Википедија

Mostar

град у Босни и Херцеговини
Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Mostar (višeznačna odrednica).

Mostar je grad smješten na obalama rijeke Neretve usred Hercegovine u Bosni i Hercegovini. U Mostaru se nalazi upravno sjedište istoimene jedinice lokalne samouprave i Hercegovačko-neretvanskog kantona. Po broju stanovnika ovo je najveće naseljeno mjesto u Hercegovini. Prema popisu iz 2013. godine, grad Mostar je imao 60.195 stanovnika.[1]

Mostar
Stari most i stari deo Mostara
Administrativni podaci
Država Bosna i Hercegovina
EntitetFederacija Bosne i Hercegovine
KantonHercegovačko-neretvanski kanton
GradMostar
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2013.Pad 60.195
Aglomeracija (2013.)Pad 105.797
Geografske karakteristike
Koordinate43° 20′ 37″ S; 17° 48′ 28″ I / 43.34365° S; 17.80771° I / 43.34365; 17.80771
Vremenska zonaUTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Površina18,21 km2
Mostar na karti Bosne i Hercegovine
Mostar
Mostar
Mostar na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
GradonačelnikMario Kordić (HDZ BiH)
Poštanski broj88000
Pozivni broj036
Veb-sajt
www.mostar.ba

Poznat je po čuvenom Starom mostu, izgrađenom u 16. vijeku, koji je srušen tokom rata 1993. zbog taktičkih razloga, da bi nakon rata bio izgrađen ponovo. Okolina Mostara je veoma naseljena sa bogatim selima, poput sela Potoci (2.183 stanovnika 2013. godine), Vrapčići (3.266 stanovnika 2013. godine) i Rodoč (3.257 stanovnika 2013. godine)

Geografija

uredi

Položaj

uredi

Mostar se nalazi na jugu Bosne i Hercegovine, tačnije, u centru Hercegovine. Gradsko područje (Mostar i njegova okolina) geografski se može opisati kao čvorište sjeverne, zapadne i istočne Hercegovine. Kroz centar grada se proteže kanjon rijeke Neretve, pa je Mostar poznat i pod nadimkom „grad na Neretvi“.

U gradskom području (opštini) Mostara smještene su tri kotline: Bijelo Polje na sjeveru, u kojem je smještena većina sjevernih prigradskih naselja; Mostarska, u kojoj je smješten grad Mostar i većina zapadnih prigradskih naselja, i Bišće Polje na jugu, u kojoj je smještena većina južnih prigradskih naselja i mostarska industrijska zona.

Najpoznatija brda oko mostarske kotline su: Hum, Brkanovo brdo, Galac, Orlovac, Mikuljača, Žovnica, Planinica i Fortica, a sam grad se nalazi na nadmorskoj visini od 60-80 m. Dvije najpoznatije planine koje se nalaze u blizini Mostara su Velež i Prenj. Kroz Mostar teku rijeke Neretva i Radobolja, a u njegovoj bližoj okolini nalaze se: Drežanka, Buna, Bunica i Jasenica. Mostar je, kao i većina hercegovačkih gradova, veoma krševit.

Klima

uredi

Mostar ima umjerenu sredozemnu klimu sa blažim, ali hladnim zimama (uz malo ili nimalo snijega), te veoma vrućim ljetima, kada temperature u hladu znaju iznositi i do 45 °C. Zbog toga je Mostar bio jedan od najtoplijih gradova u bivšoj Jugoslaviji, a danas je, uz Trebinje i Neum, najtopliji grad u Bosni i Hercegovini. Mostar je uz Atinu grad sa najviše sunčanih dana u godini, a sneg u Mostaru je prava rijetkost. Zime u kojima se snijeg u Mostaru zadržao više od 15 dana: 1955/56. (15 dana), 1962/63. (23 dana), 1984/85. (27 dana), 2004/05. (15 dana) i 2011/12. (26 dana).

