uspelo, ali je područje oslobođeno posle povlačenja Nemaca u novembru 1944.[31]

Međutim, u decembru 1944. dolazi do masovne pobune Albanaca protiv NOV i Jugoslavije u većem delu Kosova. Najteže borbe su vođene u Drenici, a zatim u Uroševcu, Gnjilanu i Kosovskoj Mitrovici. Tako 2. decembra 1944. štab NOV i PO angažuje protiv Drenice 3. i 7. kosovsko-metohijsku brigadu, 25. brigadu 46. divizije, Ibarski NOP odred i delove 3. i 5. divizije NOV Albanije. Pošto to nije bilo dovoljno da se smiri pobuna kasnije je angažovano svih 8 kosovsko-metohijskih brigada, 46. divizija, i 3. brigada 22. divizije. Kako su borbe i dalje trajale, Vrhovni štab NOV i POJ formira 52. diviziju 8. februara 1945. godine od kosovsko-metohijskih brigada, i uvodi vojnu upravu za područje Kosova i Metohije, pod komandom Sava Drljevića. Tim merama je tek u martu 1945. slomljen otpor Albanaca.[31]

U toku Drugog svetskog rata, delovi Kosova i Metohije su bili opustošeni, a srpsko stanovništvo poubijano, raseljeno,[32] ili poslato u koncentracione logore. Poginulo je najmanje 6.200 ljudi iz oblasti Kosova i Metohije.[31]

Kosovo i Metohija u SFRJ

Glavni članak: Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo
 
Narodna i univerzitetska biblioteka „Ivo Andrić”

Posle završetka rata, Kosovo i Metohija su vraćeni Jugoslaviji i ulaze u sastav Narodne Republike Srbije. Nova komunistička vlast 6. marta 1945. privremeno zabranjuje povratak proteranim Srbima i Crnogorcima na teritoriju Kosova Odlukom o privremenoj zabrani povratka kolonistima. Autonomna Kosovsko-metohijska Oblast (AKMO) zvanično je proglašena 10. jula 1945. godine. Današnje granice oblast je dobila 1959. godine proširenjem na severu, kada su delovi opštine Raška naseljeni isključivo srpskim življem izdvojeni iz te opštine i dodati opštini Leposavić, koja je bila u sastavu autonomne oblasti.

Aprila 1963. godine AKMO je uzdignuta na nivo pokrajine, postavši Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija. Novembra 1968. godine ime pokrajine je promenjeno u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo, čime je termin „Metohija” uklonjen iz naziva. Između 1974. i 1989. godine, Kosovo i Metohija je imalo faktički status federalne jedinice Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, iako je formalno i dalje bilo deo Srbije. U pokrajinskom rukovodstvu prevagu je vremenom odnela albanska separatistička struja, što je nakon nemira na Kosovu (1981) dovelo do pogoršanja u srpsko-albanskim odnosima.

Kosovo i Metohija gubi status defakto federalne jedinice Ustavom Srbije iz 1990. i usvaja nekadašnji naziv Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija u sastavu Srbije. Deo Albanaca je 1990. godine jednostrano proglasio nezavisnost i uspostavilo Republiku Kosovo, ali to nije priznato ni od jedne države osim Albanije.[33]

Sukobi na Kosovu i Metohiji

Glavni članci: Pobuna na Kosovu i Metohiji (1995–1998) i Rat na Kosovu i Metohiji
 
Srpska deca izbeglice iz Cernice proterana sa KiM nakon NATO bombardovanja Jugoslavije i etničkog čišćenja koje je sprovodila Oslobodilačka vojska Kosova

Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. kojim je okončan rat u Bosni i Hercegovini, kosovsko-metohijski Albanci ostali su nezadovoljni jer politički status Kosova i Metohije nije ušao u ove pregovore, nakon čega započinju pobunu na Kosovu i Metohiji. Godine 1996. albanska teroristička Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) započinje sukobe sa Policijom Srbije, napadima iz zasede na patrole ili manje policijske stanice.

Nakon diplomatskih pritisaka Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije na SRJ da povuče vojne i policijske snage sa Kosova i Metohije i omogući Albancima veći stepen autonomije, došlo je i do otvorenih pretnji NATO bombardovanjem. U oktobru 1998. predsednik SRJ Slobodan Milošević sa američkim izaslanikom Ričardom Holbrukom postiže sporazum o raspoređivanju posmatračke (verifikatorske) misije OEBS na Kosovu i Metohiji i povlačenju dela vojnih i policijskih snaga čime je privremeno otklonjena opasnost od NATO bombardovanja.[34] I pored ovoga, teroristički napadi OVK se nastavljaju. Sukobi OVK i snaga bezbednosti Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) se 1999. pretvaraju u rat na Kosovu i Metohiji, kada su se teroristički napadi na regularne snage bezbednosti proširili na čitav prostor Kosova i Metohije. Ovo je dovelo do žestoke reakcije policije i uključivanja Vojske Jugoslavije u sukob.[34]

