Википедија

Sezona kiša

Sezona kiša ili kišna sezona je doba godine kada padne najveći deo prosečnih godišnjih padavina u regionu. Generalno sezona traje najmanje mesec dana.[1] Izraz zelena sezona se ponekad koristi i kao eufemizam od strane turističkih radnika.[2] Područja sa sezonama kiša rasprostranjena su po delovima tropa i po delovima suptropske klime.[3]

Kišna sezona
Monsunska kiša u Laosu, a deca se igraju

Prema Klimatskoj klasifikaciji Kopen, za tropsku klimu, mesec sa kišnim sezonama se definiše kao mesec u kome prosečna količina padavina iznosi 60 mm ili više.[4] Za razliku od klime u savani i oblastima sa monsunima, mediteranska klima ima vlažne zime i sušna leta.[5] U nekim oblastima sa izraženim kišnim sezonama doći će do prekida padavina sredinom sezone, kada se zona intratropske konvergencije ili monsunsko korito premešta na veće geografske širine.[6]

Tropska kiša

Kada se kišna sezona desi tokom leta, padavine padaju uglavnom kasno popodne i rano uveče. U kišnoj sezoni poboljšava se kvalitet vazduha, poboljšava se kvalitet sveže vode, a vegetacija znatno raste, što dovodi do sazrevanja useva na kraju sezone. Reke preplavljuju obale, a neke životinje se premeštaju na veće nadmorske visine. Hranjive materije u tlu se smanjuju, a erozija se povećava. Učestalost malarije raste u oblastima u kojima se sezona kiše poklapa sa visokim temperaturama, posebno u tropskim oblastima.[7] Neke životinje imaju strategije prilagođavanja i preživljavanja za kišnu sezonu. Često prethodna sušna sezona dovodi do nestašice hrane u kišnoj sezoni, jer usevi još nisu sazreli.

Karakter padavina

uredi
 
Oluja noću u Darvinu

U područjima gde su obilne kiše povezane sa promenom smera vetra, sezona kiša je poznata kao monsun. Mnoge tropske i suptropske klime imaju monsunske obilne kiše.[8] Padavine u sezoni kiša uglavnom nastaju zbog dnevnog zagrevanja što dovodi do grmljavina u okviru već postojeće vlažne vazdušne mase, tako da kiša uglavnom pada kasno popodne i rano uveče u regionima savane i monsuna. Dalje, veliki deo ukupne kiše svakog dana javlja se u prvim minutama pljuskova,[6] pre nego što oluje prerastu u svoju stratiformnu fazu.[9] Većina mesta ima samo jednu kišnu sezonu, ali područja u tropima mogu imati i dve kišne sezone, jer monsunsko korito ili zona intratropske konvergencije mogu dva puta godišnje prelaziti preko lokacija u tropima.[5]

Područja koja su pogođena

uredi

Područja u regionu savane u potsaharskoj Africi, kao što su Gana, Burkina Faso,[10][11] Darfur,[12] Eritreja,[13] Etiopija,[14] i Bocvana imaju izrazitu kišnu sezonu.[15] Takođe suptropska područja poput Floride, južnog i jugoistočnog Teksasa i južne Luizijane imaju kišnu sezonu.[16] Monsunske regije obuhvataju indijski potkontinent, jugoistočnu Aziju (uključujući Indoneziju i Filipine),[17] severne delove severa Australije,[18] Polineziju,[19] centralnu Ameriku,[20] zapadni i južni Meksiko,[21] pustinjski jugozapad Sjedinjenih Država,[22] južnu Gvajanu,[23] delove severoistoka Brazila.[24]

Severna Gvajana ima dve kišne sezone: jedna je u rano proleće, a druga u ranu zimu.[23] U južnim delovima zapadne Afrike postoje dve kišne sezone, ali samo jedna u severnim delovima.[25] U okviru mediteranske klime, zapadna obala Sjedinjenih Država i mediteranska obala Italije, Grčke,[26] i Turske imaju kišnu sezonu u zimskim mesecima.[27] Slično tome, sezona kiša u izraelskoj pustinji Negev traje od oktobra do maja.[28] Na granici mediteranskog i monsunskog podneblja nalazi se Sonorska pustinja, koja ima dve kišne sezone povezane sa svakom vrstom klime.[29]

Sezona kiša je poznata po mnogim lokalnim nazivima širom sveta. Na primer, u Meksiku je poznata kao „sezona oluje“. Aboridžinska plemena Severne Australije raznim kratkim „sezonama“ u toku godine daju različita imena: kišna sezona koja tamo obično traje od decembra do marta zove se Gudjevg. Precizno značenje te reči je sporno, mada je opšte prihvaćeno da se odnosi na jake grmljavinske oluje, poplave i obilni rast vegetacije koji se u to vreme obično dešava.[30]