Dana 6. avgusta 2008. živa u termometru u 13 sati u središtu Mostara dosegnula je 39, a na suncu je izmereno čak 56,4 °C.[traži se izvor] Tačno u ponoć, u noći sa četvrtka, 16. jula, na petak, 17. jula 2009. u Mostaru je zabilježena temperatura zraka od 29,3 °C, što je, po riječima meteorologa iz Federalnog hidrometeorološkog zavoda, najviša noćna temperatura ikada zabilježena od 1893. otkad se u BiH službeno vode meteorološka mjerenja.[traži se izvor]

Klima u Mostaru se u posljednjih desetak godina primjetno mijenja. Prije izrazito sušna klima danas je sve vlažnija, što ljetnje vrućine čini nesnošljivim i često zrelim za proglašavanje elementarne nepogode. Mostar ipak ima ugodnu klimu pogodnu za uzgoj različitih vrsta voća i povrća. Jeseni i proljeća u Mostaru znaju biti izrazito kišoviti.

Klima Mostara
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Srednji maksimum, °C (°F) 8
(46) 		11
(52) 		15
(59) 		19
(66) 		24
(75) 		28
(82) 		31
(88) 		31
(88) 		27
(81) 		21
(70) 		15
(59) 		10
(50) 		20,0
(68)
Srednji minimum, °C (°F) 2
(36) 		3
(37) 		5
(41) 		8
(46) 		13
(55) 		16
(61) 		19
(66) 		19
(66) 		15
(59) 		11
(52) 		7
(45) 		3
(37) 		10,0
(50)
Izvor: MSN Weather

Istorija

uredi
 
Mostar

Šire područje današnjeg Mostara bilo je naseljeno još u praistorijskom vremenu, što potvrđuju brojna nalazišta (više od 150) iz neolita, bakarnog, bronzanog i gvozdenog doba. Među njima su naseljene pećine, grobovi, oružje, predrimski novac i sl. Uz stočarstvo i zemljoradnju u gvozdenom dobu se razvija i trgovina s okolnim središtima.

Za vrijeme rimske uprave područje su naseljavala ilirska plemena, a administrativno je pripadao dalmatinskoj provinciji. U to doba nastaju i putevi u dolini Neretve. Bazilika iz 3—6. vijeka u Cimu (danas deo Mostara) vjerovatno je bila sjedište biskupije Sarsenterum, koja se nalazila na području današnje Hercegovine.

Srednji vijek

uredi

Novo razdoblje nastaje padom Carstva i doseljenjem Slovena. Tokom ranog srednjeg vijeka područje Mostara pripadalo je pokrajini Zahumlje (Hum). Uprkos vrhovnoj vlasti Franaka, ovi su krajevi imali određeni stepen samostalnosti, posebno za kneza Mihajla Viševića (910. — 950.). Područjem su jedno vrijeme vladali Nemanjići, zatim bosanski ban, a tokom 14—15. vijeka sve su snažniji humski knezovi. Jedan od njih — Stefan Vukčić Kosača (u narodnim pjesmama poznat i kao Stjepan zbog ijekavskog govora), koji je stolovao u Blagaju pored Mostara, 1448. dobija titulu hercega (odatle i naziv Hercegovina).

Dan osnivanja grada Mostara vezan je uz izgradnju dvije kule/utvrđenja, sredinom 15. vijeka, vjerovatno u doba hercega Stefana. Utvrđenje na desnoj obali Neretve zvalo se Cimski grad, a na lijevoj Nebojša. I prvi pisani spomen Mostara vezan je uz ove dvije kule: dubrovački izvještaj od 3. aprila 1452. opisuje kako se Vladislav Hercegović pobunio protiv oca Stefana, otevši mu neke posjede. U izvještaju stoji: "uzeo je ... Blagaj i dva utvrđenja na mostu na Neretvi".

Ime „Mostar“ prvi se put pojavljuje u turskom popisu stanovništva iz 1468—1469, a da se ono odnosi na naselje oko dvije kule na Neretvi, jasno je iz jednog dokumenta sa sjednice vijeća Dubrovačke republike 1474.

