Vuk Stefanović Karadžić

Vuk Karadžić preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Vuk Karadžić (višeznačna odrednica).

Vuk Stefanović Karadžić (Tršić, kod Loznice, 6. novembar 1787 — Beč, 7. februar 1864) bio je srpski lingvista, filolog, antropolog, književnik, prevodilac i akademik. Stefanović Karadžić je najznačajniji srpski lingvista XIX veka, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i pisac prvog rečnika srpskog jezika. Najznačajnija je ličnost srpske književnosti prve polovine XIX veka.

Vuk Stefanović Karadžić
Vuk Karadžić (između 1850. i 1860. godine)
Lični podaci
Datum rođenja	(1787-11-06)6. novembar 1787.
Mesto rođenja	Tršić, kod Loznice, Osmansko carstvo
Datum smrti	7. februar 1864.(1864-02-07) (76 god.)
Mesto smrti	Beč, Austrijsko carstvo
Naučni rad
Polje	lingvistika, filologija, slavistika
Poznat po	reforma srpskog jezika reforma ćirilice sakupljanje narodnih umotvorina prevod Novog zaveta

Imao je nekoliko braće i sestara koji su umrli. U tadašnje vreme se verovalo, u tom kraju, da je to zbog duhova i veštica. Posle smrti svoje braće roditelji su mu dali ime Vuk da bi to ime oteralo duhove i veštice. Učestvovao je u Prvom srpskom ustanku kao pisar i činovnik u Negotinskoj krajini, a nakon sloma ustanka preselio se u Beč, 1813. godine. Tu je upoznao Jerneja Kopitara, cenzora slovenskih knjiga, na čiji je podsticaj krenuo u prikupljanje srpskih narodnih pesama, reformu ćirilice i borbu za uvođenje narodnog jezika u srpsku književnost. Vukovim reformama u srpski jezik je uveden fonetski pravopis, a srpski jezik je potisnuo slavenosrpski jezik koji je u to vreme bio jezik obrazovanih ljudi. Tako se kao najvažnije godine Vukove reforme ističu 1818, 1836, 1839, 1847. i 1852.

Za svoj rad dobio je nekoliko odlikovanja i drugih nagrada. Stekao je i nekoliko počasnih doktorata. Uvršten je u spisak 100 najznamenitijih Srba.

Biografija

Vukova spomen-kuća u Tršiću

Vuk Stefanović Karadžić 1846. (slikar Uroš Knežević)

Spomen-ploča u Sremskim Karlovcima

Vuk Stefanović Karadžić je rođen 1787. godine u Tršiću blizu Loznice, u porodici u kojoj su deca umirala, pa je po narodnom običaju, dobio ime Vuk kako mu zle sile ne bi naudile. Njegova porodica se doselila iz Crne Gore iz Drobnjaka. Majka Jegda, devojački Zrnić, rodom je iz Ozrinića kod Nikšića.

Pisanje i čitanje je naučio od rođaka Jevte Savića Čotrića, koji je bio jedan od retkih pismenih ljudi u okrugu. Obrazovanje je nastavio u školi u Loznici, ali je nije završio zbog bolesti. Školovanje je kasnije nastavio u manastiru Tronoši, koji je bio centar pismenosti u tom kraju. Kako su ga u manastiru manje učili, a više terali da čuva stoku, otac ga je vratio kući.

Na početku Prvog srpskog ustanka, Vuk je bio pisar kod cerskog hajdučkog harambaše Đorđa Ćurčije a nakon toga kod vojvode Jakova Nenadovića. Iste godine je otišao u Sremske Karlovce da se upiše u gimnaziju, ali je sa 17 godina bio prestar. Jedno vreme je proveo u tamošnjoj čuvenoj Karlovačkoj bogosloviji, gde je kao profesor radio Lukijan Mušicki.

Ne uspevši da se upiše u karlovačku gimnaziju, on odlazi u Petrinju, gde je proveo nekoliko meseci učeći nemački jezik. Kasnije stiže u Beograd da upozna Dositeja Obradovića, učenog čoveka i prosvetitelja. Vuk ga je zamolio za pomoć kako bi nastavio sa obrazovanjem, ali ga je Dositej odbio. Vuk je razočaran otišao u Jadar i počeo da radi kao pisar kod Jakova Nenadovića. Zajedno sa rođakom Jevtom Savićem, koji je postao član Praviteljstvujuščeg sovjeta, Vuk je prešao u Beograd i u Sovjetu je obavljao pisarske poslove.

Kad je Dositej otvorio Veliku školu u Beogradu, Vuk je postao njen đak. Ubrzo je oboleo i otišao je na lečenje u Novi Sad i Peštu, ali nije uspeo da izleči bolesnu nogu, koja je ostala zgrčena. Hrom, Vuk se 1810. vratio u Srbiju. Pošto je kraće vreme u Beogradu radio kao učitelj u osnovnoj školi, Vuk je sa Jevtom Savićem prešao u Negotinsku krajinu i tamo obavljao činovničke poslove.

Portret mladog Vuka Stefanovića Karadžića 1816. Ulje na platnu, rad Pevela Đurkovića (1772-1830). Ovaj portret Vuka, reprodukovan je na novčanicu od 10 dinara. Izložen je u stalnoj postavci Muzeja Vuka i Dositeja u Beogradu.