Efekti

uredi
 
Monsun u Indiji

U tropskim oblastima, kada stigne monsun, visoke dnevne temperature padaju, a noćne niske temperature rastu, čime se smanjuje variranje dnevne temperature.[31] Tokom sezone kiša kombinacija obilnih kiša i, na nekim mestima kao što je Hongkong, obalnog vetra, poboljšavaju kvalitet vazduha.[32] U Brazilu je kišna sezona povezana sa slabijim pasatima sa okeana.[24] Nivo PH vrednosti vode postaje uravnoteženiji zbog punjenja lokalnih izdana tokom sezone kiša.[33] Voda takođe omekšava, jer se koncentracija rastvorljivih materija smanjuje tokom kišne sezone.[34] Erozija se takođe povećava tokom ovog perioda.[6] Potoci koji su suvi tokom drugog doba godine ispunjavaju se kišnicom, i u nekim slučajevima budu duboki i do 3 m.[35] Ispiranje tla tokom perioda obilnih kiša troši hranjive sastojke.[35] Veće oticanje sa kopnene mase utiče na obližnja okeanska područja koja su više slojevita ili manje mešovita, zbog jačih površinskih struja izazvanih velikim kišnim oticanjem.[36]

Poplave

uredi
 
Poplava

Obilne padavine mogu prouzrokovati obilne poplave,[37] što može dovesti do klizišta i večih blatnjavih delova u planinskim područjima.[38] Takve poplave dovode do toga da se reke izliju i poplave okolne kuće.[39] Indijska reka Gagar-Hakar, koja teče samo u sezoni monsuna, može da poplavi i ozbiljno ošteti lokalne useve.[40] Poplave mogu biti pogoršane požarima koji su se dogodili tokom prethodne sušne sezone, i koji uzrokuju da tla koja su peščana ili sastavljena od ilovače postanu hidrofobna ili vodootporna.[41] Na razne načine vlade mogu pomoći stanovništvu da se nosi sa poplavama tokom kišne sezone.

Životne adaptacije

uredi
 
Savana u istočnoj Gvineji

Ljudi

uredi

Sezona kiša je glavni period rasta vegetacije u regionu savane.[42] Međutim, to takođe znači da u kišnoj sezoni vlada nestašica hrane pre nego što usevi dostignu svoju punu zrelost.[43] Ovo izaziva sezonske promene težine kod ljudi u zemljama u razvoju. Do gubitka težine dolazi pre prve žetve tokom kišne sezone. Posle žetve dolazi do uvećanja telesne težine.[44] Oboljevanje od malarije raste tokom perioda visokih temperatura i obilnih kiša.[45]

Životinje

uredi

Krave se tele na početku kišne sezone.[46] Početak sezone kiša najavljuje odlazak leptira monarha iz Meksika.[47] Tropske vrste leptira pokazuju veće tačkaste oznake na krilima kako bi odbile moguće predatore i aktivnije su tokom sezone kiša nego u sušnom periodu.[48] U tropskom i toplijem suptropskom području, smanjena slanost vlažnih područja u blizini obale usled kiše uzrokuje porast gnežđenja krokodila.[49] Ostale vrste, kao što je žaba arojo, rađaju se u roku od nekoliko meseci nakon sezone kiša.[50] Armadilo i zvečke tragaju za većim nadmorskim visinama.[51]

