Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije
Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije (skraćeno: SUBNOR; mkd. Сојуз на на здруженијата на борците од Народноослободителната војна; sloven. Zveza združenj borcev in udeležencev narodnoosvobodilnega boja) bila je društveno-politička organizacija u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, Saveznoj Republici Jugoslaviji i Državnoj zajednici Srbije i Crne Gore, koja je okupljala sve borce Narodnooslobodilačkog rata (NOR), od 1941. do 1945. godine i bavila se očuvanjem tekovina tog rata, kao i materijalnim obezbeđenjem bivših učesnika, posebno invalida, kao i njihovih porodica.
| Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije SUBNOR | |
|---|---|
 Znak SUBNOR-a Jugoslavije | |
| Moto | Smrt fašizmu — sloboda narodu |
| Datum osnivanja | 1947. |
| Datum gašenja | 2006. (59 god.) |
| Metod delovanja | udruženje građana |
| Sedište | Beograd (SR Jugoslavija, SFR Jugoslavija) |
| Područje delovanja | društveno-politička organizacija |
SUBNOR Jugoslavije je osnovan 1947. godine pod nazivom Savez boraca Narodnooslobodilačkog rata (mkd. Сојузот на борците од Народноослободителната војна; sloven. Zveza borcev narodnoosvobodilnega boja), a na svom Četvrtom kongresu, 1961. godine se spojio sa Savezom ratnih vojnih invalida Jugoslavije i Udruženjem rezervnih oficira i podoficira. Tada je i dobio naziv Savez udruženja boraca NOR-a, pošto su svi tadašnji članovi Saveza ratnih vojnih invalida, kao i Udruženja rezervnih oficira i podoficira bili učesnici NOR-a, a samim tim i članovi Saveza boraca. Ovim udruživanjem stvorena je jedinstvena društveno-politička organizacija koja je imala za cilj borbu za očuvanje i razvijanje tekovina „Narodnooslobodilačkog rata i socijalističke revolucije“.
Od 1947. do 1991. godine SUBNOR se sastojao iz šest republičkih organizacija, koje su osamostaljivanjem njihovih republika od SFRJ, postajale samostalne organizacije. U periodu od 1991. do 2006. godine SUBNOR su činile samo dve republičke organizacije — iz Srbije i Crne Gore, a nestankom ove državne zajednice prestala je i da postoji ova savezna organizacija.
Istorijat
urediOsnivački kongres Saveza boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije održan je 28. i 29. septembra 1947. godine u Beogradu. Na Kongresu su donesena Pravila Saveza boraca, kojima su utvrđeni naziv organizacije, zadaci, organizaciona struktura, uslovi prijema u članstvo, prava i dužnosti članova i dr. Takođe, na Kongresu je izabran Glavni odbor organizacije, a za prvog predsednika Saveza boraca je izabran Josip Broz Tito.
Osnovni zadatak Saveza boraca je bio očuvanje i učvršćivanje tekovina Narodnooslobodilačke borbe, razvijanje tradicija Narodnooslobodilačke borbe, sakupljanje istorijske građe iz Narodnooslobodilačke borbe, uređivanje grobova palih boraca, podizanje spomenika, osnovanje muzeja, briga o materijalnom zbrinjavanju, školovanju i zapošljavanju učesnika i dece palih boraca, regulisanju invalidnine, penzija i ostalih socijalnih pomoći učesnicima rata i njihovim porodicama, briga o prosvetnoj i sportskoj aktivnosti članova, saradnji sa nacionalnim i međunarodnim organizacijama bivših boraca i dr. Članovi ove organizacije mogli su biti - učesnici Narodnooslobodilačke borbe, aktivisti Narodnooslobodilačkog pokreta, zatvorenici i internirana uhapšena lica zbog pomaganja i saradnje sa Narodnooslobodilačkim pokretom, zarobljenici bivše Jugoslovenske vojske koji su se u zarobljeništvu opredelili za Narodnooslobodilački pokret i jugoslovenski državljani koji su se van Jugoslavije borili protiv fašizma.
