Википедија

Čeroki

Čeroki ili Čiroki (čer. ᎠᏂᏴᏫᏯ / ᏣᎳᎩ; engl. Cherokee, IPA: amer. /ˈtʃɛrəki/[5] / brit. /ˌtʃɛrəˈkiː/[6]) su severnoamerički Indijanci i jedan od najznačajnijih irokeških naroda pored Irokeza. Jezik kojim govore Čerokiji pripada južnoj grani irokeških jezika (engl. Iroquoian). U vreme prvog kontakta sa Englezima u 17. veku živeli su na teritoriji današnjih američkih država Virdžinija, Severna Karolina, Južna Karolina, Tenesi, Džordžija i Alabama. U kasnijem periodu su se nalazili i u državama Kentaki, Arkanzas, Kanzas, Oklahoma i Teksas.[7]

Čeroki
ᏣᎳᎩ / ᎠᏂᏴᏫᏯᎢ
Odozgo, sleva nadesno:
Džon Ros, E. K. Budinot ml., Samjuel Smit;
Lili Smit, Valini, Marša Paskal;
Lilijan Gros, Vilijam Pen, Tomas M. Kuk
Ukupna populacija
> 316.049
(ist.: 13.000, Čeroki: 288.749, UK: 14.300)[1]
Regioni sa značajnom populacijom
 Sjedinjene Američke Države
 Džordžija 5.897 (0,1%)[2]
 Severna Karolina 16.158 (0,2%)[2]
 Oklahoma 102.580 (2,7%)[2]
 Južna Karolina 3.482 (0,1%)[2]
 Tenesi 5.296 (0,1%)[2]
Jezici
engleski, čeroki
Religija
hrišćanstvo
(Kituva, DČM, CAU)[3][4]
Srodne etničke grupe
irokeški narodi
Teritorija Čeroki nacije u Oklahomi (plavo)

Sa evropskim trgovcima su počeli da dolaze u kontakt u 18. veku. U 19. veku Amerikanci su Čerokije nazivali jednim od „pet civilizovanih plemena”, zato što su prihvatili brojne kulturne i tehnološke prakse angloameričkih naseljenika. Prema popisu u SAD iz 2000. godine, jedno od tri federalno priznata čerokijska plemena „Čeroki nacija” je imalo više od 300.000 pripadnika i bilo je najveće od 565 federalno priznatih plemena američkih starosedeoca.[8] Dok je prema popisu iz 2010. ukupan broj stanovnika SAD čerokijskog porekla bio 819.105 (od kojih je 284.247 čistokrvnih Čerokija, a 534.858 mešanog porekla).[9]

Od tri federalno priznata plemena, „Čeroki nacija” i „Ujedinjeno Kituva potpleme Čeroki Indijanaca” imaju sedište u Talekvi u državi Oklahoma. Pripadnici plemena „Ujedinjeno Kituva potpleme Čeroki Indijanaca” uglavnom su potomci „starih naseljenika”, onih Čerokija koji su se doselili u Arkanzas i Oklahomu oko 1817. godine. Pripadnici plemena „Čeroki nacija” su potomci ljudi proteranih 1830-ih iz jugoistočnih država SAD po Zakonu o preseljenju Indijanaca. Pripadnici plemena „Istočno potpleme Čeroki Indijanaca” su potomci onih Čerokija koji su izbegli proterivanje u 19. veku, a njihovo sedište se nalazi u Kvali na zapadu Severne Karoline.

Postoje plemena Čerokija na jugoistoku, koja su državno priznata kao plemena, kao što je Ekota Čeroki pleme u Alabami (engl. Echota Cherokee Tribe of Alabama), ali ona nisu federalno priznata.

Poreklo

uredi
 
Tri Čeroki Indijanca

Postoje dve glavne teorije o poreklu Čerokija. Prema prvoj teoriji, Čerokiji su relativno kasno naselili južnu Apalačiju (kulturnu oblast koja obuhvata središnji i južni deo Apalačkih planina), naselivši tu oblast u kasnoj praistoriji sa severa — iz oblasti Velikih jezera, koja je tradicionalna teritorija irokeških naroda. Prema drugoj teoriji, Čerokiji su živeli na jugoistoku SAD hiljadama godina.