Reference

uredi
  1. ^ Glossary of Meteorology (2013). Rainy season. Arhivirano 2009-02-15 na sajtu Wayback Machine American Meteorological Society. Retrieved on 2008-12-27.
  2. ^ Costa Rica Guide (2005). When to Travel to Costa Rica. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. mart 2012) ToucanGuides. Retrieved on 2008-12-27.
  3. ^ Michael Pidwirny (2008). CHAPTER 9: Introduction to the Biosphere. PhysicalGeography.net. Retrieved on 2008-12-27.
  4. ^ „Updated world Köppen-Geiger climate classification map” (PDF). 
  5. ^ a b Elisabeth M. Benders-Hyde (2003). World Climates. Blue Planet Biomes. Retrieved on 2008-12-27.
  6. ^ a b v J. S. 0guntoyinbo and F. 0. Akintola (1983). Rainstorm characteristics affecting water availability for agriculture. Arhivirano 2009-02-05 na sajtu Wayback Machine IAHS Publication Number 140. Retrieved on 2008-12-27.
  7. ^ „Malaria Fact Sheet”. The World Health Organization. april 2016. Pristupljeno 24. 4. 2016. 
  8. ^ Glossary of Meteorology (2009). Monsoon. Arhivirano 2008-03-22 na sajtu Wayback Machine American Meteorological Society. Retrieved on 2009-01-16.
  9. ^ Robert A. Houze Jr (1997). Stratiform Precipitation in Regions of Convection: A Meteorological Paradox? Bulletin of the American Meteorological Society, pp. 2179. Retrieved on 2008-12-27.
  10. ^ Patrick Laux; et al. (2008). „Predicting the regional onset of the rainy season in West Africa”. International Journal of Climatology. 28 (3): 329—342. .
  11. ^ Patrick Laux; et al. (2009). „Modelling daily precipitation features in the Volta Basin of West Africa”. International Journal of Climatology. 29 (7): 937—954. .,
  12. ^ David Vandervort (2009). Darfur: getting ready for the rainy season. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2009) International Committee of the Red Cross. Retrieved on 2009-02-06.
  13. ^ Mehari Tesfazgi Mebrhatu, M. Tsubo, and Sue Walker (2004). A Statistical Model for Seasonal Rainfall Forecasting over the Highlands of Eritrea. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jun 2019) New directions for a diverse planet: Proceedings of the 4th International Crop Science Congress. Retrieved on 2009-02-08.
  14. ^ Alex Wynter (2009). Ethiopia: March rainy season "critical" for southern pastoralists. Thomson Reuters Foundation. Retrieved on 2009-02-06.
  15. ^ The Voice (2009). Botswana: Rainy Season Fills Up Dams. allAfrica.com. Retrieved on 2009-02-06.
  16. ^ Randy Lascody (2008). The Florida Rain Machine. National Weather Service. Retrieved on 2009-02-06.
  17. ^ OCHA Partnership for Humanity (2008). OCHA Field Situation Report: Indonesia – Rainy Season 1 December 2008. Arhivirano 2009-02-18 na sajtu Wayback Machine United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. Retrieved on 2009-02-06.
  18. ^ Burarra Gathering (2006). Burarra Gathering. Arhivirano 2012-03-20 na sajtu Wayback Machine Burarra Gathering. Retrieved on 2009-02-06.
  19. ^ Tahiti Sun Travel Network (2007). About Bora Bora Island. Retrieved on 2009-02-06.
  20. ^ Joint Typhoon Warning Center (2006). 2.4 Analysis & Forecasting "Thumb Rules" for the Rainy Season. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. februar 2012) United States Navy. Retrieved on 2009-02-06.
  21. ^ Remote Sensing for Migratory Creatures (2002). Phenology and Creature Migration: Dry season and wet season in West Mexico. Arizona Remote Sensing Center. Retrieved on 2009-02-06.
  22. ^ J. Horel (2006). Normal Monthly Precipitation, Inches. Arhivirano 2006-11-13 na sajtu Wayback Machine University of Utah. Retrieved on 2008-03-19.
  23. ^ a b Horace Burton (2006). The climate of Guyana. Arhivirano 2009-01-24 na sajtu Wayback Machine Caribbean Institute for Meteorology and Hydrology. The Outfield, August 2006, pp. 3. Retrieved on 2009-02-08.
  24. ^ a b James Brian Elsner (1988). Analysis of Wet Season Rainfall Over the Nordeste of Brazil, South America. University Of Wisconsin-Milwaukee. Retrieved on 2009-02-06.
  25. ^ C. H. Mari, G. Cailley, L. Corre, M. Saunois, J. L. Attie, V. Thouret, and A. Stohl (2007). Biomass burning plumes during the AMMA wet season experiment. Atmospheric Chemistry and Physics Discussions, pp. 17342. Retrieved on 2009-02-06.
  26. ^ Greek Embassy London (2008). Welcome to Greece. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. februar 2012) Government of Greece. Retrieved on 2009-02-06.
  27. ^ D. Bozkurt, O.L. Sen and M. Karaca (2008). Wet season evaluation of RegCM3 performance for Eastern Mediterranean. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. februar 2012) EGU General Assembly. Retrieved on 2009-02-06.