Nakon propasti ustanka 1813. Vuk je sa porodicom prešao u Zemun, a odatle odlazi u Beč. U Beču se upoznao sa priprostom Anom Marijom Kraus i sa njom se oženio u katoličkoj crkvi 1818. Vuk i Ana imali su mnogo dece od kojih su svi osim kćerke Mine i sina Dimitrija, umrli u detinjstvu i ranoj mladosti (Milutin, Milica, Božidar, Vasilija, dvoje nekrštenih, Sava, Ruža, Amalija, Aleksandrina). U Beču je takođe upoznao cenzora Jerneja Kopitara, a povod je bio jedan Vukov spis o propasti ustanka. Uz Kopitarevu pomoć i savete, Vuk je počeo sa sakupljanjem narodnih pesama i sa radom na gramatici narodnog govora. Godine 1814. je u Beču objavio zbirku narodnih pesama koju je nazvao „Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica“. Iste godine je Vuk objavio „Pismenicu serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisanu“, prvu gramatiku srpskog jezika na narodnom govoru.

Nekadašnja zgrada Velike škole u Beogradu, danas Vukov i Dositejev muzej.

Iduće godine je izdao drugu zbirku narodnih pesama pod imenom „Narodna serbska pesnarica“.

Godine 1818. Vuk objavljuje prvi rečnik narodnog srpskog jezika. Ovaj rečnik je sadržao oko 26000 reči i na latinski i nemački jezik je reči prevodio Jernej. Jedna od glavnih kritika ove knjige je bila to što je knjiga sadržala nepristojne reči. Ipak, delo je uglavnom bilo dobro prihvaćeno. Takođe, rečnik je sadržao i gramatiku Srpskog jezika, gde je Vuk govorio o novim pravilima, kao uvođenje novih slova J, Đ, Ć, Lj, Nj i Dž.

Vuk se takođe fokusirao na skupljanje narodnih umotvorina, pa su 1823. u Lajpcigu bile objavljene 3 knjige srpskih narodnih umotvorina, a 1833. je objavljena u Beču još jedna.

Zbog problema sa knezom Milošem Obrenovićem bilo mu je zabranjeno da štampa knjige u Srbiji, a jedno vreme i u austrijskoj državi. Svojim dugim i plodnim radom stiče brojne prijatelje, pa i pomoć u Rusiji, gde je dobio stalnu penziju 1826. godine. U porodici mu je ostala živa samo kćerka Mina Karadžić.

Sjedinjenjem Magistrata i Suda beogradskog u proleće 1831. godine, Vuk Karadžić je imenovan 29. marta 1831. za predsednika te institucije, što se u današnjim terminima smatra gradonačelnikom Beograda.

Nakon puta u Dalmaciju i Crnu Goru, Vuk je primetio da se u njihovom dijalektu, za razliku od njegovog istočnohercegovačkog dijalekta, izgovaraju slovo H (iz leb u hleb). Godine 1836. Vuk objavljuje „Srpske narodne poslovice", a od 1839. on odustaje od ijekavskog jotovanja (iz đevojka u djevojka).

Kao godina Vukove pobede uzima se 1847. jer su te godine objavljena na narodnom jeziku dela Đure Daničića „Rat za srpski jezik i pravopis“, „Pesme“ Branka Radičevića, Njegošev „Gorski vijenac“ (pisan starim pravopisom) i Vukov prevod Novog zavjeta, ali Vukov jezik je priznat za zvanični književni jezik tek kasnije.

Godine 1850. Vuk i Đura Daničić potpisuju Bečki književni dogovor zajedno sa predstavnicima Ilirskog pokreta. Cilj dogovora je bio rad na jedinstvu književnog srpskog i hrvatskog jezika.

Drugo izdanje srpskog rečnika je objavljeno 1852. Ono je bilo mnogo veće od prvog (47500 reči). Ovog puta mu je pomagao i prevodio reči Đura Daničić.

Nažalost, 1864. godine Vuk je umro, a nije ni dočekao pobedu svoje reforme. Vukov jezik je zvanično pobedio 1868, četiri godine nakon njegove smrti.

Vukova smrt i sahrana

Vuk je umro u Beču, 7. februara / 26. januara 1864. godine, popodne, "u Traunovoj kući, u Marokanskoj ulici, u Landštrasima". „Primećujući da pisac najopsežnije monografije o Vuku, Ljubomir Stojanović, nije imao pri ruci nijedno svedočanstvo savremenika o Vukovoj smrti, Andra Gavrilović je skrenuo pažnju na dva članka Aleksandra Sandića u kojima je dat kraći opis samoga događaja. Međutim,ostalo je zaboravljeno da je Sandić još jednom, po treći put, nešto šire zabeležio svoja sećanja o tome kako je Vuk umro".

„Kada je umro — 26. januara 1864. godine — Vuk Karadžić bio je „oplakan od celog srpstva i celog učenog slovenskog sveta”. Na vest o smrti, Vuk Vrčević pisao je odmah Mini: „Ovo je prvi put u mome životu da Bam pišem, a koliko god je velika moja čast, tolika je dvostruka moja žalost što sad moram učastnik biti žalosti blagorodne duše vaše za izgubitak neumrlog vašeg oca a mojega najvećega prijatelja i nezaboravljenog blagodjetelja”. „Na pogrebu Vukovom, piše jedan suvremenik, bila je — razume se — sva omladina, a do groba na Sankt-Marksovom groblju nosili su Vuka ovi omladinci: filozof Aleksandar Sandić i pet medicinara: Đura Bastić, Isa Stojšić, Aleksandar (Šaca) Stepanović, Milan Jovanović (Morski). Na opelu održao je dugački govor Aleksandar Sandić, dugogodišnji Vukov prijatelj i pomoćnik u radu, a posle opela, u grčkoj kapeli, govorio je, tada još bečki student, Vladan Đorđević". Govor mu je tom prilikom održao arhimandrit Gerasim Petranović. Posmrtni ostaci preneseni su u Beograd 12. oktobra 1897. godine i uz velike počasti sahranjeni u porti Saborne crkve, pored Dositeja Obradovića. Počasni je građanin Zagreba.