Istraživači su u 19. veku zabeležili razgovore sa čerokijskim starcima, koji su im preneli usmeno predanje prema kojem su se Čerokiji u dalekoj prošlosti doselili na jugoistok iz oblasti Velikih jezera.[7] Moguće je da su se naselili na teritoriju koju su ranije naseljavali Maskogi (Krik), koji su bili deo misisipijske kulture. Uprkos tome što se većina stručnjaka za arheologiju i antropologiju jugoistoka slaže po pitanju ispravnosti prve teorije o poreklu Čerokija, postoji i stanovište da su njihovi preci mnogo duže razdoblje proveli u zapadnoj Severnoj Karolini i istočnom Tenesiju.[10]

Smatra se da je čerokijska kultura bila deo pizga faze južno-apalačijske misisipijske kulture (regionalne varijacije misisipijske kulture), koja je trajala od oko 1000. do 1500. godine,[11] i kvala faze južno-apalačijske misisipijske kulture, koja je trajala od oko 1500. do 1850. godine.

Tokom kasnog arhaičkog i tokom kasnog vudlendskog perioda od oko 500. do 1000. godine, Indijanci ove oblasti počeli su da uzgajaju biljke kao što su Iva annua, Chenopodium berlandieri, Amaranthus palmeri, suncokret i neke domaće bundeve. Ljudi su stvarali nove oblike umetnosti kao što je pravljenje privezaka od graviranih školjki, a takođe su razvijali i nove tehnologije i stvarali nove složene verske obrede (kao što je obred zeleni kukuruz). Za vreme misisipijske kulture u razdoblju od oko 800. do 1500. godine, lokalne žene su uzgojile novu sortu kukuruza poznatu pod imenom istočni kremeni kukuruz, koja je slična današnjem kukuruzu i koja je davala mnogo veće prinose od starijih sorti kukuruza. Zahvaljujući ovim prinosima javile su se veće i mnogo složenije plemenske zajednice (pradržave) sa striktnom hijerarhijom i stanovništvom koje je živelo u manjem broju gusto naseljenih sela.

Istorija

uredi

17. vek

uredi

Virdžinijski trgovci su pred kraj 17. veka u oblasti Pidmont uspostavili trgovinske odnose sa Čerokijima. Prvi trgovac o čijem životu među Čerokijima postoji pisani trag bio je Kornelius Doerti, koji je među njima živeo 1690.[12][13] Čirokijski trgovci su engleskim trgovcima prodavali indijanske robove, koje su Englezi koristili u Virdžiniji i severnijim kolonijama.[14]

18. vek

uredi

Od 1710-1715 Čiroki i Čikasoi su u savezu sa Britancima ratovali protiv Šonija, koji su bili u savezu sa Francuzima, iako su Šonijima Čirokiji pružili utočište 1660-ih. Šoniji su poraženi u ratu i potisnuti na sever.[15] Čiroki su u savezu sa Jamasijima, Katobama i Britancima ratovali protiv Taskarora u Drugom Taskarorskom ratu (1712-1713). Savezništvo koje je uspostavljeno između Čirokija i Britanaca u Taskarorskom ratu, se održalo do kraja 18. veka. Razvojem trgovine jelenskom kožom, Čirokiji su postali značajni trgovinski partneri Britanaca, jer je jelenska koža koju su oni prodavali bila boljeg kvaliteta (zbog hladnije klime na njihovoj teritoriji) od one kojom su trgovali domorodački narodi koji su živeli u neposrednom susedstvu engleskih kolonija.

U januaru 1716. Čiroki su ubili delegaciju kričkih vođa u gradu Tagalu, čime su ušli u Jamasijski rat (1715-1717) na strani Britanaca. Rat je završen 1717. mirovnim sporazumom između Krika i engleske kolonije Južna Karolina. Nakon završetka rata neprijateljstva između Krika i Čirokija su se nastavila u narednih nekoliko decenija.[16]

Čiroki su 1721. predali deo svoje zemelje Južnoj Karolini. U Nikavasiju je 1730. škotski avanturista ser Aleksander Kaming krunisao Mojtoja od Telika (značajnog čirokijskog grada) za imperatora Čirokija (vladara svih čirokijskih gradova). Mojtoj je prihvatio da prizna kralja Džordža II od Velike Britanije za zaštitnika Čirokija. Kaming je organizovao odlazak 7 značajnih vođa Čirokija (uključujući Atakulakulu) u glavni grad Velike Britanije London. U Londonu je čirokijska delegacija potpisala Vajtholski sporazum sa Britancima. Mojtojev sin Amuskosit (Džredful Vot`r) je pokušao da nasledi svog oca na prestolu 1741. ali bezuspešno, jer su Čiroki izabrali novog imperatora Kanagatuku od Čote ili Ekote (Ćuran koja stoji).[17]

Nakon krunisanja imperatora Mojtoja, čirokijski gradovi su nastavili da deluju autonomno. Procenjeno je da su 1735. postojala 64 čirokijska grada i sela, koja su zajedno imala 6.000 ratnika. U epidemiji velikih boginja (bolesti od koje nisu imali prirodni imunitet) koja je trajala od 1738. do 1739. umrla je skoro polovina Čirokija. Stotine preživelih su nakon epidemije izvršile samoubistvo, jer su zbog bolesti postali izobličeni.