Tokom 1948. godine, osnovane su republičke organizacije Saveza boraca - u aprilu Savez boraca Crne Gore; u maju Savez boraca Srbije, Savez boraca Hrvatske i Savez boraca Bosne i Hercegovine i u julu Savez boraca Slovenije.
Na Drugom kongresu Saveza boraca održanom 10. i 11. marta 1951. godine u Beogradu, dopunjen je Pravilnik organizacije i izabran Centralni i Nadzorni odbor. Na prvoj sednici novoizabranog Centralnog odbora za novog predsednika Saveza boraca je izabran Aleksandar Ranković, dok je Josip Broz Tito izabran za počasnog predsednika. Na sledećem Trećem kongresu, održanom 27. i 28. aprila 1955. godine u Ljubljani, Josip Broz Tito je izabran za doživotnog počasnog predsednika.
Na Četvrtom kongresu Saveza boraca, održanom od 29. juna do 1. jula 1961. godine u Beogradu došlo je do ujedinjenja organizacije Saveza boraca sa organizacijama Saveza ratnih vojnih invalida Jugoslavije i Udruženja rezervnih oficira i podoficira. Tada je i dobijen novi naziv organizacije - Savez udruženja boraca NOR-a, pošto su svi tadašnji članovi Saveza ratnih vojnih invalida, kao i Udruženja rezervnih oficira i podoficira bili učesnici NOR-a, a samim tim i članovi Saveza boraca. Na Šestom kongresu SUBNOR-a, održanom od 15. do 17. oktobra 1969. godine u Ohridu donet je novi Statut organizacije, koji je dao više ovlašćenja republičkim organizacijama SUBNOR-a. Takođe od ovog Kongresa, iz članstva SUBNOR-a je izdvojen Savez rezervnih vojnih starešina Jugoslavije (SRVSJ), pošto su vremenom članovi ovog udruženja počeli da postaju i penzionisani oficiri i podoficiri koji nisu bili učesnici NOR-a.
Tokom prvih posleratnih godina osnovna aktivnost SUBNOR-a bila je usmerena na njegove osnovne ciljeve - očuvanje i negovanje tradicija NOB-a, zbrinjavanje bivših boraca, invalida, kao i porodica palih boraca, podizanje spomenika i dr. Kasnije tokom sedamdesetih i osamdesetih godina, u rukovodstvo SUBNOR-a su se sve više nalazili penzionisani penzionisani državni i partijski funkcioneri, kao i generali i oficiri Jugoslovenske narodne armije (JNA). Tada je SUBNOR sve više postajao politička organizacija, koja je pored svog primarnog delovanja počela da se meša u sve aktuelne društveno-političke probleme u zemlji sa stanovišta „čuvara revolucije“.
Na inicijativu SUBNOR-a 1950. godine su ustanovljene „Spomenica palih borca NOR-a“, koju je dodeljivalo Ministarstvo narodne odbrane i „Spomenica žrtava fašističkog terora“, koju su dodeljivali Prezidijumi narodnih skupština republika FNRJ. Predloge za dodeljivanje ovih spomenica donosio je SUBNOR. Takođe SUBNOR je nadležnim organima davao predloge za odlikovanje pojedinaca ili jedinica za učešće u Narodnooslobodilačkom ratu, a bez saglasnosti članova SUBNOR-a nije se mogla dobiti ni Partizanska spomenica 1941.
Predsednik FNR Jugoslavije Josip Broz Tito je 3. jula 1956. godine, povodom petogodišnjice početka Narodnooslobodilačkog rata, odlikovao Ordenom narodnog heroja ovu organizaciju za - izvanredne junačke podvige i masovni heroizam kojim su se članovi organizacije Saveza boraca istakli u vreme Narodnooslobodilačkog rata u borbi protiv neprijatelja i za naročite zasluge stečene na čuvanju tekovina narodne revolucije.