Dogradnja Mostara za vrijeme vladavine Hercega Šćepana Vukčića Kosače

uredi

Mostar je 1440. godine proširio i dogradio Radivoj Gost, glavni služitelj na dvoru Šćepana Vukčića Kosače, Velikog vojvode i utemeljitelja Vojvodstva Svetog Save Srpskog, sinovca i naslednika Velikog Bojvode Sandalja Hranića Kosače, rodonačelnika Kosača (1392 -1435),koji je 12. Maja 1429 godine u Breznici kao Gospodar od Soko Grada, vlastelin Xuma i Xumcke zemlje ca Konavljem do Dubrovnika izdao povelju Dubrovčanima za obezbjeđenje karavana i slobodnu trgovinu sa župom Breznica i širom njegovih zemalja.[2]

Osmanlijsko razdoblje

uredi
 
Mostar krajem 19. vijeka

Osmanlijsko osvajanje Mostara dogodilo se vjerovatno 1468. U Mostaru je tada boravilo oko 35 osmanlijskih vojnika, kojima su podjeljeni posjedi, a zatečeni stanovnici su postali kmetovi. Ispočetka središte kajmakamluka, Mostar je zahvaljujući saobraćajnoj važnosti prelaza preko Neretve početkom 16. vijeka postao sjedište Hercegovačkog sandžaka. Godine 1566. dotadašnji drveni most zamjenjen je kamenim, odluka kojoj je doprinio administrativni i saobraćajni razvoj grada.

U 16. i 17. vijeku bilježi se intenzivno širenje grada; krajem ovog razdoblja Mostar je imao oko 10.000 stanovnika. Grad se razvijao kao tipično osmanlijsko naselje, s karakterističnim stambenim četvrtima — mahalama, i trgovačkom četvrti — čaršijom. Tokom 18. vijeka došlo je do stagnacije i pada broja stanovnika.

U Mostaru je rođen Jovan Bovan, veliki srpski narodni dobrotvor. Bavio se na veliko trgovinom u Dalmaciji. Radio je trgovinu sa Sarajevom, Mostarom, Trstom i Ankonom. U braku nije imao dece, pa je pomagao sve srodnike. Svoje bogatstvo delio je za života manastirima, crkvama, te sirotinji. A u svom testamentu sačinjenom 2. decembra 1801. godine odredio je dovoljan iznos da se za pravoslavce sunarodnike otvori srpska škola i bolnica, u voljenom gradu Šibeniku. Posle njegove smrti udovica je dve kuće njihove u Skradinu dala za pomenutu svrhu. One su zaista prodate ali je novac nije pratio volju zadužbinarevu, već je potrošen u ratne (francuske) svrhe. Tek 1832. godine pokrenuta je stvar sa mrtve tačke, a austrijska vlast je u Milanu od Francuza novac povratila. Bovanov fond od 17.000 forinti je dobro uložen i davao je godišnji prihod od 850 forinti (od kamate). Šibenička opština je postupajući po nalogu Više vlasti, dve kuće za školu i bolnicu obezbedila i pravoslavnog paroha Nikolu Vujinovića za učitelja postavila.[3]

Godine 1833. osnovan je poseban Hercegovački pašaluk sa sjedištem u Mostaru, na čelu s Ali-pašom Rizvanbegovićem, koji je dobio i vezirsku titulu. Otvoreni su i konzulati nekih zemalja (Austrija, Italija, Rusija, Britanija i Francuska). Saobraćajnom značaju doprinijela je izgradnja puta Mostar-Metković 1862.

Ruski konzulat u Mostaru je otvoren 30. avgusta (11. septembra) 1858, na imendan ruskog cara Aleksandra II.[4] Mostarski Srbi su u ruskim konzulima nalazili kulturne i crkvene dobrotvore, ali i zaštitnike, jer prethodno čak nisu smeli danju sahranjivati mrtve.[5]

Austrougarska Monarhija

uredi
 
Franc Ferdinand u Mostaru 1914.

Prijelomno razdoblje za Mostar bila je 1878. godina. Te godine okončana je osmanlijska vladavina i započela je austrougarska okupacija. Austrougarska uprava donijela je sa sobom evropske uticaje, ne samo u upravljanju gradom, već i njegovom preoblikovanju, razvoju i izgradnji, što će rezultovati skoro potpunom preobrazbom tipičnog osmanlijskog naselja u evropeizovan grad.[6] U 40 godina austrougarske uprave, Mostar je željezničkom prugom i cestama povezan sa ostalim centrima u BiH i Dalmaciji. Izgrađena su tri mosta u samom gradu — most na Musali, Lučki i Carinski most. Grad je dobio moderni vodovod i kanalizaciju, te je elektrifikovan.