Nakon slučaja Račak u januaru 1999. dolazi do novih pretnji bombardovanjem od strane NATO i pojedinih zapadnih zemalja. U februaru 1999. održana je mirovna konferencija poznata kao pregovori u Rambujeu, na kojoj su učestvovali predstavnici vlasti SRJ, kosovsko-metohijskih Albanaca, EU, SAD i Rusije.[34] Nakon tri sedmice pregovora nije postignut nikakav sporazum. Ovo je za SAD i EU bio poslednji pokušaj da se kriza na Kosovu i Metohiji reši mirnim putem pa su uputili otvoreni ultimatum vlastima SRJ da doći do NATO bombardovanja ukoliko ne prihvate predlog sporazuma iz Rambujea, kojim je predviđeno vojno prisustvo NATO snaga u zemlji i autonomija Kosova i Metohije koja se graničila sa nezavisnošću (predviđen je referendum o nezavistnosti za tri godine).[34]

Nakon što je SRJ odbila predloženi ultimatum, 24. marta usledilo je NATO bombardovanje Jugoslavije, protivno međunarodnom pravu (bez saglasnosti Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija).[34] Bombardovanje je okončano nakon 78 dana Kumanovskim sporazumom i Rezolucijom 1244 Saveta bezbednosti UN.[35] Nakon sprovođenja ovog sporazuma, preko 200.000 Srba i drugih nealbanaca napustilo je Kosovo i Metohiju nakon kontinuiranih napada albanskih ekstremista i bivših pripadnika OVK.

Kosovo i Metohija pod upravom UN

Glavni članci: Martovski pogrom 2004. i Devastiranje pravoslavnih svetinja na Kosovu i Metohiji
 
Sedište UNMIK u Prištini

Nakon završetka rata na Kosovu i Metohiji i NATO bombardovanja Jugoslavije, Kosovo i Metohija dolaze pod upravu Ujedinjenih nacija (UNMIK). Prema Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti UN, potvrđen je suverenitet i teritorijalni integritet SRJ (danas Srbije) nad Kosovom i Metohijom.[36]

Na predlog Vlade Republike Srbije, Narodna skupština Republike Srbije je 27. februara 2002. godine donela odluku o ukidanju Izvršnog veća Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija, čime je prestala funkcija dotadašnjih privremenih pokrajinskih organa Republike Srbije na području Kosova i Metohije.[37]

 
Pravoslavna crkva na Kosovu i Metohiji, srušena od strane albanskih ekstremista jula 1999.

Dana 17. i 18. marta 2004. godine dogodilo se masovno etničko čišćenje Srba na teritoriji Kosova i Metohije poznato kao martovski pogrom.[38] Albanski ekstremisti su napali čitave srpske zajednice i srpske kulturno-istorijske spomenike, sprovodivši devastiranje pravoslavnih svetinja na Kosovu i Metohiji.[39][40]

Dana 17. februara 2008. godine grupa ljudi koja je sebe nazvala „Predstavnicima naroda Kosova” usvojili su Deklaraciju o nezavisnosti Kosova, a nakon toga i Ustav Republike Kosovo, koji je stupio na snagu 15. juna 2008. godine. Srbija je odbacila i oštro osudila ovu Deklaraciju. Nezavisnost Republike Kosovo je priznalo 88 od 193 članice Ujedinjenih nacija.[a][41]

Politika i međunarodni status

Glavni članak: Politički sistem Kosova i Metohije
 
Države sveta po pitanju nezavisnosti Republike Kosovo (od 1. januara 2023)
  Teritorija Kosova i Metohije, odnosno Republike Kosovo
  Države koje su zvanično priznale Republiku Kosovo kao nezavisnu i suverenu državu
  Države koje nisu zvanično priznale Republiku Kosovo kao nezavisnu i suverenu državu
  Države koje su prvobitno zvanično priznale Republiku Kosovo kao nezavisnu i suverenu državu, ali su kasnije povukle priznanje

Uprava nad Kosovom i Metohijom je 1999. privremeno predata Ujedinjenim nacijama pod uslovima Rezolucije 1244, koja je usvojena dan nakon potpisivanja Kumanovskog sporazuma koji je okončao rat na Kosovu i Metohiji iste godine. Rezolucija potvrđuje suverenitet i teritorijalni integritet Savezne Republike Jugoslavije (danas njene pravne naslednice Srbije) nad Kosovom i Metohijom, ali od uprave UN zahteva da promoviše uspostavljanje „značajne autonomije i samouprave” do „konačnog rešenja” o statusu Kosova i Metohije oko kog je potrebno da se usaglase dve strane. Rezolucija je zahtevala povlačenje Vojske Jugoslavije i Policije Srbije sa teritorije Kosova i Metohije, a takođe navela KFOR, pod vođstvom NATO-a, kao jedine legalne oružane snage na Kosovu i Metohiji.

Istog dana po donošenju Rezolucije 1244, uspostavljen je UNMIK. U decembru 1999. UNMIK je pokrenuo zajedničku privremenu administrativnu strukturu, privremeni organ samouprave na Kosovu i Metohiji. Godine 2001. UNMIK je doneo Ustavni okvir za privremenu samoupravu kojim je omogućen rad privremenih institucija samouprave (PIS). Prema Ustavnom okviru, PIS su činile predsednik, Skupština, vlada i jedinstveni pravosudni sistem.

