Otakar II od Češke
Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: Kod referenciranja knjiga, koristiti Harvard stil citiranja. |
Otakar (Otokar) II Pšemisl (češ. Přemysl Otakar/Ottokar; 1230 – 1278) bio je kralj Češke (Bohemije) iz dinastije Pšemislovića od 1253. do 1278. godine. Poznat je po nadimku „Kralj gvožđa i zlata“, zbog svoje vojne snage i novca (mada bi bliže stvarnosti bilo 'srebrni').
| Otakar II Pšemisl | |
|---|---|
 Otakar II Pšemisl | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1233. |
| Mesto rođenja | Mjestec Kralove, |
| Datum smrti | 26. avgust 1278. (47/48 god.) |
| Mesto smrti | Suhe Krut, Češka |
| Porodica | |
| Supružnik | Margarita od Austrije, Kunigunda Rostislavna |
| Potomstvo | Kunigunda od Češke, Vaclav II Pšemisl, Nicholas I of Bohemia, Agnes od Češke, Elisabeth, daughter of Ottokar II |
| Roditelji | Vaclav I Pšemisl Kunigunda Hoenštaufen |
| Dinastija | Konstantinova dinastija |
| Period | 1253 — 1278. |
| Prethodnik | Vaclav I Pšemisl |
| Naslednik | Vaclav II Pšemisl |
 | |
Bio je sin kralja Vaclava I i Kunigunde (Kanhuta na češkom) iz kuće Hoenštaufen. Izabran je za vojvodu Austrije 1251, a sledeće godine oženio se Margaritom (ona je bila 30 godina starija od njega), sestrom Fridriha II Austrijskog. Kasnije (1261), odrekao se ovog braka i oženio Kunigundom, unukom svog rivala, mađarskog kralja Bele IV, i kćerkom velikog vojvode Kijeva Rostislava Mihailoviča. Najmlađe od njihove dece bio je jedini njegov zakoniti sin Vaclav.
Otakar II Pšemisl bio je najmoćniji češki vladar iz ove dinastije. Sprovodio je masovnu kolonizaciju Nemaca da bi razvio eksploataciju rudnika srebra. Učestvovao je u krstaškom pohodu sa Tevtonskim vitezovima na pagansku Prusku, i sa njima 1254. osnovao tvrđavu Kenigzberg, današnji ruski Kalinjingrad, koja je dobila ime po njemu. U centralnoj Evropi, nasledio je Korušku, Kranjsku i ratom protiv Mađarske osvojio Štajersku i Slovačku. Time je stvorio veliku državu od Češke do Jadranskog mora.
Otakar je 1272, istakao kandidaturu za cara Svetog rimskog carstva, ali je zbog straha od prevelikog širenja njegove snage, car postao Rudolf I Habzburški iz tada ne previše značajne porodice Habzburga. Nastupio je rat u kome je Otakar izgubio sve zemlje u oblasti Alpa. Ugovorom 26. novembra 1276, Otakar II je prepustio Austriju, Štajersku, Korušku i Kranjsku caru, čime je znatno porasla moć Habzburga. Otakaru je ostala Češka (Bohemija) i Moravska. Otakarov sin Vaclav je po dogovoru trebalo da se oženi Rudolfovom kćeri Judit (što se i desilo 1285).
Dve godine kasnije, češki kralj je pokušao da povrati izgubljene zemlje, ali je poražen i ubijen u bici na Moravskom polju, 26. avgusta 1278. Nasledio ga je sin Vaclav II Pšemisl.
Otakar II Pšemisl je značajna istorijska i legendarna ličnost. Dante Aligijeri ga je u „Božanstvenoj komediji“ opisao kao jednog od najvećih ličnosti svoga vremena.
Uspon
urediKada je njegov brat Vladislav umro 1247. godine, Otakar je iznenada postao naslednik češkog prestola. Prema popularnoj usmenoj tradiciji, bio je duboko šokiran smrću svog brata i nije se uključio u politiku, fokusirajući se na lov i piće. Njegov otac je imenovao novog naslednika za markgrofa Moravske, a Otakar se nastanio u Brnu, gde je bio zauzet rekonstrukcijom moravskih zemalja opustošenih mongolskim napadima 1242. godine.
