Википедија

Raška (oblast)

(preusmereno sa Рашка област)
Za druge upotrebe, pogledajte Raška (višeznačna odrednica).
Raška oblast preusmerava ovde. Za oblast Kraljevine SHS pogledajte stranicu Raška oblast (Kraljevina SHS).

Raška (lat. Rascia), odnosno Raška oblast ili Stara Raška je istorijska i geografska oblast, koja obuhvata jugozapadni deo današnje Srbije, severni deo današnje Crne Gore i krajnji istočni deo današnje Bosne i Hercegovine. Oblasni naziv (horonim) Raška izveden je iz imena starog rada Rasa, koji je u periodu od 9. do 13. veka bio jedan od najznačajnijih utvrđenih gradova u srednjovekovnim srpskim zemljama. Tokom kasnije istorije, prostorni opseg Raške se postepeno menjao, tako da svaka pojedinačna upotreba tog pojma u savremenoj stručnoj literaturi i publicistici zavisi od konkretnog istorijskog i geopolitičkog konteksta.[1][2][3]

Tradicionalna istorijsko-geografska podela srpskih zemalja (u unutrašnjosti) na Rašku i Bosnu
Ostaci starog grada Rasa, po kome je i oblast Raška dobila ime

Iako je prvobitno bio vezan za staru Rašku župu, koja je obuhvatala sliv reke Raške, pojam Raška se nakon stvaranja drevene Raške epsikopije znatno proširio, pošto je počeo da označava i celokupno područje pod nadležnošću raških episkopa.[4] Stvaranju šire oblasti pod raškim imenom je u međuvremenu dopinela i Raška katepanikija, koja je uspostavljena tokom kratkog razdoblja neposredne vizantijske vlasti nad istočnim srpskim oblastima, u periodu od oko 971. do oko 976. godine.[5][6]

Nakon nastanka Velikožupanske Srbije krajem 11. veka, stari grad Ras je postao prestonica srpskih velikih župana, ali njihova država je tek naknadno počela da se označava uz upotrebu raških odrednica. Takva upotreba posvedočena je tek na izmaku 12. veka i to u izvorima na latinskom jeziku, u kojima je pojam Raška (lat. Rassia) po prvi put upotrebljen kao naziv za državu srpskih velikih župana (1189). Od tog vremena, naziv Raška (lat. Rascia) je u izvorima stranog porekla počeo da se upotrebljava i kao sinonim za srpsku državu u celini, što se prenelo i na označavanje kraljevine, carevine i despotovine. Nasuprot tome, izvori domaćeg porekla svedoče da je prostorni opseg Raške, odnosno raških zemalja i dalje bio vezivan prvenstveno za tradicionalnu podelu unutrašnjih (zagorskih) srpskih oblasti na istočne i zapadne, u odnosu na tok reke Drine, tako da su zapadne oblasti računate u Bosnu, a istočne u Rašku. U tom smislu, Raška je obuhvatala istočnu polovinu srpskih zemalja u unutrašnjosti.[7][8][9][10]

Naziv

uredi
 
Prodor Turaka preko Kosova u Rašku i Bosnu sredinom 15. veka

U etimološkom smislu, horonim (oblasni naziv) Raška je izveden iz astionima (naziv grada) Ras, koji je nastao preoblikovanjem imena poznoantičkog, odnosno ranovizantijskog utvrđenja, koje se pod imenom Arsa (grč. Αρσα) pominje u 6. veku, kod vizantijskog istoričara Prokopija. Kao horonim, pojam Raška je prvobitno upotrebljavan kao naziv za staru Rašku župu, a potom je prenet i na znatno širu istorijsku oblast.[8]

 
Približni prostorni opseg raznih oblasti na koje se od 16. do 18. veka preneo naziv Raška (Rascia, Racszag, Ráczország, Ratzenland, Rezenland)

Počevši od kraja 12. veka, naziv Raška se u izvorima na latinskom i italijanskom jeziku javlja u raznovrsnim oblicima (Rascia, Rassia, Rasia, Raxia), koji su upotrebljavani u raznim kontekstima. U nekim izvorima, tim nazivom je označavana srpska država u celini, od poznog perioda Velikožupanske Srbije, preko kraljevine i carevine, do despotovine. U drugim izvorima, isti pojam je upotrebljavan u kontekstu tradicionalne podele unutrašnjih (zagorskih) srpskih oblasti na istočne (Raška) i zapadne (Bosna).[11][12]

Naziv Raška je vremenom dobio još neke, sasvim nove funkcije. Nakon velikih seoba srpskog naroda prema severu i zapadu, koje su pokrenute već u vreme turskog osvajanja srpskih zemalja tokom 15. veka, naziv Raška se preneo i na pojedine oblasti u kojima su se Srbi (Rasciani: Rašani) nastanili u znatnom broju, te su tako nastale: Mala Raška u Banatu i Mala Raška u Slavoniji.

Istorija

uredi
 
Raška (nem. Rascien) na nemačkoj karti iz 1892. godine
Za više informacija pogledajte: Velikožupanska Srbija i Raška eparhija

Prošlost Raške, kao istorijske oblasti, deli se na nekoliko sukcesivnih i specifičnih perioda:

  • Raška kao istoriografski naziv za istočne oblasti ranosrednjovekovne Kneževine Srbije, od 7. do 10. veka
  • Raška kao naziv za Rašku katepanikiju (971-976), odnosno vizntijsku upravnu oblast sa sedištem u Rasu tokom perioda neposredne vlasti (1018-1034)
  • Raška kao istoriografski naziv za posebnu upravnu oblast u sklopu države Vojislavljevića, sredinom 11. veka
  • Raška kao prvenstveno istoriografski naziv za Velikožupansku Srbiju, okvirno od kraja 11. do početka 13. veka
  • Raška kao naziv za raške zemlje u okviru srednjovekovne Kraljevine Srbije i njenih feudalnih naslednica, do turskog osvajanja
  • Raška kao srpska istorijska oblast pod turskom vlašću, okvirno od sredine 15. veka, do etapnog oslobađanja tokom 19. i početkom 20. veka (1912)
  • Raška kao savremena geografska i istorijska oblast, u sastavu Srbije i Crne Gore, a manjim delom i Bosne i Hercegovine, odnosno Republike Srpske.