Godine 2008. potpisana je Deklaracija o nezavisnosti Kosova, koju je donelo 109 od 120 poslanika Skupštine Kosova, uključujući tadašnjeg predsednika i premijera Kosova u sklopu PIS. Međutim, zakonitost Deklaracije je sporna. U oktobru 2008. Srbija je zatražila savetodavno mišljenje Međunarodnog suda pravde (MSP),[42] koji je utvrdio da Deklaracija nije prekršila opšte međunarodno pravo, jer se grupa građana koja je proglasila nezavisnost predstavila kao „demokratski odabrane vođe naših ljudi”, a ne kao narodni poslanici Skupštine u sastavu PIS.[43] MSP je tada veštom igrom reči otvoreno izbegao da odgovori na postavljeno pitanje, tako što je svoj odgovor ograničio samo na pravnu ocenu dokumenta pod nazivom „Deklaracija o nezavisnosti Kosova”, umesto da pruži pravnu ocenu da li je čin jednostranog proglašenja nezavisnosti Kosova bio u skladu s međunarodnim pravom.[44] Međutim, Deklaracija krši osmi član Ustava Srbije, te je time nezakonit po ustavnom pravu Srbije.[45] Deklaracija takođe krši Rezoluciju 1244 s obzirom da je nisu prihvatile obe strane već samo jedna. Nezavisnost Republike Kosovo priznaje 88 od sveukupno 193 države članice Ujedinjenih nacija.

Dijalog Beograda i Prištine o temama od značaja za život Srba i ostalog nealbanskog stanovništva na Kosovu i Metohiji započeli su u martu 2011. godine u Briselu, uz posredovanje Evropske unije. Dijalog je 2012. godine podignut na politički nivo, uz učešće predsednika vlade Republike Srbije i predsednika vlade Republike Kosovo.[46]

Administrativna podela

Prema institucijama Vlade Republike Srbije Kosovo i Metohija se deli na 5 okruga: Kosovski, Pećki, Prizrenski, Kosovskomitrovački i Kosovskopomoravski.

Demografija

Glavni članak: Demografija Kosova i Metohije

Etničke grupe

Etničke grupe na KiM
Godina Albanci Srbi1 Ostali
1455[48] 1% 98% 1%
1871 32% 64% 4%
1899 48% 44% 8%
1921 66% 26% 8%
1931 69% ?? % ? %
1939 60% 34% 5%
1948 68% 27% 5%
1953 65% 27% 6%
1961 67% 27% 6%
1971 74% 21% 5%
1981 77% 15% 8%
1991 82% 11% 7%
20002 88% 7% 5%
20072 92% 5% 3%
1 uključujući Crnogorce
 2 približan podatak
Izvor: Statistička kancelarija KiM-a,
Svetska banka (2000), OSCE (2005)

Prema popisu iz 2024. bilo je 1.586.659 stanovnika. Demografska struktura Kosova i Metohije znatno se menjala tokom vekova. Srbi su sa preko 98% prema prvom zabeleženom podatku iz 1455. godine činili apsolutnu većinu na Kosovu i Metohiji. Međutim, usled islamizacije koju je sprovodilo Osmansko carstvo, broj Srba je opadao, dok je broj Arbanasa (danas Albanaca) bio u porastu zbog njihove odanosti Osmanlijama i prihvatanja islama.[49][50][51] Nakon Drugog svetskog rata i uspostavljanja Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo, u pokrajinskom rukovodstvu prevagu je vremenom odnela albanska separatistička struja, što je dodatno smanjilo broj Srba.[52]

Rat na Kosovu i Metohiji je dodatno uticao na demografiju Kosova i Metohije, dok se broj stanovnika znatno smanjio. Nakon završetka rata i martovskog pogroma 2004. Srbi i drugi nealbanci masovno napuštaju prostor Kosova i Metohije usled kontinuiranih napada albanskih ekstremista i bivših pripadnika terorističke Oslobodilačke vojske Kosova (OVK). Međutim, usled finansijske krize, broj Albanaca se trenutno smanjuje. Srbi danas većinski naseljavaju sever Kosova i Metohije i srpske enklave.[53]

Danas su dva najbrojnija naroda na Kosovu i Metohiji Albanci i Srbi. Albanaca koji žive i noće na KiM ima oko 700.000, dok je Srba oko 100.000. Međutim, usled finansijske pomoći Vlade Republike Srbije i srpske dijaspore, broj Srba je trenutno u porastu.[54]

Religija

Glavni članak: Religija na Kosovu i Metohiji

Srbija je sekularna država bez državne religije. Sloboda misli, savesti, uverenja i veroispovesti je izričito zagarantovana Ustavom Srbije.[55] Islam i hrišćanstvo su dve najrasprostranjenije religije među stanovništvom Kosova i Metohije. Pre osmanskog osvajanja Balkanskog poluostrva, muslimana na prostoru Kosova i Metohije nije bilo. Međutim, usled procesa islamizacije i plaćanja džizije, Albanci su primili islam, dok su Srbi ostali verni Srpskoj pravoslavnoj crkvi.[56] Kosovo i Metohija je danas druga teritorija sa najvećim brojem muslimana u procentima u Evropi, posle Turske.[57] Pored Albanaca, ostale značajne grupe muslimana na Kosovu i Metohiji čine Bošnjaci, Turci, Aškalije i Egipćani.[58]

Službeni jezici

Službeni jezici na Kosovu i Metohiji su srpski i albanski jezik.[59] Državni službenici uglavnom govore samo jedan od dva jezika u profesionalnom okruženju i nijedna vladina organizacija nema sva svoja dokumenta dostupna na oba jezika.[60] Pored njih, u upotrebi su i turski, romski i bošnjački jezik.[61]

Veći gradovi

 
Najveći gradovi na Kosovu i Metohiji
Izvor: Popis stanovništva 2011.
№ Grad Okrug Populacija № Grad Okrug Populacija
 