Godine 1248. neki nezadovoljni plemići su ga namamili da povede pobunu protiv svog oca kralja Vaclava I. Tokom ove pobune izabran je za „mlađeg kralja“ (mladši kral) 31. jula 1248. godine, i privremeno je proterao svog oca iz Praškog zamka. Otokar II Pšemisl je nosio titulu kralja Češke do novembra 1249. godine. Međutim, papa Inoćentije IV je ekskomunicirao markgrofa Otakara, nakon čega je kralj Vaclav I konačno uspeo da pobedi pobunjenike i zatvorio svog sina u zamak Primda.
Otac i sin su se na kraju pomirili kako bi podržali kraljev cilj da stekne susedno vojvodstvo Austrije, gde je poslednji babenberški vojvoda, Fridrih II, poginuo u bici na reci Lajti 1246. godine.[1] Kralj Vaclav I je u početku pokušao da stekne Austriju oženivši svog naslednika markgrofa Vladislava sa nećakom poslednjeg vojvode Gertrudom Babenberg. Taj brak je prekinut posle pola godine Vladislavljovom smrću u januaru 1247, a Gertruda se 1248. godine, udala za markgrofa Hermana VI Ceringena od Badena. Markgrof Herman VI, odbačen od austrijskog plemstva, nije mogao uspostaviti svoju vlast. Kralj Vaclav I je ovo iskoristio kao izgovor za invaziju na Austriju kada je markgrof Herman VI umro 1250. godine — prema nekim izvorima, posedi su ga pozvali da uspostavi red.
Kralj Vaclav I je ubrzo pustio Pšemisl Otakara i 1251. godine, ga ponovo postavio za markgrofa Moravske i postavio ga, uz odobrenje austrijskih velikaša, za guvernera Austrije. Iste godine markgrof Otakar je ušao u Austriju, gde su ga plemići proglasila za vojvodu. Da bi legitimisao svoj položaj, Pšemisl Otakar se oženio sestrom pokojnog vojvode Fridriha II, Margaretom Babenberg, koja je bila starija 30 godina i udovicom kralja Henrika (VII) Hoenštaufena od Nemačke.[2] Njihov brak je sklopljen 11. februara 1252. u Hainburgu.[3]
Godine 1253. kralj Vaclav I je umro i Pšemisl Otakar II je nasledio svog oca na mestu kralja Češke. Nakon smrti nemačkog kralja Konrada IV 1254. godine, dok je njegov sin Konradin još bio maloletan, kralj Otakar II se takođe nadao da će za sebe dobiti carsko dostojanstvo - kao kralj Rimljana. Međutim, njegova izborna ponuda je bila neuspešna i grof Viljem II od Holandije, nemački antikralj od 1247. godine, bio je opšte priznat.
Izgradnja imperije
urediOsećajući se ugroženim Otakarovom rastućom regionalnom moći iza reke Lajte, njegov rođak, kralj Bela IV od Mađarske, izazvao je mladog kralja. Kralj Bela IV je sklopio labav savez sa vojvodom Otonom II Vitelsbahom od Bavarske i pokušao da postavi svog sina vojvodu Stefana za vojvodu Štajerske, koja je od 1192. godine, bila u personalnoj uniji sa Austrijom prema uslovima Georgenbergovog pakta iz 1186. godine. Došlo je do papskog posredovanja u sukobu: strane su se složile da kralj Otakar II ustupi velike delove Štajerske kralju Beli IV u zamenu za priznanje njegovog prava na ostatak Austrije.
Nakon toga, kralj Otakar II je predvodio dve krstaške ekspedicije protiv paganskih Starih Prusa (1254–1255 i 1268).[4] Kenigsberg (sada Kalinjingrad, Rusija), osnovan 1255. godine, od strane Tevtonskog reda, nazvan je u njegovu čast i kasnije je postao glavni grad Pruskog vojvodstva.
