Bosanski pašaluk

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Bosanski pašaluk (višeznačna odrednica).

Bosanski pašaluk (ejalet) je bio najzapadnija provincija prvog nivoa Osmanskog carstva. Ustanovljen je 1580. godine i postojao je sve do administrativnih reformi sredinom 19. veka.

Bosanski pašaluk
1580.—1867.
Bosanski pašaluk oko 1600. godine
Glavni grad	Banja Luka, Travnik, Sarajevo
Regija	Jugoistočna Evropa
Zemlja	Osmansko carstvo
Površina	70.038 km2
Stanovništvo	600.000 (1787)
Događaji
Status	Bivša pokrajina
Vladavina
• Oblik	Pašaluk
Istorija
• Uspostavljeno	1580.
• Osnivanje Bosanskog pašaluka (ejaleta)	1580.
• Osnivanje Bosanskog vilajeta	1867.
• Ukinuto	1867.
Prethodnik Sledbenik Bosanski sandžak (Osmansko carstvo) Bosanski vilajet (Osmansko carstvo)

Granice

Obuhvatao je znatno prostranstvo, uključujući Bosnu i Hercegovinu, kao i znatne delove današnjih teritorija Srbije, Crne Gore i Hrvatske. Njegove granice na severu, zapadu i jugu su se od 1699. godine, nakon Velikog turskog rata, uglavnom poklapale sa sadašnjom granicom Bosne i Hercegovine sa Hrvatskom.

Srednjovekovne srpske zemlje okupljene su 1580. godine u bosanskom ejaletu i odvojene od Rumelijskog ejaleta. Tokom dugog rata nastao je ejalet Silistrija (1593. godine), koji je obuhvatao i Beogradski pašaluk.

Jugoistočno od bosanskog ejaleta bila je Osmanska Albanija, a na jugu Mletačka Albanija. U svim ostalim zemljama, ejalet je bio okružen vojnom granicom. U sastavu ejaleta nalazila se i zemlja koja je postala poznata kao Turska Hrvatska.

Istorija

Pre Bosanskog pašaluka, osnovano je Bosansko krajište, a potom 1463. godine Bosanski sandžak. Izdvajanjem Bosanskog, Hercegovačkog, Kliškog, Krčko-ličkog i Pakračkog sandžaka iz Rumelijskog, a Zvorničkog i Požeškog sandžaka iz Budimskog pašaluka, 1580. godine je formiran Bosanski pašaluk.

Sredinom 17. veka, na vrhuncu svoje veličine, Bosanski pašaluk je obuhvatao skoro celu teritoriju današnje Bosne i Hercegovine, kao i delove Hrvatske (delove Like, Slavonije i Dalmacije), Srbije (današnja Raška oblast), i Crne Gore, tj. njen severni deo. Tada ga je činilo 8 sandžaka i 29 kapetanija (vojnih garnizona):

• Bosanski (7 kapetanija)
• Hercegovački (4 kapetanije)
• Kliški (4 kapetanije)
• Krčko-lički (7 kapetanija)
• Pakrački (nazivao se još Cernički, Čazma ili Začasna)
• Zvornički
• Požeški (2 kapetanije)
• Bihaćki (4 kapetanije)

Tokom osmanskih ratova u Evropi, teritorija Bosanskog pašaluka se vremenom počela smanjivati. Posle Karlovačkog mira, pašaluk je sveden na četiri sandžaka (i tri od njih su bili umanjenih teritorija) i dvanaest kapetanija.

Godine 1833, Hercegovački sandžak je odvojen od Bosanskog pašaluka i nastao je Hercegovački pašaluk, na čijem čelu je bio vezir Ali-paša Rizvanbegović. Nakon njegove smrti 1851. godine, spojeni su Bosanski i Hercegovački pašaluk i formiran je novi prošireni Bosanski pašaluk.

Prva prestonica bilo je Sarajevo (1463—1583), zatim je to bila Banja Luka (1583—1686), pa Travnik (1686—1851), i ponovo Sarajevo (1851—1867). Godine 1867. ukinut je Bosanski ejalet, a osnovan Bosanski vilajet.