Priština
 
Prizren 		1. Priština Kosovski 145.149 11. Kosovo Polje Kosovski 12.919  
Gnjilane
 
Peć
2. Prizren Prizrenski 85.119 12. Suva Reka Prizrenski 10.422
3. Gnjilane Kosovskopomoravski 54.239 13. Kačanik Kosovski 10.393
4. Peć Pećki 48.962 14. Kosovska Kamenica Kosovskopomoravski 7.331
5. Uroševac Kosovski 42.628 15. Štimlje Kosovski 7.255
6. Đakovica Pećki 40.827 16. Lipljan Kosovski 6.870
7. Kosovska Mitrovica Kosovskomitrovački 33.904 17. Obilić Kosovski 6.864
8. Vučitrn Kosovskomitrovački 26.964 18. Srbica Kosovskomitrovački 6.612
9. Podujevo Kosovski 23.453 19. Glogovac Kosovski 6.143
10. Orahovac Prizrenski 15.892 20. Klina Pećki 5.542

Privreda

 
Kosovo i Metohija su peta teritorija s najvećim rezervama lignita na svetu

Privreda Kosova i Metohija je pretrpela značajne posledice političkih preokreta, naročito tokom ratova u Jugoslaviji. Uprkos smanjenju strane pomoći, BDP je uglavnom porastao od završetka rata na Kosovu i Metohiji, uprkos finansijskoj krizi 2007—2008. i kasnijoj evropskoj dužničkoj krizi. Pored toga, stopa inflacije je niska. Najveći deo ekonomskog razvoja dogodio se u sektoru trgovine, maloprodaje i građevinarstva. Kosovo i Metohija su u velikoj meri zavisni od doznaka iz dijaspore, stranih direktnih investicija i drugih priliva kapitala.[62] Godine 2018. Međunarodni monetarni fond je izvestio da otprilike jedna šestina stanovništva Kosova i Metohije živi ispod granice siromaštva i da je jedna trećina radno sposobnog stanovništva nezaposlena, što je predstavlja najveću stopu u Evropi.[63]

Dominira uslužni sektor, koji čini 54% BDP-a i zapošljava približno 56,6% stanovništva.[64] Industrija je činila 37,3% BDP-a i zapošljava otprilike 24,8% radne snage.[64] Dok poljoprivreda čini samo 6,6% BDP-a, ona zapošljava 18,7% radne snage na Kosovu i Metohiji, što je najveći procenat zaposlenih u poljoprivredi u regionu posle Albanije.[64]

Kosovo i Metohija imaju velike rezerve olova, cinka, srebra, nikla, kobalta, bakra, gvožđa i boksita.[65] Peta je teritorija s najvećim rezervama lignita na svetu i treća u Evropi.[66] Direkcija za rudnike i minerale i Svetska banka procenili su da su Kosovo i Metohija 2005. godine imali minerale u vrednosti od 13,5 milijardi evra.[67] 53% površine Kosova i Metohije čini poljoprivredno zemljište, 41% šumsko, dok 6% pripada ostalim tipovima zemljišta.[68]

Kosovo i Metohija su istorijski prepoznatljivi po proizvodnji vina. Glavni centar vinske industrije Kosova i Metohije je u Orahovcu. Glavne sorte čine pino noar, merlot i šardone.[69] Samo postrojenje u Orahovcu koji je imao približno 36% ukupne površine vinograda imao je kapacitet od oko 50 miliona litara godišnje. Najveći deo proizvodnje vina bio je namenjen izvozu. Na svom vrhuncu 1989. godine, izvoz iz postrojenja u Orahovcu iznosio je 40 miliona litara i uglavnom se distribuirao na nemačko tržište.[70]

Turizam

Glavni članak: Turizam na Kosovu i Metohiji
 
Ski centar Brezovica je jedna od najpoznatijih destinacija za zimski turizam u Srbiji

Priroda Kosova i Metohija predstavlja najznačajniji turistički resurs ove pokrajine. Zahvaljujući svom geografskom položaju, u središtu Balkanskog poluostrva u jugoistočnoj Evropi, Kosovo i Metohija predstavljaju raskrsnicu koja istorijski datira još od antike. Kosovo i Metohija čine vezu između srednja i južne Evrope, kao i Jadranskog i Crnog mora.

Kosovo i Metohija su bogati raznim topografskim karakteristikama, među kojima su visoke planine, jezera, kanjoni, strme formacije stena i reke.[71] Planinski zapad i jugoistok imaju veliki potencijal za zimski turizam. Jedna od najpopularnijih destinacija za međunarodne turiste je Ski centar Brezovica na Šar-planini, u neposrednoj blizini Aerodroma Priština (60 km) i Aerodroma Skoplje (70 km).[71]

Zahvljujući bogatoj istoriji i materijalnom nasleđu, Kosovo i Metohija su česta destinacija domaćih turista iz drugih delova Srbije. Među najposećenijim destinacijama spadaju crkve i manastiri Srpske pravoslavne crkve širom Kosova i Metohije. Među najpoznatijim su one sa spiska Srednjovekovnih spomenika na Kosovu koji je sastavio Unesko u sklopu Svetske baštine, a na kom se nalaze: manastir Visoki Dečani, manastir Pećka patrijaršija, crkva Bogorodica Ljeviška i manastir Gračanica.[72]

Kosovo i Metohija takođe poseduju jezera poput Batlavskog koje služi kao popularna destinacija za vodene sportove, kampovanje i plivanje.[73] Ostale velike atrakcije čine administrativni centar Priština, kao i istorijski gradovi Prizren, Peć i Đakovica, ali i Uroševac i Gnjilane.[74][75]

Saobraćaj

 
Aerodrom Priština poseti preko tri miliona putnika godišnje

Drumski prevoz putnika i tereta je najčešći oblik prevoza na Kosovu i Metohiji. Postoje dva glavna autoputa: R7 koji povezuje Kosovo i Metohiju sa susednom Albanijom i R6 koji povezuje Prištinu sa Severnom Makedonijom. Izgradnja autoputa R7.1, koji će voditi do centralne Srbije, trenutno je u toku.