Posle nekoliko godina mira, sukob sa Ugarskom je nastavljen: kralj Otakar II je pobedio Mađare jula 1260. godine, u bici kod Kresenbruna, čime su okončani višegodišnji sporovi oko Štajerske sa kraljem Belom IV.[5] Kralj Bela IV je sada Štajersku prepustio kralju Otakaru II, a njegovo pravo na te teritorije je formalno priznao Ričard od Kornvola, tadašnji kralj Nemačke i nominalni vladar svih nemačkih zemalja. Ovaj mirovni sporazum je takođe zapečaćen kraljevskim brakom. Kralj Otakar II je prekinuo brak sa kraljicom Margaretom Babenberg i oženio se Belinom mladom unukom princezom Kunigundom od Galiča, koja je postala majka njegove dece.[6] Najmlađi od njih postao je njegov jedini zakoniti sin Vaclav II.
Tokom carskog interregnuma od 1250. do 1273. godine, kralj Otakar II je mogao da poveća svoj lični uticaj, dok su se kralj Ričard od Kornvola i kralj Alfonso od Kastilje borili da postignu carsko dostojanstvo. Godine 1266. zauzeo je Egerland u severozapadnoj Češkoj, a 1268. godine, potpisao je ugovor o nasleđu sa koruškim vojvodom Ulrikom III od Sponhajma, koji ga je nasledio u Koruškoj, Kranjskoj i Vindskom maršu sledeće godine. Godine 1272. stekao je i Furlaniju. Njegovu vlast ponovo su osporili Mađari na bojnom polju. Posle još jedne pobede, kralj Otakar II je postao najmoćniji kralj unutar Carstva.
Put do poslednje bitke
urediNakon što je kralj Ričard od Kornvola umro u aprilu 1272. godine, i papa Grgur X je odbacio pretenzije kralja Alfonsa X od Kastilje, novi izbori za carski nemački presto održani su 1273. godine. Međutim, češki kralj ponovo nije uspeo da osvoji carsku krunu, pošto su elektori glasali za „malog grofa“ Rudolfa Habzburškog, poslednjeg Otakarovog i konačno pobedonosnog rivala.
Kralj Pšemisl Otakar II je odbio da prizna Rudolfov izbor i pozvao je papu da usvoji sličnu politiku. Na konvenciji Carske skupštine u Nirnbergu 1274. godine, car Rudolf I je dekretom odredio da se sve carske zemlje koje su promenile vlasnika od smrti poslednjeg cara iz dinastije Hoenštaufena Fridriha II moraju vratiti kruni. Time bi kralj Otakar II bio lišen ne samo Egerlanda, već i austrijskog, štajerskog i koruškog vojvodstva. Car Rudolf I je 1275. godine, stavio kralja Otakara II pod carsku zabranu i opsedao njegovu rezidenciju Hofburg u Beču, dok je pobuna koju je predvodio plemić Vitkovci Zaviš od Falkenštajna unela nemire u češke zemlje. Ovo je primoralo kralja Pšemisla Otakara II u novembru 1276. godine, da potpiše novi ugovor kojim se odrekao svih pretenzija na Austriju i susedna vojvodstva, zadržavajući za sebe samo Češku i Moravsku. Otokarov sin Vaclav se verio sa Rudolfovom ćerkom Juditom. Usledio je nesigurni mir.
Dve godine kasnije, češki kralj je poslednji put pokušao da povrati svoje izgubljene zemlje silom. Kralj Otakar II Pšemisl je ponovo pronašao saveznike u Bavarskoj, Brandenburgu i Poljskoj. Sakupio je veliku vojsku da se susretne sa snagama cara Rudolfa I i njegovog saveznika ugarskog kralja Ladislava IV u bici na Marčfeldu 26. avgusta 1278. godine, gde je poražen i ubijen.[7] Car Rudolf I je njegovo telo izložio u crkvi Minorita u Beču. (1297. godine, Otakarovi posmrtni ostaci su konačno preneti u katedralu Svetog Vida u Pragu.) Njegov šestogodišnji sin Vaclav II ga je nasledio na mestu kralja Češke.