Od 1753. do 1755. vodile su se borbe između Čirokija i Krika oko spornih lovišta u severnoj Džordžiji. Iz sukoba su Čirokiji izašli kao pobednici nakon Talivske bitke.

Tokom Francuskog i indijanskog rata britanski vojnici su na čirokijskoj zemlji sagradili nekoliko tvrđava (među kojima i Fort Laudon u blizini Ekote (Čote)), koje su služile u odbrani od Francuza. U rat su Čiroki ušli na strani Britanaca, međutim u toku rata je došlo do nesuglasica između saveznika, zbog kojih je izbio Anglo-čirokijski rat (1758-1761).[18]

Kralj Džordž III je 1763. izdao proklamaciju kojom je zabranjeno naseljavanje Britanaca zapadno od Apalačkih planina.[18]

Uprkos donetoj proklamaciji naseljavanje Britanaca na zemlju Čirokija i drugih starosedelaca koji su živeli zapadno od Apalačkih planina se nastavilo. Posledica je bio novi rat Drugi čirokijski rat, koji je izbio 1776. U ratu su Čiroki zajedno sa svojim saveznicima Šonijima napadali engleska naselja u Južnoj Karolini, Džordžiji, Virdžiniji i Severnoj Karolini. Engleske koloniste je o pretstojećem napadu obavestila Nensi Vord, rođaka Džreging Kanua. Nakon čega su engleske kolonijalne milicije napale i uništile više od 50 čirokijskih gradova. Preživele čirokijske gradske vođe su 1777. potpisale sporazume sa vlastima američkih država (vlastima bivših engleskih kolonija, koje su se proglasile za države).

Džreging Kanu se sa svojim potplemenom naselio na obalama potoka Čikamoga u blizini današnjeg grada Čatanuga u Tenesiju, gde su osnovali 11 gradova. Grad Čikamoga je bio njegova prestonica i baza za napade na naselja Engleza (kasnije Amerikanaca) tokom Čirokijsko-američkih ratova, koji su trajali od 1776 do 1794. Sporazumom potpisanim 7.11.1794. završen je rat između Čirokija i Amerikanaca (koji su do tada uspeli da se otcepe od Velike Britanije).

19. vek

uredi

Čirokijske zemlje između reka Tenesi i Čatahuči su bile dovoljno udaljene od naselja Američkih doseljenika da bi mogle da očuvaju nezavisnost nakon Čirokijsko-američkih ratova. Trgovina jelenskom kožom više nije bila izvodljiva na njihovoj značajno smanjenoj zemlji, a u narednih nekoliko decenija Čirokijska nacija je izgradila novo društvo zasnovano na modelu SAD.

Džordž Vašington je želeo da civilizuje domoroce jugoistoka SAD, posredstvom programa koje je nadgledao indijanski agent Bendžamin Hokins. On je ohrabrivao Čirokije da komunalnu zemlju, koju su zajedno obrađivali svi stanovnici naselja, podele na porodična imanja. Trgovina jelenskom kožom je dovela belorepog jelena (Odocoileus virginianus) na rub izumiranja, a kako su Čirokiji počeli da uzgajaju svinje i goveda, ove životinje su postale njihov glavni izvor mesa. Vlada SAD je snabdela domoroce semenom pamuka, muškarci su obučavani da ograđuju i obrađuju zemlju, dok su žene obučavane da predu pamuk.

Čirokiji su stvorili nacionalnu vladu, koja je bila pod vođstvom vrhovnog poglavice. U periodu od 1788. do 1801. vrhovni poglavica je bio Lit`l T`rki, od 1801. do 1811. Blek Foks, a od 1811. do 1827. Pathkil`r, svi oni su bili ratnici Džreging Kanua. Čirokijski trijumvirat Džejmsa Vata, Velikog Ridža i Čarlsa Hiksa je zagovarao akulturaciju, formalno obrazovanje i moderne načine obrade zemlje. Oni su 1801. pozvali moravske misionare iz Severne Karoline da dođu u zemlju Čirokija i da šire hrišćanstvo i civilizovan način života.