Vukov rad

Reforma ćirilice i rad na gramatici i rečniku

Glavni članak: Vukova reforma

Vukov grob ispred Saborne crkve u Beogradu

Korice Srpskog rječnika iz 1818.

Podstaknut Kopitarevim savetom da napiše i gramatiku narodnog jezika, Vuk se prihvatio ovog posla, za koji nije imao dovoljno stručne spreme. Ugledajući se na gramatiku slavenosrpskog jezika, koju je u 18. veku napisao Avram Mrazović Vuk je uspeo da završi svoje delo. Njegova gramatika koju je nazvao „Pismenica serbskoga jezika po Govoru prostoga naroda napisana“, izašla je u Beču 1814. Bez obzira na nesvršenost i nepotpunost, ovo delo je značajno kao prva gramatika govora prostoga naroda.

Svestan nesavršenosti svoje Pismenice, Vuk je prihvatio primedbe Kopitara i drugih naučnih radnika, pa je uz prvo izdanje „Srpskog rječnika“ iz 1818. objavio i drugo, prošireno izdanje svoje gramatike. U rečniku je bilo 26.270 reči koje su se koristile u govoru naroda u Srbiji, Sremu i Vojvodini. Ovo drugo izdanje gramatike je nekoliko godina kasnije (1824) na nemački jezik preveo Jakob Grim.

Osnovna vrednost Pismenice je bilo njeno radikalno uprošćavanje azbuke i pravopisa. Vuk je u njoj primenio Adelungov princip: „piši kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano“. Raniji pokušaji, poput Save Mrkalja, su bili nesistematski i neuspeli. Vuk je smatrao da svaki glas treba da ima samo jedno slovo, pa je iz dotadašnje azbuke izbacio sve znakove, koji su se pisala iako nisu imala svojih glasova. Stari pravopis je podržavala Srpska pravoslavna crkva i deo književnika, koji su u njemu videla očuvanje veze kulture i pismenosti sa ispovedanjem pravoslavne vere.

Vuk je stvorio nove znake tako što je pojedina slova spojio sa tankim poluglasom (л + ь -> љ, н + ь -> њ). Izgled slova ђ je prihvatio od Lukijana Mušickog, џ je uzeo iz nekih starih rumunskih rukopisa, a ћ iz starih srpskih rukopisa. Uzimanje slova ј iz latinice su mu njegovi protivnici iz crkvenih krugova pripisivali kao najteži greh, uz optužbe da radi na pokatoličavanju srpskog naroda.

Iz staroslovenske azbuke Vuk je zadržao sledeća 24 slova:

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ж ж	З з
И и	К к	Л л	М м	Н н	О о	П п	Р р
С с	Т т	У у	Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш

Njima je dodao jedno iz latinice:

Ј ј

I pet novih:

Љ љ

Њ њ

Ћ ћ

Ђ ђ

Џ џ

Izbacio je sledeća slova:

Ѥ ѥ (je)	Ѣ, ѣ (jat)	І ї (i)	Ѵ ѵ (i)	Ѹ ѹ (u)	Ѡ ѡ (o)	Ѧ ѧ (mali jus)	Ѫ ѫ (veliki jus)	Ы ы (jeri, tvrdo i)
Ю ю (ju)	Ѿ ѿ (ot)	Ѳ ѳ (t)	Ѕ ѕ (dz)	Щ щ (šć)	Ѯ ѯ (ks)	Ѱ ѱ (ps)	Ъ ъ (tvrdi poluglas)	Ь ь (meki poluglas)	Я я (ja)

U početku Vuk nije upotrebljavao slova ф i х. Slovo х je dodao u cetinjskom izdanju „Narodnih srpskih poslovica“ iz 1836. godine. Karadžić je 1839. godine izbacio jotovanje glasova д i т u srpskom književnom jeziku.

Za drugo izdanje „Srpskog rječnika“ Vuk je prikupljao građu iz govora stanovništva Crne Gore, Dubrovnika, Dalmacije i Hrvatske. Ovo izdanje je objavljeno u Beču 1852. godine, i u njemu se našlo 47.427 reči. Ovo izdanje Rječnika na nemački je preveo Jakob Grim. Do kraja svog života Vuk je radio na daljem prikupljanju građe, ali ga je smrt sprečila da spremi i treće izdanje. To su tek 1898. godine učinila dvojica njegovih poštovalaca, Pera Đorđević i Ljubomir Stojanović.

Borba za uvođenje narodnog jezika u književnost

Izgled Vuka St. Karadžića u vreme rada na zakoniku i slanja čuvenog pisma „od pet tabaka“ knezu Milošu (ulje na platnu Dimitrija Lektarija 1832, Narodni muzej u Beogradu)

Vuk Karadžić, litografija Jozefa Krihubera.

Povelja (pisana ćirilicom) kojom je Vuk proglašen počasnim građaninom Zagreba 1861.