Mostar je bio središte Hercegovačkog okruga.[7] Austrougarska uprava predstavlja jedno od najplodnijih razdoblja u izgradnji i urbanizaciji Mostara u njegovoj čitavoj istoriji. Izgrađeni su novi objekti — javni, školski, stambeni i industrijski. Nova arhitektura i potpuno drugačija mjerila kriterija i oblikovnih kvaliteta, polako su zamijenili i istisnuli staru arhitekturu, ali ne rušeći je, čuvajući vrijedno.

U Mostaru su u tom razdoblju napravljene jedne od najljepših građevina orijentalnog stila, pomiješanog s austrougarskom gradnjom poput: Stare gimnazije, Gradske banje, hotela Neretve, vojarni Sjeverni i Južni logor, Stare željezničke stanice i trgova Musale i Trga hrvatskih velikana, poznatijeg kao Rondo. Među istaknutim arhitektima koji su gradili u Mostaru ističu se Miloš Komadina, Miroslav Loze, Josip Vancaš, Maksimilijan David i drugi.

Od 1914. do 1916, u vreme Prvog svetskog rata, streljana su ili obešena četvorica Srba: Janko Ivezić, Trifko Zubac, Đorđe Bartol i Sima Crnogorac - sokoli su im podigli spomenik 1937.[8][9]

Kraljevina Jugoslavija

uredi

U vrijeme uspostavljanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Mostar je zatečen kao sasvim moderan evropski grad s dugom tradicijom. U razdoblju 1918—1945. nije se gradilo mnogo, tako da u smislu urbanizacije ovaj period nije mnogo značajan. Ugljenokop je otvoren 1919, a osim njega nisu otvarane nove fabrike. Ipak, formirano je više kulturno-umjetničkih društava uglavnom na narodnoj ili vjerskoj osnovi. Radnici su 1926. osnovali kulturno-umjetničko društvo Abrašević, koje je svoj vrhunac vidjelo u socijalističkoj Jugoslaviji. U krugu fabrike duvana je u oktobru 1935. podignuta bista kralja Aleksandra.[10] Betonski most kralja Petra Prvog otvoren je 7. juna 1936.[11] Kamen temeljac Srpskog doma je osvećen u julu 1940.[12]

U vremenu između 1922. i 1929, Mostar je bio u sastavu Mostarske oblasti, a potom Primorske banovine do 1939. Od tog perioda, pa do izbijanja Drugog svjetskog rata bio je u sastavu Banovine Hrvatske.[7][13]

Drugi svjetski rat

uredi
 
Partizani ulaze u oslobođeni Mostar
 
Partizansko groblje u Mostaru

Hapšenja i likvidiranja Srba, Jevreja i Roma u Mostaru i okolini počela su u ljeto 1941. godine u tri velika talasa, s tim što ono nikada nije potpuno prestajalo.

Masovna hapšenja i ubijanja mostarskih Srba (u prvom redu inteligencije) počela su 24. juna 1941. po podne. Hapšenja su vršena po kućama, kancelarijama, zanatskim radionicama, na Lučkoj malti, trgovima, ulicama, baštama, njivama, neprekidno tri dana. Prethodno je naređeno da Srbi i Jevreji za tri dana ne izlaze iz svojih kuća, uz prijetnju da će svaki onaj koji prekrši naređenje biti na licu mjesta strijeljan. Zbog toga je, za tri dana (24—26. juna) uhapšeno 450 ljudi i zatvoreno u žandarmerijsku stanicu i školu „Kraljice Marije“ koja je pretvorena u sabirni logor. Bilu su to ljudi iz svih društvenih slojeva: intelektualci, radnici, seljaci, zanatlije, trgovci, službenici, penzioneri.

Među prvima su pohapšeni poznati mostarski trgovci: Šain, Radulović, Kadijević, Peško, Čolović, Toholj, Njunjić, Komad, Hamović, Čereković, Komnenović, Miljević, i drugi; sveštenici: V. Gvozdenović, J. Vojović, D. Aškrabić, O. Radić, P. Pejanović, V. Petković; prosvetni radnici: D. Mučibabić, Đ. Tilimbat P. Janić, kao i mnogi drugi. Pohapšeni ljudi su već naredne noći ubijeni na mostovima mutne i krvave Neretve, na Skakalima, u Sutini, kod Ortiješkog groblja, u selu Ilićima, kod rudnika mrkog uglja i drugim stratištima. Najviše je onih koji su kamionima odvezeni put Čitluka, Ljubuškog i Širokog Brijega, poklani noževima ili pobijeni maljevima, motkama specijalno napravljenim gvozdenim šipkama i survani u neku od znanih i neznanih jama i drugih masovnih grobnica.