Organizacija
uredi
Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata se formirao na teritorijalnom principu, u naselju, selu, gradu po odluci opštinske skupštine, odnosno opštinskog odbora SUBNOR-a. Najviši organi Saveza boraca, počevši od udruženja pa do Saveza, bile su skupštine udruženja (opštinskih, pokrajinskih i republičkih organizacija), odnosno Kongres SUBNOR Jugoslavije.
U okviru SUBNOR-a Jugoslavije, kao i pri republičkim organizacijama, bile su organizovane i razne komisije, kao, na primer, Komisija ratnih vojnih invalida, Komisija bivših političkih zatvorenika, interniraca i deportovaca, Komisija bivših ratnih zarobljenika, Komisija za poslove narodne odbrane, Komisija za negovanje revolucionarnih tradicija i dr. Takođe u okviru SUBNOR-a su bile organizovane i sekcije ratnih jedinica NOV i POJ, od kojih su najaktivnije bile sekcije boraca Prve i Druge proleterske, Šeste ličke, Sedme banijske, Osme kordunaške divizije, sekcije boraca slavonskih i vojvođanskih brigada i dr.
Članstvo u SUBNOR-u je bilo dobrovoljno i pojedinačno, a pored učesnika Narodnooslobodilačkog rata (NOR), saradnika Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), zarobljenika i logoraša, član SUBNOR-a je mogao biti i svaki građanin Jugoslavije koji se van zemlje borio protiv fašizma, kao i bivši učesnici građanskog rata u Španiji, pokreta otpora u Francuskoj i dr. Kasnijih godina, u članstvo SUBNOR-a su uključivani i članovi porodica poginulih boraca ili umrlog invalida.
U vreme održavanja svog Šestog kongresa, 1969. godine SUBNOR je imao 1.348.056 članova, a u vreme održavanja Sedmog kongresa, 1974. godine 957.805 članova.
SUBNOR Jugoslavije bio je član i jedan od osam osnivača Svetske federacije bivših boraca (engl. World Veterans Federation), koja je osnovana 1951. godine u Parizu, pod nazivom Međunarodna federacija Organizacije ratnih veterana (engl. The International Federation of War Veterans Organisation).
SUBNOR Jugoslavije je izdavao svoj list „4. jul“.
Kongresi
urediKongresi Saveza boraca i Saveza udruženja boraca NOR-a Jugoslavije, održani od osnivanja organizacije do raspada SFR Jugoslavije:
- Prvi kongres održan od 28. do 30. septembra 1947. godine u Beogradu
- Drugi kongres održan 10. i 11. mart 1951. godine u Beogradu
- Treći kongres održan 27. i 28. april 1955. godine u Ljubljani
- Četvrti kongres održan od 29. juna do 1. jula 1961. godine u Beogradu
- Pet kongres održan od 28. do 30. septembra 1965. godine u Sarajevu
- Šesti kongres održan od 15. do 17. oktobra 1969. godine u Ohridu
- Sedmi kongres održan od 19. do 21. juna 1974. godine u Zagrebu
- Osmi kongres održan od 17. do 19. oktobra 1978. godine u Budvi
- Deveti kongres održan od 18. do 20. juna 1982. godine u Beogradu
- Deseti kongres održan 10. i 11. juna 1986. godine u Beogradu
- Jedanaesti kongres održan 10. i 11. jula 1991. godine u Beogradu
Predsednici
uredi| Pregled rukovodećih ličnosti Saveza udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| kongresni period | broj | ime i prezime | početak mandata | kraj mandata | napomena |
 FNR i SFR Jugoslavija 1947—1992.