Brak i deca
urediDana 11. februara 1252. godine, markgrof Otakar II se oženio vojvotkinjom Margaretom od Austrije.[8] Vojvotkinja Margareta Babenberg je bila 26 godina starija od njega, a brak bez dece okončan je poništenjem.[9] Dana 25. oktobra 1261. godine, kralj Otakar II se oženio princezom Kunigundom od Slavonije.[10] Verovatno su imali četvoro dece:
- Henrik (1262–1263);
- Kunigunda (januar 1265 — 27. novembar 1321), udata za vojvodu Boleslava II Mazovskog;
- Agnes (5. septembar 1269 — 17. maj 1296), udata za Rudolfa II, vojvodu Austrije;
- Vaclav II (17. septembar 1271 – 21. jun 1305).[11]
Kralj Otakar II je imao i dva vanbračna sina i ćerke. Najvažniji je bio njegov prvenac Nikola.[12] On nikada nije bio prihvaćen kao naslednik češke krune od strane sledećeg pape, ali mu je 1269. godine, dato vojvodstvo Opava kao feud.[13] Ostala vanbračna deca uključuju Džona, prorektora Višegradskog kaptola.
Nasleđe
urediKralj Otakar II Pšemisl se smatra jednim od najvećih kraljeva Češke, zajedno sa Karlom IV. Bio je osnivač mnogih novih gradova (oko 30 — ne samo u Češkoj, Moravskoj i Šleziji, već i u Austriji i Štajerskoj) i inkorporirao je mnoga postojeća naselja kroz građanske povelje, dajući im nove privilegije. Bio je snažan zagovornik trgovine, zakona i reda. Štaviše, uspostavio je otvorenu imigracionu politiku kroz koju su se vešti imigranti koji govore nemački naselili u velikim gradovima širom njegovih domena. Kao što je navedeno, istorijski istočnopruski grad Kenigsberg (Kraljeva planina) nazvan je u njegovu čast kao priznanje njegovoj podršci Tevtonskim vitezovima u njihovom ratu sa paganskim Starim Prusima.
Pošto se češko tradicionalno pravo razlikovalo od onog u drugim njegovim domenima, mnogi principi uvedeni tokom njegove vladavine činili su srž češkog prava tokom narednih vekova. Iz njegovog vremena potiče najstariji sačuvani izvor češkog prava, Zemske deski, a takođe i najstarije pisano češko komunalno pravo, zabeleženo u osnivačkim aktima dotičnih gradova. Podržavajući grad Jihlavu (nem. Iglau) svojim rudnicima, postavio je temelje srebrnom bogatstvu kasnijih čeških kraljeva. Privilegije građanskih povelja obično su isključivale gradove iz poslušnosti tradicionalnim sudovima koje su držali pripadnici plemstva. Ovo se može posmatrati kao korak ka jednakosti i preteča modernog građanskog prava.
U zemlji se Otokarovo uvođenje Zakona o emfiteuzi u češko pravo ponekad tumači kao „germanizacija“. U stvari, bio je kreativan, jer je oslobađao podanike od feudalnih obaveza, osim rente — i poreza, ako je naplaćivan. Slobodna prodaja i napuštanje imanja takođe su se mogli kupiti i ubrzo su postali uobičajeni. Dakle, kralj Otakar II se može smatrati ranim češkim vladarom koji je podsticao boemska prava u srednjem veku. Ova promena pravnog okruženja u Češkoj uvedena je sistematskim osnivanjem sela na osnovu ovog zakona.