U poznom srednjem veku, ispod Starog Rasa razvilo se značajno trgovačko mesto, Staro Trgovište (turski: „Eski Bazar“, odnosno Stari Pazar). Sredinom 15. veka, u vreme konačnog turskog osvajanja Raške, nedaleko od starog osnovano je i novo tržno mesto, koje su Turci prozvali „Jeni Bazar“ (Novo Trgovište, odnosno Novi Pazar). Za vreme Osmanskog carstva, središnji deo Raške nalazio se, počevši od 1463. godine, u sastavu novostvorenog Bosanskog sandžaka.[13]

Početkom 19. veka, uporedo sa formiranjem dva srpska državna jezgra, u tadašnjoj Ustaničkoj Srbiji i Crnogorsko-brdskoj državi, stara Raška je dobila važnu ulogu u njihovom međusobnom povezivanju, koje je nastavljeno i kasnije, kroz razne oblike saradnje, ali i suparništva između Kneževine Srbije i Knjaževine Crne Gore, pošto je svaka od te dve srpske države nastojala da Raška, kao slavna istorijska oblast u sklopu budućeg oslovbođenja što većim delom pripadne upravo njoj. U to vreme, tokom poslednjih decenija turske vlasti, središnje oblaasti stare Raške nalazile su se u sastavu tadašnjih turskih sandžaka (administrativnih jedinica): Novopazarskog (1865-1902), Pljevaljskog (1880-1912) i Sjeničkog (1902-1912). Takvo stanje je okončano 1912. godine, oslobođenjem i podelom Raške između dvaju srpskih kraljevina, Srbije i Crne Gore.[14]

Nasleđe

uredi
 
Deo istorijske oblasti Raške u granicama današnje Srbije

Kao oblasni naziv, pojam Raška je nastavio da živi u nazivu Raške eparhije, koja je u periodu od 16. do 18. veka pripadala obnovljenoj Srpskoj patrijaršiji (1557-1766).[15]

Čak i nakon kasnijeg spajanja sa Prizrenskom eparhijom (1818), isti pojam je nastavio da živi i u nazivu objedinjene Raško-prizrenske eparhije,[16] koja je pod tim imenom postoji i danas, ali u znatno suženom teritorijalnom opsegu, koji od čitave istorijske oblasti Raške obuhvata samo njene središnje delove. Nakon 1999. godine, pokrenuti su predlozi za obnavljanje posebne Raške eparhije. Ovo pitanje je razmatrao i od strane Svetog arhijerejskog sabora SPC koji je na prolećnom zasedanju 2011. godine usvojio zaključak o postojanju opravdanih razloga za buduću obnovu posebne Raške eparhije, ali sprovođenje tog zaključka je kasnije odoženo, do nastupanja povoljnijih organizacionih prilika.[17]

 
Deo istorijske oblasti Raške u granicama današnje Crne Gore

O značaju oblasnog pojma Raška dodatno svedoči i ranija odluka o osnivanju Zahumsko-raške eparhije, koja je doneta 1878. godine, nakon oslobođenja pojedinih delova gornjeg Polimlja od turske vlasti i njihovog priključenja Knjaževini Crnoj Gori, čime je stvoren crnogorski deo Raške, koji je dodatno proširen naknadnim priključenjem preostalih delova gornjeg Polimlja i drugih oblasti nakon Prvog balkanskog rata (1912). Zahumsko-raška eparhija je postojala sve do 1931. godine, kada je njeno područje ušlo u sastav proširene Eparhije crnogorsko-primorske.[18]

Raška i Sandžak

uredi

Tokom poslednjih decenija osmanske vlasti, središnje oblasti stare Raške nalazile se u sastavu tadašnjih turskih sandžaka (administrativnih jedinica): Novopazarskog (1865-1902), Pljevaljskog (1880-1912) i Sjeničkog (1902-1912). Područja svih tih sandžaka su u kolokvijalnom govoru često označavana samo kao sandžak, čime je postavljena osnova za nastanak posebnog horonima (oblasnog naziva) Sandžak, koji je po teritorijalnom opsegu uži od istorijske oblasti Raške.[1][19]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ a b Terzić 1996, str. 197-208.
  2. ^ Terzić 2012. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFTerzić2012 (help)
  3. ^ Mišić 2014.
  4. ^ Kalić 1979, str. 80.
  5. ^ Kalić 1988, str. 127-140.
  6. ^ Nesbitt & Oikonomides 1991, str. 100-101.
  7. ^ Kalić 1979, str. 79-92.
  8. ^ a b Kalić 1989, str. 9-17.
  9. ^ Kalić 2004, str. 183-189.
  10. ^ Kalić 2010, str. 105-114.
  11. ^ Kalić 1977, str. 53-61.
  12. ^ Kalić 1995, str. 147-155.
  13. ^ Šabanović 1959.
  14. ^ Jagodić 2010, str. 31.
  15. ^ Ruvarac 1901.
  16. ^ Radosavljević 2012, str. 145-163.
  17. ^ Saopštenje za javnost Svetog Arhijerejskog Sabora Srpske pravoslavne crkve (2011)
  18. ^ Grujić 1926, str. 798.
  19. ^ Selimović 2017.

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Рашка_(област)&oldid=28846839”