Autoput R7 povezuje Srbiju sa albanskom obalom Jadranskog mora u Draču. Nakon što deonica preostalog evropskog puta E80 od Prištine do Merdara bude završena, Kosovo i Metohija će biti povezani sa panevropskim koridorom 10 kod Niša. Autoput R6, koji čini deo evropskog puta E65, drugi je autoput izgrađen u regionu. Povezuje Prištinu sa granicom sa Severnom Makedonijom u Đeneral Jankoviću, koji je udaljen oko 20 km od Skoplja. Izgradnja autoputa započeta je 2014. godine, a završena 2019.[76]

Na Kosovu i Metohiji se nalaze dva aerodroma — Aerodrom Priština i Aerodrom Đakovica. Aerodrom Priština se nalazi jugozapadno od Prištine i jedini je međunarodni aerodrom na Kosovu i Metohiji Aerodrom Đakovica je izgradio KFOR nakon rata na Kosovu i Metohiji, pored postojećeg aerodroma koji se koristio u poljoprivredne svrhe, a korišćen je uglavnom za vojne i humanitarne letove. U planu je da se Aerodrom Đakovica pretvori u civilni i komercijalni aerodrom.[77]

Obrazovanje

 
Prizrenska bogoslovija

Nakon završetka rata na Kosovu i Metohiji i uspostavljanja privremenih institucija samouprave, većina obrazovnih ustanova Srbije na čitavoj teritoriji Kosova i Metohije biva uzurpirano od strane Albanaca. Većina ustanova po sistemu Srbije bila je prinuđena da se privremeno premesti u drugu zgradu, a često i u drugo naselje. Danas na Kosovu i Metohiji rade brojne osnovne i srednje škole, kao i Univerzitet u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici.

Razvoj višeg i visokog obrazovanja na Kosovu i Metohiji počinje osnivanjem prve Više pedagoške škole u Prištini, školske 1958/59. godine. Univerzitet u Prištini osnovan je Zakonom o osnivanju Univerziteta u Prištini 18. novembra 1969. Univerzitet je u skladu sa Zakonom o osnivanju ove ustanove organizovao nastavni proces na srpskom i albanskom jeziku. Danas na Kosovu i Metohiji deluju dva istoimena Univerziteta u Prištini, nepovezana jedan s drugim — Univerzitet u Prištini na albanskom jeziku koji se odvija na prvobitnoj lokaciji i prati nastavni plan i program Republike Kosovo, kao i Univerzitet u Prištini na srpskom jeziku koji je privremeno preseljen u Kosovsku Mitrovicu po nastavnom planu i programu Republike Srbije.[78]

U Prizrenu postoji Bogoslovija Sv. Kirila i Metodija, zadužbina Sime Andrejevića Igumanova, koja je počela sa radom 1871. Prizrenska bogoslovija je 1999. bila prinuđena da napusti Prizren i preseli se u Niš gde je nastavila sa radom. Tokom 2011. ponovo se vratila u Prizren gde je u obnovljenom zdanju nastavila sa svojim aktivnostima.[79]

Svetska kulturna baština

Glavni članak: Srednjovekovni spomenici na Kosovu

Na Kosovu i Metohiji se nalaze mnogi srednjovekovni hramovi Srpske pravoslavne crkve od kojih su četiri na Uneskovoj listi Svetske baštine: manastir Visoki Dečani, manastir Pećka patrijaršija, crkva Bogorodica Ljeviška i manastir Gračanica. Mnogi srpski srednjovekovni hramovi na Kosovu i Metohiji su bili paljeni i oskrnavljeni od strane albanskih ekstremista tokom martovskog pogroma 2004.[80]

 
Visoki Dečani
 
Pećka patrijaršija
 
Bogorodica Ljeviška
 
Gračanica

Sport

 
Priština će biti domaćin sportskog takmičenja Mediteranske igre 2030.

Sportske manifestacije organizuje Sportski savez Kosova i Metohije, koji je deo Sportskog saveza Srbije,[81] uz pomoć Kancelarije za Kosovo i Metohiju.[82] Više humanitarnih organizacija svake godine organizuje razne humanitarne sportske turnire za pomoć srpskom narodu na Kosovu i Metohiji.[83] Od 1979. radi i Fakultet za sport i fizičko vaspitanje Univerziteta u Prištini.