Izdao je i opštu privilegiju Jevrejima (1254), kojom su utvrđeni principi integracije Jevreja u češko društvo do 1848. Jevreji su sada imali pravo na različite položaje, kao što su sluge krune, čime su bili nešto manje podložni diskriminaciji. Umesto da mogu da traže samo podršku pojedinih lordova, Jevreji su od tada mogli tražiti podršku bilo kog kraljevskog oficira.
Kralj Otakar II je sledio sistematsku politiku jačanja svojih domena izgradnjom utvrđenja. Osim što je podržavao gradove, sam je sagradio mnoge tvrđave — zamak Zvikov, zamak Krivoklat ili zamak Bezdez u Češkoj, i čuvenu palatu Hofburg u Beču — a takođe je naveo svoje vazale da grade zamkove. Znak rastuće snage Bohemije, bio je to i reakcija na mongolske napade u 13. veku (vidi Belu IV od Mađarske). Sukob oko vlasničke titule na ovim utvrđenim mestima koje su podigli plemstvo verovatno je bio izvor ustanka 1276. godine, koji je kralja Otakara II koštao austrijske zemlje, a dve godine kasnije (u pokušaju rekonkviste) i života.
Neke od tvrđava koje je kralj Otakar II izgradio vekovima su bile najjače u Češkoj. Ironično, dvorac Bezdez je kratko vreme nakon Otakarove smrti služio kao zatvor za njegovog sina kralja Vaclava II od Češke. U zamku su se nalazili bohemski pravni zapisi Zemske deski i mnoga duhovna i vremenska blaga tokom razornih građanskih sukoba Husitskih ratova (1419–1434) u Češkoj. Osvojen je 1620. godine, tokom 30-godišnjeg rata, ali je do tada već dugo bio napušten, iu tom stanju branili su se pobunjeni podanici od carske vojske.
Pre svog sukoba sa carem Rudolfom Habzburškim, kralj Otakar II je tražio uticaj na brojne rođake, saveznike i vazale u Nemačkoj, kao što je markgrofovija Brandenburg — i duhovne kneževine, uključujući Nadbiskupiju Salcburga i Patrijaršiju Akvileje. Posle Konradinove smrti 1268. godine, bio je naslednik pretenzija dinastije Hoenštaufena na carsku krunu. Međutim, on nije izneo ovu pretenziju, ostajući zadovoljan neformalnim uticajem u Nemačkoj. Nemački kralj Ričard od Kornvola ga je 1267. godine, imenovao za zaštitnika kraljevskih domena (Svetog rimskog carstva) istočno od Rajne. Ovu dužnost je obavljao do 1273. godine.
Kralj Otakar II je značajna ličnost u istoriji i legendi. U Danteovoj Božanstvenoj komediji, kralj Otakar II je viđen ispred kapija Čistilišta, u ljubaznom društvu sa svojim carskim rivalom Rudolfom I. On je takođe protagonista tragedije austrijskog dramaturga Franca Grilparcera iz 19. veka, pod nazivom König Ottokars Glück und Ende.
Postoji statua posvećena njemu.