Neki od beglerbegova Bosanskog pašaluka bili su Ferhat-paša Sokolović (od 1580), Abdulah-paša Teftedarija, Hasan-paša Predojević (1591—1593) i Numan-paša Ćuprilić.

Galerija

• 
  Bosanski pašaluk (ejalet) 1609. godine
• 
  Bosanski pašaluk (ejalet) 1683. godine
• 
  Bosanski pašaluk (ejalet) 1795. godine

Vidi još

• Bosanski sandžak
• Bosanski ustanak (1831-1832)
• Bosna (1831-1832)
• Bosanski vilajet
• Srbi u Bosni i Hercegovini
• Srbi u Dalmaciji
• Dabrobosanska eparhija
• Hercegovačka eparhija
• Srbi muslimani
• Silistrijski ejalet

Literatura

• Desnica, Boško (1991). Stojan Janković i uskočka Dalmacija: Izabrani radovi. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Đuran, Goran (2012). „Islamizacija vlaha u Bosni i Hercegovini”. Zapisi: Godišnjak Istorijskog arhiva Požarevac. 1 (1): 87—91. 
• Ekmečić, Milorad (1981). „Srpski narod u Turskoj od sredine XIX veka do 1878”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 447—526. 
• Jakovljević, Aleksandar; Isailović, Neven (2013a). „Popis nahije Kosovo iz 1574. godine”. Mešovita građa (Miscellanea). 34: 25—70. 
• Jakovljević, Aleksandar; Isailović, Neven (2013b). „Popis nahije Petrovo polje iz 1574. godine”. Inicijal: Časopis za srednjovekovne studije. 1: 255—290. 
• Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. 
• Samardžić, Radovan (1986). „Srbi u Turskom carstvu 1699-1716”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—30. 
• Samardžić, Radovan (1986). „Srbi u Turskom carstvu 1718-1737”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105. 
• Samardžić, Radovan (1986). „Srbi u Turskom carstvu od Beogradskog mira do prvog ustanka 1739-1804. — Unutrašnji život”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 306—350. 
• Samardžić, Radovan (1986). „Bosna i Hercegovina u XVIII veku”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 432—497. 
• Samardžić, Radovan (1993). „Srpski narod pod turskom vlašću”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—114. 
• Samardžić, Radovan (1993). „Srbi u ratovima Turske do 1683”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 115—424. 
• Spaho, Fehim; Aličić, Ahmed; Zlatar, Behija (2007). Opširni popis Kliškog sandžaka iz 1550. godine. Sarajevo: Orijentalni institut. 
• Spaho, Fehim (1985). „Defteri za Kliški sandžak iz XVI i početka XVII stoljeća - diplomatički opis”. Prilozi za orijentalnu filologiju. 34 (1984): 137—162. 
• Spaho, Fehim (1989). „Neke karakteristike varoških naselja u Kliškom sandžaku u XVI i XVII stoljeću”. Prilozi za orijentalnu filologiju. 38 (1988): 241—252. 
• Spaho, Fehim (1989). „Vojna organizacija turske vlasti u Kliškom sandžaku u XVII stoljeću”. Sinj i Cetinska krajina za vrijeme osmanlijske vlasti. Sinj: Kulturno društvo Cetinjanin. str. 73—79. 
• Stanojević, Gligor (1970). Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII vijeka. Beograd: Istorijski institut. 
• Stojančević, Vladimir (1981). „Srpski narod pod turskom vlašću u prvoj polovini XIX veka”. Istorija srpskog naroda. knj. 5, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 213—248. 
• Hafizović, Fazileta (2016). Kliški sandžak od osnivanja do početka Kandijskog rata (1537-1645. godine). Sarajevo: Orijentalni institut. 
• Hafizović, Fazileta (2016). Popis sela i zemlje sandžaka Krka, Klis i Hercegovina, oslobođenih od Mletačke Republike 1701. godine. Zagreb: Srpsko kulturno društvo Prosvjeta. 
• Hrabak, Bogumil (1988). „Vlaška i uskočka kretanja u severnoj Dalmaciji u XVI stoleću”. Benkovački kraj kroz vjekove. 2. Zadar: Filozofski fakultet. str. 107—258. 
• Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine. 
• Šuletić, Nebojša (2008). „Bosanski pašaluk”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 126.