Tokom rada na gramatici, rečniku i izdavanju narodnih pesama, Vuk je počeo da se bavi pitanjem književnog jezika, koji je u njegovo vreme predstavljao haotičnu mešavinu. Stara srpska književnost razvijala se na srpskoj redakciji staroslovenskog jezika sve do početka 19. veka. U 18. veku došlo je do snažnog uticaja ruskih crkvenih knjiga na književni život Srba. Elementi ruskog jezika su sve više prodirali u dotadašnji crkveno-književni jezik i tako je stvoren veštački rusko-slovenski jezik, koji je u Vukovo vreme bio zvanični jezik crkve, škola i književnosti.

Školovani ljudi učili su iz knjiga na starom jeziku, unoseći u njega elemente ruskog i srpskog narodnog jezika. Na taj način stvoren je slavenosrpski jezik, kojim se pisalo kako je ko znao. Takva nesređena situacija je bila osnova sa koje je Vuk krenuo u borbu protiv pisaca stare škole. Borba je počela Vukovom kritikom romana Usamljeni junoša 1815. i Ljubomir u Elisijumu 1817. Milovana Vidakovića. Kritika je bila usmerena na loše piščevo poznavanje jezika, koji je predstavljao nesređenu mešavinu imenskih i glagolskih oblika starog, slovenskog i narodnog jezika. Kako je Vidaković u to vreme bio najpopularniji srpski pisac, pa je ovakav Vukov napad izazvao buru u književnoj javnosti. Pored Vidakovića, u polemici su učestvovali i Joakim Vujić, Lukijan Mušicki, Pavle Berić i Gliša Geršić. Crkva i njeni najviši predstavnici su prednjačili među Vukovim protivnicima. Karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, je već posle prvih Vukovih knjiga, dejstvovao preko budimskih vlasti da se onemogući štampanje knjiga. Stratimirović se posebno nije mirio sa Vukovom azbukom, zbog izbacivanja starih ćiriličnih slova i uvođenja slova J, smatrajući to napuštanjem pravoslavlja i pokatoličavanjem.

Stefanović Karadžić kao deo strategije svoje borbe za standardizaciju narodnog jezika uvodi argumente koji su isticali i ismevali nedostatke nedovoljno propisanog, hibridnog slavenosrpskog jezika, koji nije imao zvanične gramatike, rečnika ili pravopisa.

Vuk je preveo Novi zavet na srpski 1819. godine i objavio ga, posle 27 godina pokušaja da dobije blagoslov, pod naslovom Novi zavjet Gospoda našega Isusa Hrista.

Pored srpske crkve, najveći Vukov protivnik je bio Jovan Hadžić, osnivač i predsednik Matice srpske i jedan od najobrazovanijih Srba tog vremena. Hadžić, koji je u početku bio Vukov saradnik, ali su se kasnije razišli po pitanjima jezika, je 1837. počeo polemiku sa Vukom Karadžićem. U spisu „Sitnice jezikoslovne“, Hadžić je dao uputstva za rad budućim gramatičarima. Vuk je potom napisao svoj „Odgovor na sitnice jezikoslovne“, u kom je zamerio Hadžiću na slabom poznavanju narodnog jezika i neprincipijelnosti u pisanju. Vukov odgovor je bio oštar, pa je Hadžić nastavio polemiku napisavši nekoliko članaka i brošura („Utuk I“, „Utuk II“, „Utuk III“...).

Polemika između Karadžića i Hadžića je trajala skoro deceniju, a Karadžić je odneo pobedu tek 1847. godine.

1847.

Godina 1847. je godina Vukove pobede, i godina u kojoj je konačno dokazao da je srpski narodni jezik jedini pravi jezik Srba, tj. da je slavenoserbski jezik mešavina ruskoslovenskog i srpskog narodnog jezika bez čvršćih pravila. Te godine izdate su četiri knjige Vuka i njegovih saradnika:

• prevod „Novog zavjeta“ sa crkvenoslovenskog na srpski jezik, autor:Vuk
• rasprava o jeziku „Rat za srpski jezik i pravopis“, Đuro Daničić,
• „Pesme“,Branka Radičevića
• „Gorski vijenac“ Petra Petrovića Njegoša

Izdavanjem „Gorskog vijenca“, dokazano je da se i najveća filozofska dela mogu pisati čistim srpskim narodnim jezikom.

Od 1814. do 1847. godine Vukova pobjeda nije bila izvesna. Iako je njegov rad naišao na odobravanje evropskih filologa i lingvista, on je među samim Srbima imao žestoke protivnike, koji su mu prigovarali da njima ne treba prosti, govedarski jezik. Slamajući protivnike u polemikama i štampajući srpske narodne umotvorine, kojima se oduševljavala cijela Evropa, pa čak i najveći evropski pjesnik toga vremena Nijemac Gete, Vuk je svojim protivnicima sve više dokazivao da nisu u pravu. Istovremeno je dobijao sve više pristalica među mlađim srpskim književnim i kulturnim radnicima. Do Vukove pobjede 1847. dolazi upravo zahvaljujući mladom pokoljenju intelektualaca. Te godine su objavljena gore navedena djela kojima je dokazano da se na prostom narodnom jeziku može pisati kako poezija, filozofija tako i sama Biblija, čiji prevod ne zaostaje ni za jednim prevodom na drugi jezik. Djelo Đure Daničića je dokrajčilo višegodišnju Vukovu polemiku sa njegovim glavnim protivnikom Jovanom Hadžićem i potpuno opravdalo Vukovu reformu srpske azbuke i pravopisa. Iako je Vukova reforma ove godine postala stvarnost, trebaće dvadeset i jedna godina da se u Srbiji zvanično prihvati Vukov pravopis.