Tokom Rata iz 1812. (1812-1815) i Krikskog rata (1813-1814), koji je bio njegov deo, Čirokiji su se borili na strani Amerikanaca, a protiv probritanske fakcije Gornjih Krika (Crveni štapovi ili Red Stiks).

Oko 1809. Sekvoja je počeo da stvara čirokijsko pismo. On nije govorio engleski jezik, ali kako je kao srebrnar imao mnogo dodira sa američkim Englezima (kasnije Amerikancima) shvatio je da bi za Čirokije bilo od velikog značaja da imaju svoje pismo. Pismo je stvorio do 1821. i ono je imalo 85 (prvobitno 86) karaktera, koji su predstavljali slogove, a ne glasove. Protiv njegovog pisma su u početku bili i čirokijski tradicionalisti i američki misionari, koji su ohrabrivali upotrebu engleskog jezika. Do kraja 1820-ih Čirokiji su imali veću stopu pismenosti od džordžijskih Amerikanaca.

Čirokijska nacija je 1827. donela ustav po uzoru na ustav SAD, prema njemu vlast je bila podeljena na izvršnu, zakonodavnu i sudsku.

Pre konačnog proterivanja na teritoriju današnje Oklahome, mnogi Čirokiji su se dobrovoljno preselili na teritoriju današnjih američkih država Arkanzas, Misuri i Teksas.[19] Između 1775. i 1786. deo Čirokija i još nekih domorodačkih narodi, kao što su Čoktoi i Čikasoi, počeo je da se dobrovoljno naseljava oko reka Arkanzas i Crvene reke Juga.[20]

Federalna vlada je 1802. obećala džordžijskoj državnoj vladi da će domorocima oduzeti zemlju na koju je Džordžija polagala pravo, u zamenu za pristanak Džordžije da preda federalnoj vladi svoj zapadni deo, na kom su kasnije stvorene nove američke države Alabama i Misisipi. Da bi ubedila Čirokije da se dobrovoljno presele, 1815. je vlada SAD osnovala Čirokijski rezervat u Arkanzasu.[21] Rezervat se prostirao između reke Arkanzas na jugu do Bele reke na severu. Deo čirokijskih vođa, kao što su Divali, Sekvoja, Spring Frog i Tatsi se zajedno sa svojim potplemenima naselio u rezervat. Oni su postali poznati pod imenom „stari naseljenici” („Ujedinjeno Kituva potpleme Čeroki Indijanaca”).

Deo čirokijskih tradicionalista se pod vođstvom Divalija preselio u španski Teksas 1819. Oni su se naselili u blizini grada Nakodočesa. Meksičke vlasti su ih dobro prihvatile, jer su na njih gledale kao na moguće saveznike protiv Anglo-američkih naseljenika. Međutim, tokom Teksaškog rata za nezavisnost, teksaški Čirokiji su uglavnom bili neutralni.

Na čirokijskoj zemlji na koje je pravo polagala država Džordžija 1829. je otkriveno zlato. Nastala je džordžijska zlatna groznica, koja je bila prva zlatna groznica u američkoj istoriji. Državne vlasti Džordžije su od federalnih vlasti zahtevale da proteraju Čirokije. Endru Džekson koji je podržavao zahteve Džordžije je inaugurisan za predsednika 1829. Sledeće 1830. godine američki Kongres je doneo Zakon o preseljenju Indijanaca, kojim je predviđeno nasilno preseljenje starosedelačkog stanovništva koje je živelo istočno od reke Misisipi na Indijansku teritoriju.

Proterivanje je sprovedeno 1838. kada je predsednik Martin van Bjuren naredio proterivanje Čirokija sa svoje zemlje. Više od 16.000 Čirokija je u periodu 1838–1839 sa istoka SAD proterano na Indijansku teritoriju, ovo proterivanje je poznato pod imenom Staza suza. Prinuđeni su da pređu 1.300 km preko teritorija država Tenesi, Kentaki, Ilinois, Misuri i Arkanzas, a u toku proterivanja umrlo je oko 4.000 ljudi od bolesti, gladi i izloženosti nepovoljnim vremenskim uslovima.[22]

Poznati pripadnici

uredi

Ovo je spisak samo onih Čerokija zabeleženih u istoriji. Trenutno značajni pripadnici Čerokija treba da budu navedeni u člancima pojedinog plemena kojem pripdaju. Za ljude koji se samoidentifikuju kao pripadnici Čerokija a pripadaju drugom narodu, pogledajte ovaj spisak.

