Crkva Svetog Prokopija u Prokuplju
- Za istoimenu crkvu u češkom gradu Trebiču, pogledajte članak Crkva Svetog Prokopija.
Crkva Svetog Prokopija se nalazi u današnjem Prokuplju, gradu nazvanom po njenom hramovnom svecu, Svetom Prokopiju. Ona predstavlja, posle Petrove crkve, najstariju sačuvanu crkvu na tlu današnje Srbije. Smatra se da je podignuta krajem IX ili početkom 10. veka, u doba Samuilovog carstva, kao trobrodna bazilika. Pred kraj 14. veka, u njoj su smeštene mošti svetog Prokopija, kome je crkva, od tada, posvećena. Tokom narednih vekova, ona je obnavljana, dograđivana i dorađivana, usled čega je izgubila svoju prvobitnu osnovu i danas je petobrodna bazilika[1].Krajem 19. veka u crkvu je donesen i deo moštiju svetog Georgija, koji se i dalje čuva u Crkvi Svetog Prokopija zajedno sa moštima svetog Prokopija. Tokom 2008. godine, u porti crkve su otkriveni ostaci antičkih termi, koje su bile deo rimskog grada Hameuma, koji se nalazio na mestu današnjeg Prokuplja[2][3].
| Crkva Svetog Prokopija | |
|---|---|
 Crkva svetog Prokopija | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Prokuplje |
| Opština | Opština Prokuplje |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Crkva |
| Vreme nastanka | IX/10. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
| www | |
Crkva Svetog Prokopija je 1983. godine proglašena spomenikom kulture od velikog značaja[4] i danas se nalazi pod zaštitom Republike Srbije.
Položaj crkve
urediCrkva Svetog Prokopija je podignuta pri vrhu uskog prevoja zvanog Brana, koji predstavlja jedini kopneni prilaz brdu Hisar i utvrđenju na njemu. Naziv Brana potiče od epigenije reke Toplice, koja se, od prevoja, okreće za 180° i teče „unazad“ da bi obišla brdo Hisar sa tri strane, nakon čega nastavlja svoj put ka istoku i Južnoj Moravi. Sama crkva je, svojom zapadnom stranom, priljubljena uz greben koji se penje ka vrhu Hisara.
Prošlost crkve
urediSmatra se da je Crkva Svetog Prokopija, podignuta u doba Samuilovog carstva, krajem IX ili početkom 10. veka[1][4][5]. U samoj porti crkve su 2008. godine otkriveni ostaci rimskih termi, a svega nekoliko desetina metara pored nje, ispod tzv. Latinske crkve, pronađeni su ostaci hrama posvećenog Herkulu iz I ili 2. veka i bazilike iz V ili 6. veka, zbog čega nije isključena mogućnost da je i crkva svetog Prokopija podignuta na mestu starije građevine. Sama crkva je imala tri broda i narteks, a slična je bila drugim crkvama iz tog perioda, nastalim oko Prespe i Ohrida, poput crkve svete Sofije[1][4]. Početkom 11. veka, u njenoj unutrašnjosti su dodata dva reda stubova i polustubići, čime je ona dobila izgled bazilike[5], a njene tadašnje dimenzije iznosile su 14 x 9 m[1].
Usled osmanske najezde, u poslednjoj trećini 14. veka, u crkvu su 1386. godine prenete iz Niša, neposredno pre njegovog pada, mošti svetog Prokopija. Na njenoj južnoj strani je dozidana grobnica sa tri prostorije, u kojoj su smeštene mošti[4]. Sama crkva je od tada posvećena svetom velikomučeniku Prokopiju, a već 1395. godine, kneginja Milica u jednoj povelji sam grad naziva gradom svetog Prokopija[4] i ta godina se danas nalazi na njegovom grbu.
Crkva je teško oštećena 1690. godine, tokom austrijsko-osmanskog rata, a obnovljena je 1734. godine. Smatra se da najstariji sačuvani sloj živopisa, potiče iz sredine 18. veka i nalazi se na svodu srednjeg broda prvobitne crkve. Građevina je stradala u I srpskom ustanku, zbog čega je obnovljena sredinom 19. veka. Tada joj je dograđena krstionica, na zapadnom kraju i još jedna prostorija, uz severni brod prvobitne crkve, a Kosta Nakica iz Velesa je 1847. godine uradio ikonostas. Freska mladog ratnika (danas svetog Prokopija) iznad ulaza u crkvu, potiče iz 1861. godine.
Poslednju obnovu, crkva je doživela 1906. godine. Tom prilikom, skinute su kamene ploče sa njenog krova i njima je popločano dvorište oko crkve. Pored toga, krstionica na njenom zapadnom kraju je adaptirana u kulu zvonaru.
Crkva Svetog Prokopija danas
urediCrkva je danas, usled mnogobrojnih obnova, petobrodna građevina sa tri apside na istočnoj strani, dimenzija 18.5 x 16 metara[1]. Njen središnji čine oltarski deo, naos sa centralnim brodom visine 6,3 metra i narteks, dok se u bočnim delovima nalaze tutorsko odeljenje (na severu) odnosno skrivnica i grobnica svetog Prokopija (na jugu).
U crkvi se danas čuvaju i delovi moštiju svetog Đorđa,[6] koji je, kao i Prokopije, bio rimski vojnik pod carem Dioklecijanom (284—305)[1]. U njoj se nalaze ikone iz XVII (Bogorodica sa Hristom), XVIII i 19. veka[1], među kojima se nalaze prestone ikone Nikole Apostolovića, sa početka 19. veka[4].
Galerija
uredi
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v g d đ e „Turizam Prokuplja: Šta posetiti”. Arhivirano iz originala 13. 12. 2009. g. Pristupljeno 19. 1. 2010.
- ^ „Rimske terme u centru Prokuplja”. B 92. 20. 7. 2008. Pristupljeno 19. 1. 2010.
- ^ Borisavljević, D (23. 7. 2008). „Izranja drevni grad u Prokuplju”. Politika. Pristupljeno 19. 1. 2010.
- ^ a b v g d đ Grupa autora (2007). „Prokuplje, Crkva svetog Prokopija”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (II izmenjeno i dopunjeno izd.). Beograd: SANU. ISBN 978-86-80879-60-4.
- ^ a b „Crkva svetog Prokopija”. Arhivirano iz originala 27. 3. 2010. g. Pristupljeno 19. 1. 2010.
- ^ Prokuplje: Zavet sačuvao svete ratnike („Večernje novosti“, 18. oktobar 2013)
Literatura
uredi- Grupa autora (2007). „Prokuplje, Crkva svetog Prokopija”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (II izmenjeno i dopunjeno izd.). Beograd: SANU. ISBN 978-86-80879-60-4.
- „Turizam Prokuplja: Šta posetiti”. Arhivirano iz originala 13. 12. 2009. g. Pristupljeno 19. 1. 2010.
- „Crkva svetog Prokopija”. Arhivirano iz originala 27. 3. 2010. g. Pristupljeno 19. 1. 2010.