Njegoš o Vukovoj redakciji srpskog jezika

Njegoš svjedoči i potvrđuje svoju saglasnost Vukovom prevodu "Novog zavjeta" na srpski jezik (prihvata Vukovu redakciju srpskog jezika)- Beč, 9. oktobra 1833. g.:

„ SVJEDODžBA - Kojom mi doljepotpisani svjedočimo da je poznatog srpskog spisatelja g. Vuka Stefanovića Karadžića prevod "Novog zavjeta" na srpski jezik čist i pravilan i da je naša volja i želja da se pomenuti prevod na svijet izda na polzu jezika i duševno spasenije srpskog naroda ... Potpis :vladika crnogorski i brdski Petar Petrović ”

Sakupljanje narodnih umotvorina

Značke učesnika radne akcije izgradnja Vukovog puta od Vukove kuće do manastira Tronoše

Na beleženju narodnih umotvorina Vuk je počeo da radi odmah po poznanstvu sa Kopitarom. Kopitar je gajio veliku ljubav prema slovenskim narodima, interesujući se naročito za narodne pesme, a nemački kulturni radnici, koji su u svojoj zemlji sakupljali starine i izučavali narodnu prošlost, bili su mu bliski prijatelji. U Beču je Vuk 1814. štampao zbirku narodnih pesama nazvanu „Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica“, u kojoj se našlo oko 100 lirskih i 6 epskih pesama. Ovo je bio prvi put da se jezik prostog naroda pojavio u štampi.

Iduće godine je izdao drugu zbirku narodnih pesma pod imenom „Narodna serbska pesnarica“, sa oko stotinu lirskih i 17 epskih pesama, koje je zabeležio po Sremu, kod Mušickog u Šišatovcu, Zemunu, Pančevu, Sremskoj Mitrovici i Novom Sadu. U ovoj zbirci su se našle pesme koje su ispevali Tešan Podrugović i Filip Višnjić. Kopitar je u stranim listovima pisao o srpskoj narodnoj poeziji, pa čak i prevodio na nemački jezik. Među zainteresovanim za srpski jezik našli su se Nemac Johan Volfgang Gete i braća Grim. Nova izdanja narodnih pesmama izašla su 1823. i 1824. u Lajpcigu i 1833. u Beču. Nova izdanja počela su izlaziti u šest knjiga od 1841. Zbog velikih štamparskih troškova peta i šesta knjiga su se pojavile tek 1862. i 1864.

Posle velikog uspeha sa narodnim pesmama, Vuk je počeo da radi na sakupljanju svih vrsta narodnih umotvorina. Prva zbirka pripovetki „Narodne srpske pripovijetke“ su se štampale 1821. u Beču. U ovom izdanju se našlo 12 pripovedaka i 166 zagonetki. Godine 1853, u Beču je izašlo novo izdanje pripovedaka, koje je Vuk posvetio Jakobu Grimu. Vukova kćerka Mina je sledeće godine prevela pripovetke na nemački jezik.

Beleženje narodnih poslovica je išlo paralelno sa sakupljanjem pesama i pripovedaka. Zbog intervencije mitropolita Stratimirovića, bečke vlasti nisu dozvolile izdavanje zbirke bez dozvole budimskih vlasti. Kako je Vuk u to vreme boravio u Crnoj Gori, na Cetinju je 1836. štampao „Narodne srpske poslovice“ koje je posvetio vladici Petru II Petroviću Njegošu. Posle ovog izdanja Vuk je za života objavio još jedno izdanje poslovica.

Sakupljanje narodnih običaja

Specifičan život srpskog naroda za vreme vladavine Turaka, izolovan od savremenosti, učinio je da se arhaična patrijarhalna verovanja i običaji u njemu dugo očuvali. Stoga je Vuk Karadžić predano radio na opisivanju narodnog folklora. „Srpski rječnik“ je pružio prve bogate opise običaja i verovanja naroda. Tumačeći pojedine reči, Vuk je unosio i opise.

Istoriografski rad

Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona

Pored rada na reformi srpskog jezika i prikupljanju narodnih umotvorina, Vuk Karadžić se bavio i istoriografskim radom. Kao učesnik Prvog srpskog ustanka, Vuk je spremio ogroman materijal o događajima sve do 1814, kao i o vladavini kneza Miloša Obrenovića. Godine 1828. je objavio rad „Miloš Obrenović knjaz Serbiji“. Od obilne građe o Prvom srpskom ustanku, Vuk je izdao samo jedan deo „Praviteljstvujušči sovjet serbski...“, u kom je opisao najvažnije bitke iz Prvog srpskog ustanka i neslogu između srpskih starešina.

Najistaknutije vođe Prvog srpskog ustanka Vuk je opisao u nekoliko istorijskih monografija. Tu su obuhvaćeni Hajduk Veljko Petrović, Miloje Petrović, Milenko Stojković, Petar Dobrnjac, Hadži Ruvim i drugi.

Konačno, Vuk je poznatom nemačkom istoričaru Leopoldu Rankeu dao materijal o Prvom srpskom ustanku, prema kojoj je Ranke kasnije napisao svoje delo „Srpska revolucija“ (nem. Die serbische Revolution).

Vukov uticaj

Filološki rad

U prvoj polovini 19. veka, uz pomoć tadašnjih vrhunskih filologa, kao što su braća Grim i austrijskih državnih vlasti koje je predstavljao Jernej Kopitar, Vuk Stefanović Karadžić je reformisao srpsku ortografiju i pravopis, praveći veliki rez između dotadašnje slavenosrpske kulture i novog standarda.