Porodično stablo
uredi| 16. Vladislav I Pšemisl | ||||||||||||||||
| 8. Vladislav II Pšemisl | ||||||||||||||||
| 17. Ričeza od Berga | ||||||||||||||||
| 4. Otakar I Pšemisl | ||||||||||||||||
| 18. Ludvig I, landgrof Tiringije | ||||||||||||||||
| 9. Judita od Tiringije | ||||||||||||||||
| 19. Hedwig of Gudensberg | ||||||||||||||||
| 2. Vaclav I Pšemisl | ||||||||||||||||
| 20. Geza II | ||||||||||||||||
| 10. Bela III | ||||||||||||||||
| 21. Eufrosina Kijevska | ||||||||||||||||
| 5. Konstanca Ugarska | ||||||||||||||||
| 22. Rene od Šatijona | ||||||||||||||||
| 11. Agnesa od Antiohije | ||||||||||||||||
| 23. Konstanca Antiohijska | ||||||||||||||||
| 1. Otakar II Pšemisl | ||||||||||||||||
| 24. Fridrih II Švapski | ||||||||||||||||
| 12. Fridrih I Barbarosa | ||||||||||||||||
| 25. Judita od Bavarske | ||||||||||||||||
| 6. Filip Švapski | ||||||||||||||||
| 26. Reno III od Burgundije | ||||||||||||||||
| 13. Beatriče I od Burgundije | ||||||||||||||||
| 27. Agata od Lorene | ||||||||||||||||
| 3. Kunigunda Hoenštaufen | ||||||||||||||||
| 28. Andronik Duka Anđeo | ||||||||||||||||
| 14. Isak II Anđeo | ||||||||||||||||
| 29. Euphrosyne Kastamonitissa | ||||||||||||||||
| 7. Irina Anđelina | ||||||||||||||||
| 30. Andronik Duka Paleolog | ||||||||||||||||
Reference
uredi- ^ Engel 2005, str. 106
- ^ Haverkamp 1988, str. 266
- ^ Kuthan 1996, str. 14
- ^ Königsberg (now Kaliningrad, Russia), founded in 1255 by the Teutonic Order, was named in his honour and later became the capital of the Duchy of Prussia. Gladysz, Mikolaj (2002). The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries [Zapomniani krzyzowcy]. The Northern World. Vol. 56. Translated by Barford, Paul. Leiden: Brill (published 2012). Gladysz, Mikolaj (2. 3. 2012). The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Centuries. BRILL. str. 330, 344. ISBN 9789004185517.. Retrieved 22 Feb 2019. "Ottokar II must have been well-remembered in Poland due to his great Prussian crusade in 1254–55 [...]. [...] in January 1268 King Ottokar II took part for a second time in a Prussian crusade."
- ^ Tucker 2010, str. 283
- ^ Kuthan 1996, str. 17
- ^ Tucker 2010, str. 289
- ^ Haverkamp 1988, str. 266
- ^ Haverkamp 1988, str. 266
- ^ Kuthan 1996, str. 17
- ^ Sedlar 1994, str. 443
- ^ Veszpremy & Schaer 1999, str. 153.
- ^ Veszpremy & Schaer 1999, str. 153.
Literatura
uredi- J. Perniš, Jej Veličenstvo Smrť, Ikar, Bratislava, 2005
- J. Bauer, Životy slavných českých vojevůdců, MOBA, Brno, 2007
- J. Janáček, Velké osudy, Albatros, Praha, 1972
- kol. autorov, Dějiny zemí Koruny české I. Od příchodu Slovanů do roku 1740, Paseka, Praha, 1999
- kol. autorov, Slovensko (encyklopédia Vydavateľstva Obzor), Obzor, Bratislava 1978
- Engel, Pál (2005). Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary. I.B. Tauris.
- Gladysz, Mikolaj (2012). The Forgotten Crusaders: Poland and the Crusader Movement in the Twelfth and Thirteenth Century. Brill.
- Haverkamp, Alfred (1988). Medieval Germany 1056–1273. Translated by Braun, Helga; Mortimer, Richard. Oxford University Press.
- Kuthan, Jiří (1996). Přemysl Ottokar II (in German). Translated by Cemus, Petronilla; Reinerova, Lenka; Sedmidubska, Ursel. Bohlau Verlag Wien.
- Sedlar, Jean W (1994). East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. Vol. III. University of Washington Press.
- Tucker, Spencer C., ed. (2010). A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East. Vol. I. ABC-CLIO.
- Veszpremy, Laszlo; Schaer, Frank, eds. (1999). Deeds of the Hungarians. Central European University Press.
Dodatna literatura
uredi- Parrott, Cecil (1966). „Otakar Premysl, King of Bohemia”. History Today. 16 (11): 765—72..
- Ochab, Jeremi K.; Škvrňák, Jan; Škvrňák, Michael (2022). "Detecting Ottokar II's 1248–1249 uprising and its instigators in co-witnessing networks". Historical Methods: A Journal of Quantitative and Interdisciplinary History.
