Glavni grad
Glavni grad, takođe zvan i prestonica (sa značenjem „mesto prestola monarha”), je sedište vlasti jedne države ili političkog subjekta. Glavni grad može biti definisan u ustavu ili zakonu, ili je prihvaćen kao takav zbog prisustva vlade ili drugih organa vlasti. U monarhijama, glavni grad je uobičajeno i mesto vladarevog dvora.
Država može imati više od jednog službenog glavnog grada. Glavni grad ne mora biti sedište vlade. Može se čak seliti zavisno od doba godine.[1][2]
Na primer, Južna Afrika ima izvršni glavni grad (Pretorija), zakonodavni glavni grad (Kejptaun) i sudski glavni grad (Blumfontejn). Do toga je došlo zbog kompromisa između različitih pokrajina koje su se ujedinile u Južnu Afriku 1910. godine.
U Čileu, državni kongres se preselio iz glavnog grada Santijaga u grad Valparaiso.
Poreklo
uredi
Istorijski gledano, glavni ekonomski centar države ili regiona često je postajao žarište političke moći i postao bi prestonica osvajanjem ili federacijom..[3] Primeri su drevni Vavilon, abasidski Bagdad, drevna Atina, Rim, Bratislava, Budimpešta, Konstantinopolj, Čangan, drevni Kusko, Kijev, Madrid, Pariz, Podgorica, London, Peking, Prag, Talin, Tokio, Lisabon, Riga, Vilnjus, i Varšava. (Savremeni glavni grad, međutim, nije uvek postojao: u srednjovekovnoj zapadnoj Evropi, putujuća (lutajuća) vlada je bila uobičajena.)[4]
Glavni grad prirodno privlači politički motivisane ljude i one čije su veštine potrebne za efikasnu administraciju nacionalnih ili carskih vlada, kao što su advokati, politikolozi, bankari, novinari i kreatori javnih politika. Neki od ovih gradova su ili su bili i verski centri,[5] npr. Carigrad (više od jedne religije), Rim (rimokatolička crkva), Jerusalim (više vera), Vavilon, Moskva (ruska pravoslavna crkva), Beograd (srpska pravoslavna crkva), Pariz i Peking. U nekim zemljama glavni grad je promenjen iz geopolitičkih razloga; Prvi grad Finske, Turku, koji je služio kao glavni grad zemlje od srednjeg veka pod švedskom vlašću, izgubio je svoja prava za vreme Velikog vojvodstva Finske 1812. godine, kada je Helsinki učinjen sadašnjim glavnim gradom Finske od strane Ruske imperije.[6]
Konvergencija političke i ekonomske ili kulturne moći nikako nije univerzalna. Tradicionalne prestonice mogu biti ekonomski zasenčene od strane provincijskih rivala, npr. Nanking od Šangaja, grad Kvebek od Montreala i brojne prestonice američkih država. Propadanje dinastije ili kulture moglo bi da znači i izumiranje njenog glavnog grada, kao što se dogodilo u Vavilonu[7] i Kahokiji. „Politički nomadizam“ se praktikovao na drevnom Bliskom istoku kako bi se povećale veze između vladara i podanika.[8]
Iako su mnogi glavni gradovi definisani ustavom ili zakonima, mnogi dugogodišnji glavni gradovi nemaju zakonsku oznaku kao takvi, uključujući Bern, Edinburg, Lisabon, London, Pariz i Velington. Oni su priznati kao glavni gradovi kao stvar konvencije i zato što se sve ili skoro sve centralne političke institucije zemlje, kao što su vladina odeljenja, vrhovni sud, zakonodavna vlast, ambasade, itd., nalaze u njima ili blizu njih.
Moderne prestonice
uredi
Mnogi moderni glavni gradovi nalaze se u centrima zemalja, tako da su dostupniji njenom stanovništvu i imaju bolju zaštitu od mogućih invazija. Lokacija takođe može biti zasnovana na kompromisu između dva ili više gradova ili drugih političkih podela, istorijskih razloga ili je bilo potrebno dovoljno zemljišta da se namerno izgradi novi planirani grad za prestonicu.[9] Većina nacionalnih prestonica su i najveći gradovi u svojim zemljama, ali to nije slučaj u nekim zemljama.