Karadžićeva kapitalna dela, među kojima se ističu prvo izdanje „Srpskog rječnika“ (1818), drugo, znatno prošireno (1852), te prevod „Novoga zavjeta“ (1847), postavili su temelje za savremeni standardni srpski jezik, a znatno su uticala i na oblik savremenog standardnog hrvatskog jezika, ponajviše u fazi hrvatskih vukovaca ili mladogramatičara. Osnovna načela Karadžićeve reforme se mogu sažeti u tri tačke:

1. izjednačavanje narodnog i književnog jezika, tj. insistiranje na folklornim jezičkim oblicima, za koje se smatralo da su pouzdan vodič zabeležen u narodnim pesmama i poslovicama;
2. prekid sa svim starijim oblicima srpske književnosti i pismenosti i novo utemeljenje standardnog jezika bez oslona na tradiciju;
3. i, novoštokavski folklorni purizam, što se ogledalo u čišćenju jezika od crkvenoslavizama koji su identifikovani kao ruskocrkvena naplavina koja ne odgovara glasovnoj i gramatičkoj strukturi srpskog jezika.

Na tehničkom nivou, Karadžićeva reforma se manifestovala u novoj srpskoj ćirilici u kojoj su izbačeni nepotrebni poluglasnici (ъ, ь), apsorbovani (upijeni) grafemi za lj, nj, dž koje je predlagao Sava Mrkalj (Vuk je gotovo u potpunosti preuzeo grafiju „narodnog“ pisanog idiolekta Gavrila Stefanovića Venclovića, monaha u manastiru Rači s kraja 17. i početka 18. veka), te uvedena grafema j iz (nemačke) latinice. Novi fonološki pravopis, primeren prozirnom idiomu kakav je srpski, zamenio je stariji tvorbeno-morfološki. Jezički supstrat je bila novoštokavska ijekavština (istočnohercegovačko-krajiško narečje), koju je Vuk Karadžić stilizovao delom i prema hrvatskim pisanim djelima (tjerati umesto ćerati, djevojka umesto đevojka, hoću umesto oću). Ali, zbog uticaja srpske građanske klase u Vojvodini i Srbiji, ta je reforma prihvaćena u nešto izmenjenom obliku: ijekavski refleks jata (ѣ) je zamenjen ekavskim (npr. dete umesto dijete). Srpski književni jezik ijekavskog refleksa jata ostao je u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, među Srbima i Hrvatskoj, kao i u narodnim govorima zapadne i jugozapadne Srbije.

Karadžićev filološki rad imao je istaknute sledbenike među srpskom inteligencijom, kao što su: Đuro Daničić, Stojan Novaković, Ljuba Stojanović, P. Milosavljević, D. Petrović, R. Marojević, M. Kovačević, J. Stojanović.

Nefilološki rad

Naslovna strana prvog broja časopisa Danica, koji je Vuk uređivao 1826-1834. godine

Spomenik Vuku Karadžiću u Beogradu otkriven je 7. novembra 1937. povodom 150 godina od Vukovog rođenja. Spomenik je visok 7,25 metara i predstavlja delo vajara Đorđa Jovanovića.

Vuk je pored svog najvećeg doprinosa na književnom planu, dao veoma značajan doprinos i srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Uz etnografske zapise ostavio je zapise i o fizičkim osobinama tela. U književni jezik je uneo bogatu narodnu terminologiju o delovima tela od temena do stopala. Treba napomenuti da se ovim terminima i danas koristimo, kako u nauci tako i u svakodnevnom govoru. Dao je, između ostalog, i svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, a tu su i delovi o ishrani, o načinu stanovanja, higijeni, bolestima, kao i o pogrebnim običajima. U celini posmatrano, ovaj značajni doprinos Vuka Karadžića nije toliko poznat niti izučavan.

(Karadžić, V.: Sabrana dela, knjiga XVIII, Prosveta, Beograd 1972.)

Dvadeset i dva evropska kompozitora su komponovali na osnovu sakupljenih narodnih pesama Vuka Stefanovića Karadžića.

Nagrade

Vuk je bio cenjen u Evropi: biran je za člana berlinske, bečke, petrogradske akademije nauka, primljen je za člana naučnih društava u Krakovu, Moskvi, Getingenu, Parizu i drugim gradovima.

Odlikovan je od ruskog i habzburškog cara, od pruskog kralja, i Ruske akademije nauka. Dodeljeni su mu Orden knjaza Danila I, Orden Svete Ane drugog stepena, Orden crvenog orla i Orden Franca Jozefa.

Godine 1861. dodeljena mu je titula počasnog građanina grada Zagreba.