Fudbalski savez Kosova i Metohije je teritorijalni savez u okviru Fudbalskog saveza Srbije sa sedištem u Kosovskoj Mitrovici. Fudbaleri Aziz Salihu, Vladimir Durković, Fahrudin Jusufi i Milutin Šoškić, rodom sa Kosova i Metohije, igrali su za reprezentaciju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.[84]

Nekoliko kosovsko-metohijskih fudbalera odlučilo je da predstavlja različite evropske nacije, među kojima su Ljorik Cana koji je nastupao za Albaniju i Adnan Januzaj za Belgiju. Takođe, fudbaleri kao što su Valjon Behrami, Džerdan Šaćiri i Granit Džaka, dali su ključni doprinos reprezentaciji Švajcarske.[85]

Galerija

Vidi još

Napomene

  1. ^ Precizan broj država koje su priznale nezavisnost Republike Kosovo nije poznat s obzirom da je na desetine država povuklo priznanje nezavisnosti.

Reference

  1. ^ „Ustav Republike Srbije — Preambula ustava”. Vlada Republike Srbije. Pristupljeno 17. 11. 2016. 
  2. ^ „Regjistrimi i popullsisë, ekonomive familjare dhe banesave në Kosovë - Rezultatet paraprake korrik 2024” [The census of population, families, and dwellings in Kosovo - Preliminary results July 2024] (PDF) (na jeziku: Albanian). Kosovo Statistics Agency. Arhivirano (PDF) iz originala 12. 07. 2024. g. Pristupljeno 2024-07-12. 
  3. ^ „www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 21. 08. 2010. g. Pristupljeno 04. 01. 2022. 
  4. ^ „Republika Nauru je 17. zemlja koja je povukla priznanje tzv. Kosova”. Arhivirano iz originala 07. 12. 2019. g. Pristupljeno 07. 12. 2019. 
  5. ^ „Koliko je relevantno što pet milijardi ljudi ne priznaje Kosovo? - Istinomer”. Arhivirano iz originala 07. 12. 2019. g. Pristupljeno 07. 12. 2019. 
  6. ^ „JOŠ JEDAN DOKAZ DA ALBANCI NEMAJU VEZE SA NjIM Znate li kako je Kosovo dobilo ime? Zemlja krvlju natopljena naziv duguje jednoj ptici. Evo šta to znači!”. Alo. 17. 10. 2018. Arhivirano iz originala 22. 10. 2018. g. Pristupljeno 26. 10. 2018. 
  7. ^ „Kosovo i Metohija”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  8. ^ „Kosovo i Metohija”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  9. ^ „NAŠA SVETA SRBSKA ZEMLjA...”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  10. ^ Pavlović, Momčilo (2006). Kosovo i metohija : prošlost,pamćenje i stvarnost. Novi Sad: Preporod MM. str. 44, Podnaslov "Reke"; 1.pasus. ISBN 86-909019-1-4. 
  11. ^ Pavlović, Momčilo (2006). Kosovo i Metohija : prošlost, pamćenje, stvarnost. Novi Sad: Preporod MM. str. 41, Podnaslov "Klima", 3.pasus. ISBN 86-909019-1-4. 
  12. ^ „Istorija Kosova i Metohije”. Arhivirano iz originala 08. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  13. ^ a b v g d đ Šiljegović 1961, str. 654.
  14. ^ Pavlović, Momčilo (2006). Kosovo i Metohija : prošlost,pamćenje,stvarnost. Novi Sad: Preporod MM. str. 369, Hronologija događaja na Kosovu 1991—1999;. ISBN 86-909019-1-4. 
  15. ^ Arheološko blago Kosova i Metohije od neolita do ranog srednjeg veka (Zbornik radova), II (Katalog), ed. N. Tasić, Beograd–Priština
  16. ^ Čerškov, Emil. 1969. Rimljani na Kosovu i Metohiji. Beograd: Arheološko društvo Jugoslavije
  17. ^ „Istorija Kosova i Metohije”. Arhivirano iz originala 08. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  18. ^ Mrkobrad 2006, str. 394.
  19. ^ „Vojska Srbije”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  20. ^ „MONTENEGRINA - digitalna biblioteka crnogorske kulture i nasljedja”. www.montenegrina.net. Arhivirano iz originala 09. 03. 2021. g. Pristupljeno 2021-01-26. 
  21. ^ a b v g d đ e Šiljegović 1961, str. 655.
  22. ^ „Stara Srbija”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  23. ^ „Vekovi pod turskom vlašću i obnovljena državnost”. Arhivirano iz originala 23. 05. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  24. ^ a b v g d đ Šiljegović 1961, str. 656.
  25. ^ „Kosovo i Metohija u sastavu Osmanskog carstva”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  26. ^ „Projekat Rastko Kosovo i Metohija: : Istorijat Eparhije raško-prizrenske i kosovsko-metohijske”. www.rastko.rs. Arhivirano iz originala 22. 01. 2021. g. Pristupljeno 2021-01-26. 
  27. ^ „Za Njegoša je termin „Crnogorac” bio regionalnog karaktera”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  28. ^ a b v g d Šiljegović 1961, str. 657.
  29. ^ Vickers, Miranda (1998). Between Serb and Albanian: a history of Kosovo. Hurts and co. str. 123. 