Galerija

uredi

Vidi još

uredi

Napomene

uredi

Prestižne titule Čerokija:

^ a — „skijagusta” (engl. skiagusta)
^ b — „gigau” (čer. ᎩᎦᎤ, engl. Ghigau); tkđ. „agigau/adžigau” (čer. ᎠᎩᎦᎤᎡ, engl. Agigaue)[26][27]

Reference

uredi
  1. ^ „Pocket Pictorial” (2010). Oklahoma Indian Affairs Commission. 6, 37. Pristupljeno 11. 6. 2010.
  2. ^ a b v g d American FactFinder, Community Facts (Georgia), 2014. American Community Survey, Demographic and Housing Estimates (Age, Sex, Race, Households and Housing, ...)
  3. ^ Sturtevant & Fogelson 2004, str. 613
  4. ^ Minges, Patrick (1999). „Middle and Valley Towns in Western North Carolina” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. novembar 2010). Cherokee Prayer Initiative Journal. Pristupljeno 11. 6. 2010.
  5. ^ Stevenson & Lindberg 2010
  6. ^ Stevenson, Angus (2010). Oxford Dictionary of English. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-957112-3. Pristupljeno 1. 9. 2016. 
  7. ^ a b James 2006, str. 393
  8. ^ „The American Indian and Alaska Native Population: 2000” (PDF). Census 2000 Brief. 1. 2. 2002. Pristupljeno 10. 3. 2007. 
  9. ^ „2010 Census CPH-T-6. American Indian and Alaska Native Tribes in the United States and Puerto Rico: 2010” (PDF). census.gov. 
  10. ^ Finger 1991, str. 6–7
  11. ^ Sturtevant & Fogelson 2004, str. 132
  12. ^ Mooney, Myths of the Cherokee pp. 31.
  13. ^ Lewis Preston Summers, 1903, History of Southwest Virginia, 1746–1786. str. 40
  14. ^ Gallay, Alan (2002). The Indian Slave Trade: The Rise of the English Empire in the American South 1670–1717. Yale University Press. ISBN 978-0-300-10193-5. 
  15. ^ Vicki Rozema, Footsteps of the Cherokees (1995), p. 14.
  16. ^ Oatis, Steven J. (2004). A Colonial Complex: South Carolina's Frontiers in the Era of the Yamasee War, 1680–1730. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 0-8032-3575-5. 
  17. ^ Brown, John P. "Eastern Cherokee Chiefs" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. februar 2006), Chronicles of Oklahoma, Vol. 16, No. 1, March 1938. Retrieved September 21, 2009.
  18. ^ a b Rozema, str. 17–23
  19. ^ Rollings 1992, str. 187, 230–255
  20. ^ Rollings 1992, str. 187, 236
  21. ^ Logan, Charles Russell. "The Promised Land: The Cherokees, Arkansas, and Removal, 1794–1839." Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2007) Arkansas Historic Preservation Program. 1997 . Retrieved September 21, 2009.
  22. ^ Georgia Historic Marker, New Echota, 1958
  23. ^ „The Case of Ned Christie”. Fort Smith Historic Site, National Park Service. Pristupljeno 2. 9. 2016.
  24. ^ Carter, J. H. „Father and Cherokee Tradition Molded Will Rogers”. Arhivirano iz originala 10. 11. 2006. g. Pristupljeno 10. 3. 2007. 
  25. ^ Wadley, Ted (9. 3. 2002). „Sequoyah (ca. 1770 – ca. 1840)”. New Georgia Encyclopedia. Georgia State University Perimeter College. Pristupljeno 2. 9. 2016.
  26. ^ „Cherokee Women” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. april 2016). First People: The Legends. Pristupljeno 2. 9. 2016.
  27. ^ „Red and White Organizations”. Texas Cherokees. Pristupljeno 2. 9. 2016.

Citirana bibliografija

uredi
  • Finger, John R. (1991). Cherokee Americans: The Eastern Band of Cherokees in the 20th century. Knoxville: University of Tennessee Press. ISBN 978-0-8032-6879-1. 
  • Sturtevant, William C.; Fogelson, Raymond D., ur. (2004). Handbook of North American Indians: Southeast. 14. Washington DC: Smithsonian Institution. ISBN 978-0-16-072300-1. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
 
Čeroki na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Чероки&oldid=27686555”