Dela

• Mala prostonarodna slavenoserbska pjesnarica (1814) – Vuk se izjašnjava za novi pravopis: »Piši kao što govoriš, a čitaj kako je napisano»
• Srpska gramatika (1814, 1818. i, na nemačkom, sa Grimovim predgovorom,1824)
• O Vidakovićevom romanu (1817)
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1818). Srpski rječnik (1. izd.). Beč. 
• Srpske narodne pjesme (1814, 1815, 1823, 1833, 1841, 1845, 1846, 1862, 1865, 1866)
• O Ljubibratićevim prevodima (1820)
• Srpske narodne pripovjetke (1821, 1853)
• Žitije Ajduk-Veljka Petrovića (1826)
• Danica (1826, 1827, 1828, 1829, 1834), Beč
• Prvi srpski bukvar (1827)
• Geografičesko-statističesko opisanije Srbije (1827)
• O staroj istoriji, turskoj vladavini, hajducima (1827)
• Prva godina srpskog vojevanja na daije (1828)
• O Milošu Obrenoviću (1828, 1832)
• Kao srpski Plutarh, ili žitija znatni Srbalja (1829)
• Druga godina srpskog vojevanja na daije (1834)
• Srpske narodne poslovice kao i druge kao i one u običaj uzete riječi (1836, 1849)
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1837). Montenegro und die Montenegriner: Ein Beitrag zur Kenntniss der europäischen Türkei und des serbischen Volkes. Stuttgart und Tübingen: Verlag der J. G. Cotta'schen Buchhandlung. 
• Odgovori Jovanu Hadžiću – Milošu Svetiću na njegove Sitnice jezikoslovne (1839) i Utuke (1843, 1847)
• Odgovor na laži i opadanja u «Srpskom ulaku» (1844)
• Pisma Platonu Atanackoviću o srpskom jeziku i pravopisu (1845)
• Prevod Novoga zavjeta (1847)
• Kovčežić za istoriju, jezik i običaje (1849)
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1852). Srpski rječnik (2. izd.). Beč. 
• Praviteljstvujušči sovjet (1860)
• Život i običaji naroda srpskoga (1867)
• Stefanović-Karadžić, Vuk (1969). „Crna Gora i Crnogorci: Prilog poznavanju evropske Turske i srpskog naroda”. Etnografski spisi: O Crnoj Gori. Beograd: Prosveta. str. 265—354. 
• Razni jezički i polemički spisi

• O narodnim umotvorinama (u predgovorima pomenutih zbirki)
• O staroj srpskoj književnosti

Galerija

• 
  Petnjica, mesto porekla Karadžića
• 
  Petnjica, mesto porekla Karadžića
• 
  Vukova diploma počasnog doktora filozofije u Jeni
• 
  O smrti Vuka Stef. Karadžića u Srbskim novinama - 8. februar 1864. g.
• 
  Objava parastosa Vuku u Beču
• 
  Spomen ploča o Vuku Karadžiću na Sabornoj crkvi u Beogradu
• 
  Vukov spomenik u dvorištu Narodne biblioteke u Nišu
• 
  Bista Vuka Karadžića ispred škole u Beogradu
• 
  Bista Vuka Karadžića u Kladovu
• 
  Spomenik Vuku na ulasku u selo Jalovik
• 
  Spomenik Vuku u Valjevu
• 
  Spomenik Vuku u Kragujevcu
• 
  Spomenik Vuku u Petnjici kod Šavnika

Vidi još

• Vukov sabor
• Srpski rječnik (1818)
• Crna Gora i Crnogorci (1837)
• Novi zavjet Gospoda našega Isusa Hrista (1847)
• Srbi svi i svuda
• Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona
• Zaostavština Vuka Stefanovića Karadžića u Biblioteci i Arhivu SANU
• Bukvar Vuka Karadžića
• Aleksandar Sandić
• Jernej Kopitar
• Ljudevit Gaj
• Vuk Vrčević
• Muzej Jadra
• Johan Kristof Adelung
• Spomenik Vuku Karadžiću u Kragujevcu