Svjedoci koje je saslušavala Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača navode da su tih sumornih junskih dana svojim očima gledali kako ustaše odvoze pune kamione vezanih Srba prema Čitluku i Širokom Brijegu i kako se docnije vraćaju s praznim kamionima, kaljavi i krvavi svraćaju u kafanu na Balinovcu, piju i ljube krvave kame. Svjedok Marjan Pavelić, na primjer ističe da mu se kao poglavnikovom prezimenjaku ustaša Agustin Turk hvalio da je ubio 508 Srba i ispričao mu da su ga prilikom odvođenja mostarskih Srba na stratište, u kamionu napala dva Srbina, koja su uspjela da se odriješe, ali da ih je on savladao i lično ubio osmoricu.

Rat u BiH

uredi
 
Saborni hram u Mostaru

Tokom građanskog rata 1990-ih, sam Mostar bio je razoren, a najviše su stradali Saborna crkva i Stari most preko Neretve, koji su srušeni. Srbi su bili prognani od strane HVO-a i HOS-a.

Stanovništvo

uredi
Glavni članak: Popis stanovništva u SFRJ 1991: Mostar
Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Mostar
2013.[14]1991.1981.[15]1971.[16]
Ukupno60 195 (100,0%)75 865 (100,0%)63 427 (100,0%)47 802 (100,0%)
Hrvati29 475 (48,97%)21 795 (28,73%)17 621 (27,78%)14 448 (30,22%)
Bošnjaci25 788 (42,84%)25 929 (34,18%)118 414 (29,03%)119 244 (40,26%)1
Srbi2 109 (3,504%)14 142 (18,64%)11 353 (17,90%)10 450 (21,86%)
Neizjašnjeni1 143 (1,899%)–––
Ostali560 (0,930%)2 444 (3,222%)452 (0,713%)619 (1,295%)
Bosanci i Hercegovci250 (0,415%)–––
Albanci246 (0,409%)–118 (0,186%)114 (0,238%)
Nepoznato146 (0,243%)–––
Romi128 (0,213%)–81 (0,128%)1 (0,002%)
Muslimani118 (0,196%)–––
Jugosloveni75 (0,125%)11 555 (15,23%)14 732 (23,23%)2 172 (4,544%)
Bosanci59 (0,098%)–––
Slovenci32 (0,053%)–154 (0,243%)218 (0,456%)
Crnogorci28 (0,047%)–400 (0,631%)413 (0,864%)
Makedonci18 (0,030%)–102 (0,161%)123 (0,257%)
Pravoslavci9 (0,015%)–––
Ukrajinci6 (0,010%)–––
Turci5 (0,008%)–––
  1. 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.

Poznate ličnosti

uredi
 
Aleksa Šantić

Reference

uredi
  1. ^ „Grad Mostar 2013.”. statistika.ba. 
  2. ^ Bosnia and Herzegovina on foot,Arthur Evans,1876, London, jezik engleski, strana 350
  3. ^ "Srbski narodni list", Budim 1843. godine
  4. ^ Stara pravoslavna crkva u Bjelušinama (2). most.ba
  5. ^ "Politika", 27. jul 1939.
  6. ^ O Mostaru Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. april 2021). Službena stranica Grada Mostara. Pristupljeno 22. jula 2016.
  7. ^ a b Mostar. Hrvatska enciklopedija. Pristupljeno 22. jula 2016.
  8. ^ "Politika", 5. jun 1937.
  9. ^ „Politika”, 7. jun 1937.
  10. ^ "Vreme", 8. okt. 1935.
  11. ^ „Politika”, 30. maj 1936.
  12. ^ "Politika", 29. jul 1940.
  13. ^ Mostar. Proleksis enciklopedija. Pristupljeno 22. jula 2016.
  14. ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 7. 4. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021. 
  15. ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 16. 10. 2015. 
  16. ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 16. 10. 2015. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Мостар&oldid=27800600”