Šar-planina

Šar-planina
Šar-planina
	Šar-planina
Geografske karakteristike
Najviša tačka	Titov vrh
Ndm. visina	2748 m
Koordinate	42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I 42° 05′ 00″ S; 20° 50′ 00″ I / 42.0833° S; 20.8333° I
Geografija
	Šar-planina
Države	Srbija; Severna Makedonija; Albanija
Oblast	Sirinićka Župa, Sredačka Župa, Prizrenski Podgor, Gora, Opolje, Skopsko polje, Polog, Kosovo, Metohija, Makedonija
Masiv	Dinarske planine
Grupa	Šarske planine

Šar-planina (mkd. Шар Планина, alb. Malet e Sharrit), ili kolokvijalno Šara (mkd. Шара), je planina koja se nalazi na granici Srbije, Severne Makedonije i Albanije. Poznata je i po drugim nazivima: Skardus, Carska planina i Monte Argentaro koji datiraju iz perioda srednjeg veka.

Po svojim osnovnim morfotektonskim osobinama, ona pripada Šarsko-pindskom planinskom sistemu, odnosno Dinaridima.

Šar-planinu karakteriše prostrano bilo, čija dužina po horizontalnoj projekciji iznosi 80 do 85 km, odnosno teritorijalno od Kačaničke klisure na severoistoku, sa vrhom Ljuboten, pa sve do gornjeg toka Radike i Vrutoka na jugu, teritorijalno tromeđe makedonsko-albansko-srpske granice.

Širina ove planine kreće se od 20 do 25 km, na taj način može se uzeti da površina Šarplaninske oblasti zahvata preko 1.600 km².

Iznad prostranog bila diže se planinski greben (prosečne visine 2.300 m), sa brojnim vrhovima i presedlinama. Zato greben ove planine stvara utisak jake nazupčenosti.

Orografski se pruža dva pravca, deo bila od Ljubotena do Karanikole pruža se pravcem severoistok - jugozapad, dok drugi deo, od Karanikole do gornjeg toka Radike i Vrutoka pravcem sever - jug. Ovaj drugi deo je znatno razuđeniji, pa i pojedini delovi stvaraju utisak zasebne celine (središnji deo sa Titovim vrhom), i kao takvi nose lokalne nazive: Brodska planina, Rudoka, Vraca, Radika planina itd.

Ispod samog grebena Šar-planine leže brojni cirkovi, u kojima su se smestila mnoga prelepa lednička jezera, poznata i kao gorske oči, dok su ispod cirkova formirane duboko usečene valovske doline, koja najčešće predstavljaju izvorišta mnogih reka.

Opšti izgled Šar-planine je veoma različit.

Posmatrano sa jugoistočne (makedonske) strane ova planina odaje sliku pitomosti i pored visokih kota iznad 2.700 m/nv, ovde dominiraju zeleni pašnjaci, dok je situacija sasvim drugačija na severozapadnoj strani (Kosovsko-metohijskoj), gde ova planina poprima Alpski karakter, pokazujući svoju surovost kroz strmo-stenovite padine periglacijalnog i glacijalnog reljefa.

I pored znatnih visina i svoje surovosti Šar-planina je prohodna u svim pravcima.

Preko brojnih prevoja od davnina su vodili karavanski putevi, povezujući Tetovski okrug sa Kosovsko-metohijskim područjem, od kojih su najpoznatiji: Karanikolički, Skakalički Čelepinjski, Livadički (Meanče) prevoj, prevoj na Vraci. Prevalc je mesto poznato kao ski centar.

Istorija

Ivan Jastrebov navodi podatak da je planina Šara u stara vremena, po shvatanju naroda, služila kao granica između srpskih i grčkih zemalja. Zemlje iza Šare su se zvale grčke i onda kada su bile deo srpske srednjovekovne države,^[1] jer su prethodno bile pod vlašću Vizantije. U Dušanovoj povelji Hilandaru iz 1348. pravi se razlika između Srbije i "Romanije": u prvu spadaju oblasti Plav, Zeta, Morava, Pilot, Lipljan, Prizren, Polog; u drugoj su Prosek, Štip, Bregalnica, Struma, Strumica, Ser, Redina i "izgleda" skopska oblast.^[2]

Prvih godina posle Prvog svetskog rata bili su aktivni kačaci, a situacija se zatim smirila i '30-tih su ovamo dolazili turisti.^[3]

Najviši vrhovi

Titov vrh (2.748 m)
Mal Turčin (2.707 m)
Bakrdan (2.704 m)
Bristavec, Brustovec ili Borislavec (2.675 m)
Velika Rudoka (2.660 m) — najviši vrh Srbije
Bistra I (2.651 m)
Golema Vraca (2.629 m)
Džinibeg ili Trpeznica (2.610 m)
Bistra II (2.609 m)
Jezerski vrh (2.604 m)
Vrh iznad Gornje Lešnice i Kazana (2.600 m)
Belojezerski rid (2.590 m)
Jezerska čuka (2.586 m)
Crni vrh (2.585 m)
Srednja vraca (2.582 m)
Konjuška (2.571 m)
Crnojezerski rid (2.562 m)
Vrtop (2.555 m)
Čelepinski vrh (2.554 m)
Kučibaba (2.551 m)
Mala vraca (2.536 m)
Crni kamen (2.536 m)
Kobilica (2.528 m)
Piribreg ili Kučinagledski vrh (2.524 m)
Suva dupka-Kučibaba (2.515 m)
Bezimeni vrh između Krive šije i izvorišta Pene (2.511 m)
Ljuboten (2.498 m)

Fosilni glacijalni reljef

Na Šar-planini pronađeni su pouzdani glacijalni tragovi. Najveći deo Šare, između Ljubotena i Vraca, bio je pod lednicima tokom Pleistocena. Detaljnijim proučavanjima glacijacije na Šari bavio se R. Nikolić. Tokom svojih istraživanja pronašao je 40 cirkova i 16 cirknih jezera na visinama od 1950 do 2440 m. Poznatiji i veći cirkovi su: Kar Nikola, Babin Grob, Piribeg, Džinibeg. Sirinićki lednik bio je najveći lednik na ovoj planini. Njegova dužina bila je 6-7 km i on se kretao dolinom Lepenca sve do današnjeg Štrpca. Na osnovu morena u Sirinićkoj župi, Jovan Cvijić je utvrdio dve glacijacije na Šari. Snežna granica starije glacijacije bila je na visini od 1690 m. Zbog južnijeg položaja planine i njene udaljenosti od mora snežna granica bila je viša u odnosu na istu na Orjenu, Durmitoru i Prokletijama.^[4]

Zbirka slika

Pogled na Šar-planinu iz Štrpca
Brezovica zimi
Pogled na zimski centar Popova Šapka
Štrbačko jezero
Ljuboten
Crni vrh
Titov vrh i Mal Turčin
Kobilica

Vidi još

Reference

^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 245. Beograd: Službeni glasnik.
^ Ćorović, Stvaranje srpskog carstva. rastko.rs
^ "Politika", 3. maj 1935
^ Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.

Literatura

Krivokapić, Dušan S. (1969). Šar planina: turističko-geografski prikaz predela i naroda. Beograd.
Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.

Spoljašnje veze

[1] Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 245. Beograd: Službeni glasnik.

[2] Ćorović, Stvaranje srpskog carstva. rastko.rs

[3] "Politika", 3. maj 1935

[4] Petrović D., Manojlović P., (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd.

[1]

[2]

[3]

[4]