| |||||
| 1 kongres 1947—1951. |
1 | Josip Broz Tito | 30. septembar 1947.[1] | 11. mart 1951. | |
| 2 kongres 1951—1955. |
2 | Aleksandar Ranković | 11. mart 1951.[2] | 28. april 1955. | |
| 3 kongres 1955—1961. |
28. april 1955. | 1. jul 1961. | |||
| 4 kongres 1961—1965. |
1. jul 1961.[3] | 30. septembar 1965. | |||
| 5 kongres 1965—1969. |
30. septembar 1965.[4] | 14. februar 1966. | |||
| 3 | Đuro Pucar Stari | 14. februar 1966.[5] | 17. oktobar 1969. | ||
| 6 kongres 1969—1974. |
4 | Marijan Cvetković | 17. oktobar 1969.[6] | 21. juna 1974. | |
| 7 kongres 1974—1978. |
5 | Kosta Nađ | 21. juna 1974.[7] | 19. oktobra 1978. | |
| 8 kongres 1978—1982. |
19. oktobra 1978.[8] | 5. maj 1981. | |||
| 6 | Mito Dimitrijevski | 5. maj 1981.[9] | 20. jun 1982. | ||
| 9 kongres 1982—1986. |
7 | Vladimir Šćekić | 20. jun 1982.[10] | 22. jun 1983. | |
| 8 | Bojan Polak | 22. jun 1983.[11] | 20. jun 1984. | ||
| 9 | Ilija Đukić | 20. jun 1984.[12] | 19. jun 1985. | ||
| 10 | Mihailo Švabić | 19. jun 1985.[13] | 10. jun 1986. | ||
| 10 kongres 1986—1990. |
11 | Rudi Kolak | 10. jun 1986.[14] | 3. jun 1987. | |
| 12 | Bogdan Pecotić | 3. jun 1987.[15] | 14. jun 1988. | ||
| 13 | Petar Matić Dule | 14. jun 1988. | 21. septembar 1988. | ||
| / | Metodije Kotevski | 21. septembar 1988. | 24. novembar 1988. | vršilac dužnosti | |
| 14 | Milan Pribić | 24. novembar 1988. | 26. jun 1989. | ||
| 15 | Risto Džunov | 26. jun 1989. | 11. jul 1990. | ||
| 11 kongres 1990. |
17 | Radomir Vukosavović | 11. jul 1990. | 16. jul 1991. | |
| 18 | Dušan Lazić | 16. jul 1991. | 1992. | ||
 SR Jugoslavija i Srbija i Crna Gora 1992—2006.
| |||||
| Velizar Škerović | 1992. | 1994. | |||
| Milisav Bojić | 1994. | 1998. | |||
| Miodrag Zečević | 1998. | 2006. | |||
Nasleđe
urediPosle raspada Jugoslavije, 1991. godine SUBNOR Jugoslavije je prestao da postoji u dotadašnjem obliku, a njegovu tradiciju u novonastalim državama nastavile su dotadašnje republičke organizacije. Sve do 2006. godine zvanično je postojao SUBNOR Jugoslavije, ali je i on prestao da postoji raspadom Državne zajednice Srbije i Crne Gore.
Organizacije SUBNOR-a koje danas deluju i organizacije koje su nastale od republičkih organizacija SUBNOR-a:
- Bosna i Hercegovina - postoje dva odvojena boračka udruženja, koja skoro da i ne sarađuju.
- Federacija Bosne i Hercegovine - Savez antifašista i boraca narodnooslobodilačkog rata u Bosni i Hercegovini (SABNOR BiH), nastao 24. juna 2006. godine transforamcijom dotadašnje organizacije SUBNOR-a Bosne i Hercegovine. Deluje samo na teritoriji Federacije BiH.
- Republika Srpska - Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Republike Srpske (SUBNOR RS), nastao 1992. godine od opštinskih organizacija SUBNOR-a BiH koje su se nalazile na teritoriji Republike Srpske. Deluje samo na teritoriji Republike Srpske i povezan je sa SUBNOR-om Srbije.