Okruzi u Ujedinjenom Kraljevstvu imaju istorijske gradove okruga, koji često nisu najveće naselje u okrugu i često više nisu administrativni centri, pošto su mnogi istorijski okruzi sada samo ceremonijalni, i administrativne granice su različite. Broj novih prestonica u svetu se značajno povećao od perioda renesanse, posebno sa osnivanjem nezavisnih nacionalnih država od osamnaestog veka.[10]
Prestonica kao simbol
uredi
Sa usponom moderne nacionalne države, glavni grad je postao simbol države i njene vlade, i prožet je političkim značenjem. Za razliku od srednjovekovnih prestonica, koje su proglašene gde god je monarh držao svoj dvor, izbor, preseljenje, osnivanje ili zauzimanje modernog glavnog grada je veoma simboličan događaj. Na primer:
- Razrušena i gotovo nenaseljena Atina je 1834. godine postala prestonica nove nezavisne Grčke, četiri godine nakon što je zemlja stekla nezavisnost, sa romantičnom idejom oživljavanja slave antičke Grčke.[11] Slično, nakon Hladnog rata i ponovnog ujedinjenja Nemačke, Berlin je sada ponovo glavni grad Nemačke.[12] Ostali obnovljeni glavni gradovi uključuju Moskvu nakon Oktobarske revolucije.
- Simbolično premeštanje glavnog grada na geografski ili demografski perifernu lokaciju može biti iz ekonomskih ili strateških razloga (ponekad poznato kao terminski ili vršni glavni grad). Petar Veliki je premestio svoju vladu iz Moskve u Sankt Peterburg da bi Ruskom carstvu dao evropsku orijentaciju.[13] Ekonomski značajan grad Nafplion postao je prva prestonica Grčke, kada je Atina bila nevažno selo.[14] Ming carevi su premestili svoj glavni grad u Peking iz centralnijeg Nankinga kako bi pomogli u nadgledanju granice sa Mongolima. Tokom pobune 1857. godine, indijski pobunjenici su smatrali Delhi svojom prestonicom, a Bahadur Šah Zafar je proglašen za cara, dok su vladajući Britanci imali prestonicu u Kalkuti. Godine 1877, Britanci su zvanično održali „Durbar“ u Delhiju, proglašavajući kraljicu Viktoriju za „Caricu Indije“. Delhi je konačno postao kolonijalna prestonica nakon krunisanja Durbara kralja-imperatora Džordža V 1911. godine, nastavljajući kao prestonica nezavisne Indije od 1947. Drugi primeri uključuju Abudžu, Astanu, Braziliju, Helsinki, Islamabad, Najpidau i Jamusukro.
- Odabir ili osnivanje „neutralnog“ glavnog grada, neopterećenog regionalnim ili političkim identitetima, trebalo je da predstavlja jedinstvo nove države kada su Ankara, Bern, Brazilija, Kanbera, Madrid, Otava i Vašington postali glavni gradovi. Ponekad je lokacija novog glavnog grada bila izabrana da bi se prekinule stvarne ili potencijalne svađe između različitih entiteta, kao što su slučajevi Brazilije, Kanbere, Otave, Vašingtona, Velingtona i Managve.
- Grad Nju Delhi koji su izgradili Britanci predstavljao je istovremeni prekid i kontinuitet sa prošlošću, lokacija Delhija je mesto gde su izgrađene mnoge imperijalne prestonice (Indraprasta, Dilika i Šahahanabad), ali je stvarni glavni grad novi grad koji su izgradili Britanci koji je dizajnirao Edvin Latjens. Velington, na jugozapadnom kraju Severnog ostrva Novog Zelanda, zamenio je mnogo severniji grad Okland da bi nacionalnu prestonicu postavio blizu Južnog ostrva i time umirio njegove stanovnike, od kojih su mnogi imali simpatije prema separatizmu.