  30. ^ „Momčilo Pavlović i Nemanja Mitrović: Kosta Milovanović Pećanac i formiranje četničke organizacije na jugu Srbije 6. april - 27. avgust 1941. godine”. Arhivirano iz originala 01. feb 2023. g. Pristupljeno 01. feb 2023.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |access-date=, |archive-date= (pomoć)
  31. ^ a b v g d Šiljegović 1961, str. 658.
  32. ^ „Hitler i Kosovo”. Pravoslavlje. Arhivirano iz originala 24. 12. 2013. g. Pristupljeno 17. 11. 2016. 
  33. ^ „„Posvećeno članicama NATO-a“: Zaharova ponovo podsetila Zapad na slučaj Kosova”. Arhivirano iz originala 23. 10. 2022. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  34. ^ a b v g d „Bombardovanje: Put u rat”, Vreme film, 2009. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. januar 2021), Vreme - zvanični Jutjub kanal
  35. ^ „Bombardovanje: Žrtve rata”, Vreme film, 2009. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. novembar 2020), Vreme - zvanični Jutjub kanal
  36. ^ U.S. Committee for Refugees and Immigrants (USCRI): Country report: Serbia and Montenegro 2006 Arhivirano 2008-02-19 na sajtu Wayback Machine.
  37. ^ „Skupština ukinula Privremeno izvršno veće Kosova”. B92. 27. 2. 2002. Arhivirano iz originala 20. 01. 2018. g. 
  38. ^ „Martovski pogrom”. Večernje Novosti. Arhivirano iz originala 17. 01. 2012. g. Pristupljeno 17. 11. 2016. 
  39. ^ „Podsećanje na Martovski pogrom 2004”. Eparhija raško-prizrenska i kosovsko-metohijska. Arhivirano iz originala 14. 07. 2015. g. Pristupljeno 17. 11. 2016. 
  40. ^ „Martovski pogrom 2004. godine”. Vlada Republike Srbije. Arhivirano iz originala 14. 12. 2014. g. Pristupljeno 17. 11. 2016. 
  41. ^ „Prihvaćena rezolucija Srbije”. b92.net. 8. 10. 2008. Pristupljeno 19. 6. 2013. 
  42. ^ „Serbian president visits Kosovo”. BBC News. 17. 04. 2009. Arhivirano iz originala 08. 09. 2017. g. Pristupljeno 2010-04-22. 
  43. ^ „Press Release: Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo: Advisory Opinion” (PDF). International Court of Justice. 22. 07. 2010. Arhivirano iz originala (PDF) 7. 8. 2010. g. Pristupljeno 04. 08. 2010. 
  44. ^ „Šta (ni)je rekao Međunarodni sud pravde o Kosovu”. Politika. 24. 08. 2020. Pristupljeno 23. 09. 2022. 
  45. ^ „Constitution of The Republic of Serbia” (PDF). www.ilo.org. International Labour Organization. Arhivirano (PDF) iz originala 28. 09. 2018. g. Pristupljeno 15. 01. 2024. 
  46. ^ „Deset godina dijaloga Beograda i Prištine: Da li je vreme da se proces završi?”. Pregovori o pregovorima. 17. 3. 2021. Arhivirano iz originala 02. 10. 2022. g. Pristupljeno 2. 9. 2022. 
  47. ^ „Zoran Stojković postavljen za šefa Biroa Kancelarije za Kosovo i Metohiju za Kosovsko Pomoravlje”. Arhivirano iz originala 01. 02. 2023. g. Pristupljeno 01. 02. 2023. 
  48. ^ Turski katastarski popis (Originalna verzija na turskom jeziku se čuva u arhivi u Istanbulu, 1972 Institut za Bliskoistočne studije u Sarajevu je uradio prevod tog popisa pod nazivom Oblast Brankovića — Opširni katastarski popis iz 1455. godine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. februar 2020))
  49. ^ Jagodić 2009.
  50. ^ Jagodić 2010.
  51. ^ Jagodić 2013.
  52. ^ Dimić 2001.
  53. ^  • Vladisavljević, Nebojša (2012). „Kosovo and Two Dimensions of the Contemporary Serb-Albanian Conflict”. Ur.: Hudson, Robert; Bowman, Glenn. After Yugoslavia: Identities and Politics Within the Successor States. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. str. 29—30. doi:10.1057/9780230305137_3. Pristupljeno 12. 12. 2022. 
  54. ^ „DVA PUTA ODLAGAN Popis stanovništva na Kosovu trebalo bi da počne u septembru, ali senku na njega baca stvar koju su Srbi već jednom uradili”. Blic. Arhivirano iz originala 03. 12. 2024. g. Pristupljeno 29. 11. 2024. 
  55. ^ „Kosovo's Constitution of 2008 (with Amendments through 2016), article 8” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2. 11. 2019. g. Pristupljeno 2. 11. 2019 — preko constituteproject.org. 
  56. ^ „Kosovo - The World Factbook”. www.cia.gov. Arhivirano iz originala 11. 01. 2021. g. Pristupljeno 29. 11. 2024. 
  57. ^ Mughal Abdul Ghaffar. „Muslims in Kosovo: A Socio-economic and Demographic Profile: Is the Muslim Population Exploding?” (PDF). js.ugd.edu.mk (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 24. 11. 2018. g. Pristupljeno 24. 11. 2018. 
  58. ^ „Muslims in Europe: Country guide”. BBC News. 23. 12. 2005. Arhivirano iz originala 26. 1. 2009. g. 
  59. ^ „LANGUAGES SPOKEN IN KOSOVO”. Arhivirano iz originala 19. 12. 2023. g. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  60. ^ „Kosovo Language Commissioner lauds trainings”. European Centre for Minority Issues. Arhivirano iz originala 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 29. 6. 2015. 