Literatura

• Priredila: Grupa autora (1964—2014). Kritičko izdanje Sabranih dela Vuka Stefanovića Karadžića, Knj. 1 - 37... [1. Prepiska I, 2. Prepiska II 3. Prepiska III 4. Prepiska IV 5. Prepiska V (1833-1836) 6. Prepiska VI (1837-1842) 7. Prepiska VII (1843-1847) 8. Prepiska VIII (1848-1850) 9. Prepiska IX (1851-1852)] 10. Prepiska X (1853-1854) 11. Prepiska XI (1855-1859) 12. Prepiska XI (1860-1862) 13. Prepiska VIII (1863-1864) 14. O jeziku i književnosti I 15. O jeziku i književnosti II 16. O jeziku i književnosti III 17. Srpski riječnik 18. Srpski riječnik I 19. Srpski riječnik II 20. Danica (1826, 1827, 1828, 1829, 1834) 21. Bibliografija spisa Vuka Stefanovića Karadžića 22. Novi zavjet 23. Srpske narodne poslovice 24. Deutsch Serbisches Worterbuch 25. O Crnoj Gori - razni spisi 26. Pjesmarica 27. Istorijski spisi I 28. Istorijski spisi II 29. Etnografski spisi 30. Srpske narodne pripovjetke 31. Srpske narodne pjesme I 32. Srpske narodne pjesme II 33. Srpske narodne pjesme III 34. Srpske narodne pjesme IV 35. Građa o životu i radu Vuka St. Karadžića 37. Registri. Beograd: IP Prosveta. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Vitezović, Milovan (2015). Vuk naš nasušni. Novi Sad: Pravoslavna reč. str. 450. ISBN 978-86-83903-73-3. 
• Popović, Miodrag (1987). Vuk Stefanović Karadžić. Nolit - Beograd. str. 456. ISBN 978-86-19-01420-5. 
• Popović, Miodrag (1985). Istorija srpske književnosti - Romantizam, Knj. 1. Zavod za udžbenike i nastavna sredstva - Beograd. str. 279. 
• Deretić, Jovan (2020). Put srpske književnosti. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 349. ISBN 978-86-379-1445-7. 
• Suvajdžić, Boško (2012). Srpska narodna poezija u svetu - svet u srpskoj narodnoj poeziji [Odeljak iz Zbornika: Srpsko usmeno stvaralaštvo u interkulturnom kodu]. Univerzitet u Beogradu Filološki fakultet. str. 134—144. 
• Grupa autora (2012). Srpsko usmeno stvaralaštvo u interkulturnom kodu [Zbornik radova]. Beograd: Institut za književnost. str. 478. ISBN 978-86-7095-186-0. 
• Sellveli, Giustina. The cultural collaboration between Jacob Grimm and Vuk Karadžić - fruitful connecting Western Europa to the Balkans. Ca' Foscari University of Venice. 
• Delić, Jovan (1990). Tradicija i Vuk Stef. Karadžić. Beograd: BIGZ. str. 460. 
• Suvajdžić, Boško (2014). Vuk Stefanović Karadžić 1787-1864. - 2014: Mündliches Volksgute der Serben. Beograd: Vukova zadužbina i Čigoja štampa. str. 304. ISBN 978-86-531-0092-6. 
• Suvajdžić, Boško (2018). Knjiga o Vuku. Beograd: Albatros Plus. str. 236. ISBN 978-86-6081-277-5. Arhivirano iz originala 05. 10. 2022. g. Pristupljeno 05. 10. 2022. 
• Autor: Ivić, Pavle; Priređivač: Mladenović, Aleksandar (1991). O Vuku Karadžiću. Sremski Karlovci - Novi Sad: Izdavačka knjižnica Zorana Stojanovića. str. 315. 
• Kecmanović, Ilija (1956). Vuk Karadžić. Svjetlost - Sarajevo. str. 300. 
• Belić, Aleksandar (1948). Vukova borba za narodni i književni jezik: rasprave i predavanja. Prosveta - Beograd. str. 279. 
• Stojanović, Ljubomir (2022). Život i rad Vuka Stefanovića Karadžića. Beograd: PortaLibris. str. 672. ISBN 978-86-7818-685-1. 
• Skerlić, Jovan (1914). Istorija nove srpske književnosti [O Vuku str. 239-275]. Beograd: Štamparija "S. B. Cvijanović" [Digitalno izdanje Portala srpske književne kritike]. str. 519. Arhivirano iz originala 05. 10. 2022. g. Pristupljeno 10. 09. 2022. 
• Selimović, Meša (1987). Za i protiv Vuka, studija 1967. Beograd: BIGZ. str. 136. ISBN 86-13-00147-5. 
• Andrić, Ivo; Rukopis priredio: Gavela, Đuro (1972). O Vuku Karadžiću [Esej]. Beograd: BIGZ. str. 80. 
• Lj. Stojanović - V. Jagić - A. Belić - I. Andrić - M. Filipović - R. Bošković - Đ. Gavela - M. Selimović - M. Popović (1968). O Vuku Karadžiću: Studije i eseji. Beograd: Prosveta. str. 275. 
• Ljušić, Radoš (1990). Vuk o srpskoj revoluciji. Beograd: Književne novine; Gornji Milanovac: Dečje novine. str. 271. ISBN 978-86-391-0083-4. 
• Stojančević, Vladimir (2014). Vuk Karadžić - Kultura i istorija. Novi Sad: Prometej. str. 312. ISBN 978-86-515-0977-6. 
• Dobrašinović, Dr Golub (1970). Arhivska građa o Vuku Karadžiću 1813 - 1864., Knj. 1. Beograd: Arhiv Srbije. str. 818. 
• Dobrašinović, Dr Golub (1988). Arhivska građa o Vuku Karadžiću 1864 - 1905., Knj. 2. Beograd: Arhiv Srbije. str. 597. 
• Stefanović Karadžić, Vuk (2022). Pisma. Beograd: PortaLibris. str. 248. ISBN 978-86-7818-631-8. 

Spoljašnje veze

• Srpska nacionalna istorija u kazivanjima Vuka Stefanovića Karadžić (Radio Beograd 1, Kod dva bela goluba, autor Tamara Krstić, 15. februar 2022.)
• „Biografija na sajtu SANU”. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Vuk Stefanović Karadžić. Pismenica serbskoga jezika po govoru prostoga naroda (1814)
• Vuk Stefanović Karadžić na projektu „Rastko“
• Srbi svi i svuda 1836 - Elektronska knjiga
• Prvi srpski bukvar 1827 - Elektronska knjiga
• Pripovijetke 1853 - Elektronska knjiga
• Crna Gora i Crnogorci 1837 - Elektronska knjiga
• Srpske narodne poslovice - Elektronska knjiga
• Potpis Ane Kraus, Vukove udovice
• Vuk Stefanović Karadžić: Srpske narodne pripovijetke na Antologiji srpske književnosti (.docx format)
• Informacija o njegovom grobu (u Beču) (jezik: engleski)
• „Vuk Stefanović Karadžić”. Arhivirano iz originala 18. 02. 2007. g. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza) i „reforma azbuke”. Arhivirano iz originala 30. 04. 2006. g. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza) (jezik: engleski)
• „Naslovna strana rečnika iz 1818.”. Arhivirano iz originala 18. 03. 2010. g. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza) (jezik: engleski)
• „Vuk i jezičko rasulo”. Arhivirano iz originala 23. 02. 2009. g. 
• „Dar i porok Dimitrija Karadžića“, Budimir Potočan, Večernje novosti, feljton, 9 nastavaka, 10—18. april 2007.
• Genije sa štulom, Golub Dobrašinović, Večernje novosti, feljton, 10 nastavaka, 17—26. februara 2008.
• Istorijska biblioteka: Vukove slepe pevačice
• Prenos tela Vuka Karadžića 1897. godine
• Virtuelni muzej - Vukove diplome (Narodni muzej Srbije, februar 2024)