- Tokom Američkog građanskog rata, ogromni resursi su potrošeni da se odbrani Vašington, koji se graničio sa Konfederativnim Američkim Državama (sa Komonveltom Virdžinije), od napada Konfederacije, iako je relativno mala savezna vlada lako mogla da bude premeštena negde drugde. Isto tako, Konfederacija je potrošila velike resurse na odbranu glavnog grada Konfederacije od napada Unije, na njegovoj izloženoj lokaciji u Ričmondu, Virdžinija, jedva 100 mi (160 km) južno od Vašingtona.[15]
- Dva nacionalna glavnog grada odnose se na drugu suverenu državu. Smatra se da ime Talina, glavnog grada Estonije, potiče od Tani Lin, što je prvobitno značilo „Danski zamak“, a sada „Danski grad“ na estonskom, nazvan po zamku Tumpea, koji je Danska kontrolisala 1219–1227, 1238– 1332. i 1340–1346.[16] Port ov Spejn, glavni grad Trinidada i Tobaga, na španskom su tako nazvali prvi doseljenici iz Španije u 16. veku.[17] Pogledajte spisak etimologija naziva glavnog grada za više informacija.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „What does a Capital City Mean? Capitals”. Kinooze. 5. 12. 2012. Pristupljeno 17. 1. 2019.
- ^ „Capitale — Géoconfluences”. geoconfluences.ens-lyon.fr (na jeziku: francuski). Pristupljeno 18. 1. 2022.
- ^ „What does a Capital City Mean?”. 5. 12. 2012. Arhivirano iz originala 31. 5. 2017. g. Pristupljeno 9. 6. 2017.
- ^ „Where Next: The Reasons Why (Some) Countries Move Their Capitals”. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 9. 6. 2017.
- ^ Makas, Emily Gunzburger; Conley, Tanja Damljanovic (4. 12. 2009). Capital Cities in the Aftermath of Empires: Planning in Central and Southeastern Europe. Routledge. ISBN 9781135167257. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g.
- ^ „Turku, Finland – Britannica”. Arhivirano iz originala 11. 7. 2021. g. Pristupljeno 1. 8. 2021.
- ^ Seymour, Michael (29. 8. 2014). Babylon: Legend, History and the Ancient City. I.B.Tauris. ISBN 9780857736079. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g.
- ^ Bahadori, Ali; Miri, Negin (2021). „The So-called Achaemenid Capitals and the Problem of Royal Court Residence”. Iran: 1—31. S2CID 238840732. doi:10.1080/05786967.2021.1960881.
- ^ „Capital cities: How are they chosen and what do they represent?”. BBC News. 6. 12. 2017. Arhivirano iz originala 23. 3. 2022. g. Pristupljeno 26. 6. 2022.
- ^ Berlin – Washington, 1800–2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities, ed. Andreas Daum and Christof Mauch. Berlin - Washington, 1800-2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities. New York: Cambridge University Press. 2006. str. 4—7. ISBN 978-0-521-84117-7..
- ^ Chrysopoulos, Philip (18. 9. 2018). „September 18, 1834: Athens Becomes the Capital of Greece”. GreekReporter.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 12. 2018.
- ^ „History of Berlin – Past and present of Berlin”. introducingberlin.com. Pristupljeno 21. 12. 2018.
- ^ „History of St. Petersburg, Russia: Peter the Great (short biography)”. cityvision2000.com. Arhivirano iz originala 23. 01. 2019. g. Pristupljeno 7. 1. 2019.
- ^ Mikellides, Byron (1. 6. 2001). „The Creation of Modern Athens, Planning the Myth”. Urban Design International (na jeziku: engleski). 6 (2): 119. ISSN 1468-4519. doi:10.1057/palgrave.udi.9000029
.
- ^ „Washington: Capital of the Union – Essential Civil War Curriculum”. essentialcivilwarcurriculum.com. Pristupljeno 7. 1. 2019.
- ^ „Tallinn”. Arhivirano iz originala 05. 10. 2021. g. Pristupljeno 5. 10. 2021.. [KNR] Dictionary of Estonian Place names.,
- ^ „What Is The Capital Of Trinidad And Tobago?”. Arhivirano iz originala 05. 10. 2021. g. Pristupljeno 5. 10. 2021.. www.worldatlas.com,
Literatura
uredi- Andreas Daum, Andreas Daum and Christof Mauch, ur. (2006). „Capitals in Modern History: Inventing Urban Spaces for the Nation”. Berlin – Washington, 1800–2000: Capital Cities, Cultural Representation, and National Identities. New York: Cambridge University Press. str. 3—28.. .
- John Taylor, Jean G. Lengellé and Caroline Andrew (ur.). Capital Cities: International Perspectives – Les capitales: Perspectives internationales. ISBN 978-0-7735-8496-9.. Ottawa: Carleton University Press, (1993) .