  61. ^ „Kosovo's Constitution of 2008 (with Amendments through 2016), article 5” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 2. 11. 2019. g. Pristupljeno 2. 11. 2019 — preko constituteproject.org. 
  62. ^ IMF Country Report No 12/100 „Archived copy” (PDF). Arhivirano (PDF) iz originala 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 4. 10. 2012.  "Unemployment, around 40% of the population, is a significant problem that encourages outward migration and black market activity."
  63. ^ Republic of Kosovo: Selected Issues. International Monetary Fund. 2018. str. 22. ISBN 978-1-48434-056-1. Arhivirano iz originala 28. 5. 2021. g. Pristupljeno 20. 9. 2020. 
  64. ^ a b v „Home”. www.oecd-ilibrary.org (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 6. 6. 2023. g. Pristupljeno 06. 06. 2023. 
  65. ^ „Kosovo: Natural resources key to the future, say experts”. adnkronos.com. Arhivirano iz originala 7. 7. 2011. g. Pristupljeno 17. 3. 2011. 
  66. ^ „Lignite Mining Development Strategy” (PDF). esiweb.org (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala (PDF) 17. 6. 2010. g. Pristupljeno 14. 4. 2017. 
  67. ^ „World Bank survey puts Kosovo's mineral resources at 13.5bn euros”. BBC Monitoring European. KosovaLive. 28. 1. 2005. ProQuest 459422903. Arhivirano iz originala 8. 10. 2022. g. Pristupljeno 31. 8. 2022 — preko ProQuest. 
  68. ^ „5. Agriculture”. henrin.grida.no. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. 
  69. ^ „Kosovo's wines flowing again”. BBC News. 29. 10. 2011. Arhivirano iz originala 29. 10. 2011. g. Pristupljeno 29. 10. 2011. 
  70. ^ „Investing in Kosovo – Vineyards”. Arhivirano iz originala 4. 4. 2013. g. Pristupljeno 15. 1. 2017. 
  71. ^ a b „Investing in Kosovo” (PDF). str. 15. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 11. 2013. g. Pristupljeno 27. 2. 2014. 
  72. ^ Todorović, Miloš (2022). „Upotreba nasleđa u spoljnoj politici Republike Srbije:kratak pregled dosadašnje prakse i saveti za dalji razvoj”. Napredak. 3 (1): 87. doi:10.5937/napredak3-36644. Arhivirano iz originala 06. 09. 2023. g. Pristupljeno 6. 9. 2023. 
  73. ^ „Top 6 Best Lakes to Visit in Kosovo”. toplist.info (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 5. 6. 2023. g. Pristupljeno 2023-06-05. 
  74. ^ „The 41 Places to Go in 2011”. The New York Times. 7. 1. 2011. Arhivirano iz originala 11. 1. 2012. g. Pristupljeno 20. 3. 2017. 
  75. ^ „Picturesque Kosovo”. Diplomat. 2. 8. 2012. Arhivirano iz originala 4. 8. 2012. g. Pristupljeno 16. 12. 2011. 
  76. ^ „"Arbën Xhaferi"e gatshme për qarkullim” (na jeziku: albanski). Ministry of Environment, Spatial Planning and Infrastructure of Kosovo. 29. 5. 2019. Arhivirano iz originala 5. 9. 2022. g. Pristupljeno 5. 9. 2022. 
  77. ^ „Aktivitetet e Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë: Themelohet Ndërmarrja Publike 'Aeroporti i Gjakovës'”. Ministria e Tregtisë dhe Industrisë. Arhivirano iz originala 27. 2. 2015. g. 
  78. ^ Sremac, Danielle S. (1999). War of Words: Washington Tackles the Yugoslav Conflict. Praeger/Greenwood. ISBN 0-275-96609-7. 
  79. ^ „O Bogosloviji”. Prizren. Arhivirano iz originala 27. 04. 2017. g. Pristupljeno 3. 7. 2017. 
  80. ^ Medieval Monuments in Kosovo, Arhivirano iz originala 13. 05. 2015. g., Pristupljeno 09. 12. 2024 
  81. ^ „Sportski savez Srbije pomogao Savezu KiM”. Kosovo Online. Arhivirano iz originala 05. 08. 2021. g. Pristupljeno 19. 12. 2024. 
  82. ^ „Izdvojeno devet miliona dinara za pomoć sportu na Kosovu i Metohiji”. Radio-televizija Vojvodine. Arhivirano iz originala 21. 03. 2023. g. Pristupljeno 19. 12. 2024. 
  83. ^ „Održan humanitarni turnir u fudbalu – „Fuca za Srbe“”. Srbi za Srbe. Pristupljeno 19. 12. 2024. 
  84. ^ Ott, Raoul (2023). „7.1.2 Die Albaner Jugoslawiens zwischen Integration und Exklusion”. Hegemoniebildung und Elitentransformation im Kosovo von der spätosmanischen Herrschaft bis zur Republik. Logos Verlag Berlin. str. 363. ISBN 978-3-832-55720-1. Arhivirano iz originala 20. 9. 2024. g. Pristupljeno 20. 9. 2024. 
  85. ^ Wood, Mike Meehall (21. 11. 2018). „Are Kosovo The 2018 UEFA Nations League's Biggest Success Story?”. Forbes. Arhivirano iz originala 20. 9. 2024. g. Pristupljeno 20. 9. 2024. 

Literatura

Dodatna literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Косово_и_Метохија&oldid=28982133”