  28. ^ Ron Kahana; Baruch Ziv; Yehouda Enzel & Uri Dayan (2002). „Synoptic Climatology of Major Floods in the Negev Desert, Israel” (PDF). International Journal of Climatology. 22: 869. Bibcode:2002IJCli..22..867K. doi:10.1002/joc.766. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 7. 2011. g. 
  29. ^ Michael J. Plagens (2009). What and Where is the Sonoran Desert? Arizonensis. Retrieved on 2009-02-07.
  30. ^ „The Six Seasons”. Australian Government, Department of the Environment. Pristupljeno 25. 4. 2016. 
  31. ^ Official Web Site of District Sirsa, India (2001). District Sirsa. Arhivirano 2010-12-28 na sajtu Wayback Machine National Informatice Center. Retrieved on 2008-12-27.
  32. ^ Mei Zheng (2000). The sources and characteristics of atmospheric particulates during the wet and dry seasons in Hong Kong. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. јануар 2012) University of Rhode Island. Retrieved on 2008-12-27.
  33. ^ S. I. Efe, F. E. Ogban, M. J. Horsfall, E. E. Akporhonor (2005). Seasonal Variations of Physico-chemical Characteristics in Water Resources Quality in Western Niger Delta Region, Nigeria. Journal of Applied Scientific Environmental Management. Retrieved on 2008-12-27.
  34. ^ C. D. Haynes, M. G. Ridpath, M. A. J. Williams (1991). Monsoonal Australia. Taylor & Francis, pp. 90. ISBN 978-90-6191-638-3. Retrieved on 2008-12-27.
  35. ^ a b United States War Department (1909). Road Notes, Cuba. 1909. United States Department of War. Retrieved on 2009-01-16.
  36. ^ K.W. Choi and J.H.W. Lee (2000). Wet Season Tidal Circulation and flushing in Three Fathoms Cove. Arhivirano 2009-02-27 na sajtu Wayback Machine 4th International Conference on Hydro-Science and Engineering. Retrieved on 2008-12-27.
  37. ^ Overseas Security Advisory Council (2009). Warden Message: Guyana Rainy Season Flood Hazards. Arhivirano 2012-03-22 na sajtu WebCite Overseas Security Advisory Council. Retrieved on 2009-02-05.
  38. ^ National Flood Insurance Program (2009). California's Rainy Season. Arhivirano 2012-12-04 na sajtu Wayback Machine Federal Emergency Management Agency. Retrieved on 2009-02-05.
  39. ^ AFP (2009). Bali Hit By Wet Season Floods. ABC News. Retrieved on 2009-02-06.
  40. ^ „Sirsa District Disaster Management Plan, 2015-2016” (PDF). District Sirsa. Government of Haryana Department of Revenue and Disaster Management, Haryana Institute of Public Administration. 2015. Arhivirano iz originala (PDF) 28. 3. 2016. g. Pristupljeno 25. 4. 2016. 
  41. ^ Jack Ainsworth & Troy Alan Doss. Natural History of Fire & Flood Cycles. California Coastal Commission. Retrieved on 2009-02-05.
  42. ^ Charles Darwin University (2009). Characteristics of tropical savannas. Arhivirano 2009-02-17 na sajtu Wayback Machine Charles Darwin University. Retrieved on 2008-12-27.
  43. ^ A. Roberto Frisancho (1993). Human Adaptation and Accommodation. University of Michigan Press, pp. 388. ISBN 978-0-472-09511-7. Retrieved on 2008-12-27.
  44. ^ Marti J. Van Liere, Eric-Alain D. Ategbo, Jan Hoorweg, Adel P. Den Hartog, and Joseph G. A. J. Hautvast. The significance of socio-economic characteristics for adult seasonal body-weight fluctuations: a study in north-western Benin. British Journal of Nutrition: Cambridge University Press, 1994.
  45. ^ African Centre of Meteorological Application for Development (2008). Ten Day Climate Bulletin: Dekad of 01 to 10 April, 2008. Arhivirano 2009-02-27 na sajtu Wayback Machine ACMAD. Retrieved on 2009-02-08.
  46. ^ John P. McNamara, J. France, D. E. Beever (2000). Modelling Nutrient Utilization in Farm Animals. CABI, pp. 275. ISBN 978-0-85199-449-9. Retrieved on 2009-02-06.
  47. ^ Dr. Lincoln Brower (2005). Precipitation at the Monarch Overwintering Sites in Mexico. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. oktobar 2012) Journey North. Retrieved on 2009-02-06.
  48. ^ Paul M. Brakefield and Torben B. Larsen (1983). The evolutionary significance of dry and wet season forms in some tropical butterflies. Biological Journal of the Linnean Society, pp. 1–12. Retrieved on 2008-12-27.
  49. ^ Phil Hall (1989). Crocodiles, Their Ecology, Management, and Conservation. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources Crocodile Specialist Group, pp. 167. Retrieved on 2008-12-27.
  50. ^ San Diego Natural History Museum (2009). Bufo californicus: Arroyo Toad. San Diego Natural History Museum. Retrieved on 2009-01-16.
  51. ^ Linda Deuver (1978). Dry season, wet season. Arhivirano 2009-01-20 na sajtu Wayback Machine Audubon Magazine, November 1978, pp. 120–130. Retrieved on 2009-02-06.
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Сезона_киша&oldid=28882662”