- Makedonija - Savez boraca narodnooslobodilačkog i antifašističkog rata Makedonije (mkd. Сојуз на борците од Народноослободителната и антифашистичка војна на Македонија - СБНОАМ)
- Slovenija - nakon osamostaljivanja Slovenije, organizacija je nekoliko puta reorganizovana i menjala naziv. Prvi put 1993. godine, kada je dotadašnji SUBNOR Slovenije promenio naziv u Savez udruženja boraca i učesnika NOB Slovenije (sloven. Zvezo združenj borcev in udeležencev NOB Slovenije), a drugi put 2007. godine kada je preimneovan u Savez udruženja boraca za vrednosti NOB Slovenije (sloven. Zvezo združenj borcev za vrednote NOB Slovenije - ZZB).
- Srbija - Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Srbije (SUBNOR Srbije), do 2006. godine organizacija je delovala u okviru SUBNOR-a Jugoslavije, odnosno SUBNOR-a Srbije i Crne Gore, a od tada deluje samostalno.
- Hrvatska - nakon osamostaljenja Hrvatske, SUBNOR Hrvatske je 1992. godine reorganizovan i promenio je naziv u Savez antifašističkih boraca Republike Hrvatske (SAB RH), a 2007. godine u Savez antifašističkih boraca i antifašista Republike Hrvatske (SABA RH).
- Crna Gora - do 2006. godine SUBNOR Crne Gore je delovao u okviru SUBNOR-a Jugoslavije, odnosno SUBNOR-a Srbije i Crne Gore, a posle osamostaljenja Crne Gore, organizacija je reorganizovana u Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata i antifašista Crne Gore (SUBNOR i antifašista Crne Gore). Iste godine iz ove organizacija je istupio jedan deo članstva, koji sada deluje kao nevladina organizacija pod nazivom SUBNOR Crne Gore jugoslovenska opcija.
Reference
uredi- ^ „Govor maršala Tita”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 1. 10. 1947. str. 1.
- ^ „Govor maršala Tita na Drugom kongresu Saveza boraca Jugoslavije”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 12. 3. 1951. str. 1.
- ^ „Završen kongres boračkih organizacija”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 2. 7. 1961. str. 1.
- ^ „Završen Peti kongres Saveza udruženja boraca NOR Jugoslavije”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 1. 10. 1965.
- ^ „Đuro Pucar predsednik Saveza boraca”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 1. 10. 1966. str. 1.
- ^ „Završen kongres boraca Jugoslavije”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 18. 10. 1969. str. 1.
- ^ „Završen Sedmi kongres Saveza boraca Jugoslavije”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 22. 6. 1974. str. 1.
- ^ „Prva sednica Predsedništva”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 20. 10. 1978. str. 1.
- ^ „Savezni odbor SUBNOR Jugoslavije: Uvek Titovi borci”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 6. 5. 1981. str. 5.
- ^ „Završen Deveti kongres SUBNOR Jugoslavije: Uvek u prvom stroju”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 21. 6. 1982. str. 2.
- ^ „Predsedništvo Saveznog odbora SUBNOR Jugoslavije: Bojan Polak predsednik Predsedništva”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 23. 6. 1983. str. 5.
- ^ „Ilija Đukić predsednik SUBNOR Jugoslavije”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 21. 6. 1984. str. 1.
- ^ „Mihailo Švabić predsednik SUBNOR”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 20. 6. 1985. str. 1.
- ^ „Završen 10. kongres SUBNOR Jugoslavije: Jači smo od teškoća”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 11. 6. 1986. str. 1.
- ^ „Predsedništvo SUBNOR Jugoslavije: Jedinstvo umesto podela”. istorijskenovine.unilib.rs. Borba. 4. 6. 1987. str. 1.
Literatura
uredi- Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.
- Vojna enciklopedija. Beograd 1975. godina
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941-1945 (prvi tom). „Narodna knjiga“ Beograd i „Partizanska knjiga“ Ljubljana, 1980. godina.
