Patrijarh srpski Varnava

Za druga značenja, pogledajte stranicu Varnava.

Patrijarh srpski Varnava (svetovno ime Petar Rosić; Pljevlja, 10. septembar 1880 — Beograd, 23. jul 1937) bio je 40. patrijarh Srpske pravoslavne crkve, od 1930. do 1937. godine.

Patrijarh srpski Varnava
Osnovni podaci
Pomesna crkva	Srpska pravoslavna crkva
Čin	patrijarh
Titula	arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski
Sedište	Beograd
Posljednja eparhija	Arhiepiskopija beogradsko-karlovačka
Godine službe	od 12. aprila 1930. do 23. jula 1937.
Prethodnik	Patrijarh srpski Dimitrije
Naslednik	Patrijarh srpski Gavrilo V
Prethodna eparhija	mitropolit skopski
Godine službe	1920—1930.
Prethodnik	Vićentije Krdžić
Naslednik	Josif Cvijović
Prethodna eparhija	episkop veleško-debarski
Godine službe	1913—1920.
Prethodnik	Partenije Galas
Lični podaci
Svetovno ime	Petar Rosić
Datum rođenja	10. septembar 1880.
Mesto rođenja	Pljevlja, Osmansko carstvo
Datum smrti	23. jul 1937.(1937-07-23) (56 god.)
Mesto smrti	Beograd, Kraljevina Jugoslavija
Zastava patrijarha srpskog

Njegovo puno ime i titula glasili su Njegova svetost arhiepiskop pećki, mitropolit beogradsko-karlovački i patrijarh srpski gospodin Varnava.

Biografija

Varnava kao student Petrogradske duhovne akademije (1904)

Rođen u Pljevljima (Stara Hercegovina, Osmansko carstvo) današnja Crna Gora, 29. avgusta/10. septembra 1880. godine od oca Đorđa i majke Krsmane rođene Pejatović. Kršten je u crkvi Manastira Sveta Trojica. Osnovnu školu završio je u Pljevljima, a bogoslovsko-učiteljsku u Prizrenu 1899. godine. Zatim je 1905. godine završio Duhovnu akademiju u Petrogradu, Rusija. Od rektora akademije, episkopa Sergija, primio je monaški čin 30. aprila 1905. godine, čin jerođakona 6. maja i jeromonaha 6. juna 1905. godine.

Iz Petrograda, u drugoj polovini 1905. godine jeromonah Varnava je otputovao o ruskom trošku u Istanbul radi upisa na Bogosloviju na Halki. Primio je dužnost sveštenika pri srpskom poslanstvu. U to vreme pisao je u „Carigradskom glasniku”, jedinom časopisu na srpskom jeziku u Turskom carstvu, upravljao srpskom školom i sarađivao sa Carigradskom patrijaršijom.

Episkop

Za vreme uprave veleško-debarskog mitropolita Partenija Galasa (1907—1913) koji je često i na duže vreme odsustvovao iz eparhije zbog sinodskih poslova u Carigradu, slovensko stanovništvo pomenute eparhije je uz pomoć Kraljevine Srbije uspelo da se izbori da arhimandrit Varnava Rosić bude postavljen na službu vikarnog episkopa u ovoj eparhiji, sa titulom: episkop glavinički. Episkop Varnava je hirotonisan 10. aprila 1910. godine u patrijaršijskom hramu Svetog velikomučenika Georgija u Carigradu.

Za vreme turske uprave u Staroj Srbiji episkop Varnava je stekao naročitih zasluga na buđenju i jačanju srpske nacionalne svesti u borbi s bugarskom i grčkom propagandom. Po završetku Balkanskih ratova i oslobođenju Vardarske Srbije (1912—1913), veleško-debarski mitropolit Patrenije je konačno premešten u Melničku eparhiju (1913), nakon čega je episkop Varnava preuzeo privremenu upravu nad Veleško-debarskom eparhijom. Usled odlaska grčkih i egzarhijskih episkopa (1913), episkop Varnava je istovremeno upravljao i srpskim delovima susednih eparhija: Prespansko-ohridske, Pelagonijske, Vodenske, Poljanske i Strumičke. U Prvom svetskom ratu je morao da napusti južnu Srbiju (1915), a potom je zajedno sa srpskim narodom i vojskom prešao preko Albanije na Krf.

Posle rata, po želji srpske vlade, je otišao je u Rusiju, u diplomatsku misiju. Kada je 1920. uspostavljena jedinstvena Srpska patrijaršija, Varnava je 17. novembra 1920. izabran za mitropolita skopskog. Za patrijarha Srpske pravoslavne crkve izabran je 12. aprila 1930. godine.

Srpski patrijarh

Patrijarh Varnava na osvećenju Uspenskog hrama u Pančevu, 27. januara 1931. godine

Izbor

Varnava Rosić postao je u tridesetoj godini života episkop, u četrdesetoj mitropolit, a u pedesetoj patrijarh. Na čelu SPC bio je samo sedam godina, od 1930. do 1937. godine.

Varnava je od rascepkane SPC u šest raznih zakonodavnih, administrativnih, finansijskih i jerarhijskih područja, novim Ustavom crkve i strogim pravilima ustrojio SPC na moderan način i uspeo da je odvoji od države. Tokom te reorganizacije formirane su dve nove eparhije, Zagrebačka i Mukačevska, tako da je u sastav Srpske crkve ulazilo ukupno 27 eparhija, sa vikarnom Skadarskom eparhijom u Albaniji.

Zašto je izabran baš Varnava za patrijarha

Delfa je pitala svog kućnog prijatelja Vojislava Marinkovića, tadašnjeg ministra spoljnih poslova, u vladi Petra Živkovića, zašto je za patrijarha izabran Varnava, mitropolit skopski, s kojim nisu bili mnogi (koji su radili u Skoplju i u Carigradu), oduševljeni — njegovim intelektualnim sposobnostima. Pitala je i zašto nisu izabrani mnogo bolji kandidati, kao što su vladika gospodin Georgije Letić, Nikolaj Velimirović ili vladika Josif. Dobila je odgovor da odgovorni faktori, nisu mogli u ovim prilikama, imajući u vidu naročite potrebe Srpske pravoslavne crkve, da nađu pogodniju ličnost. Letića, nije mogao, kada on nije podnosio intrige i ogovaranja sveštenička svoje bratije, nije mogao ni vladika Nikolaj, koji je sa svojim životom i radom više bio na nebu nego na zemlji, više besednik i crkveni poeta nego realni crkveni poslenik i organizator. Nije pogodan bio ni vladika Josif, koji se kao četnik sa puškom u ruci borio i u borbi ubijao svoje protivnike. U tim prilikama to bio jedini izbor. Varnava je izabran zbog njegove čvrste ruke i organizatorske sposobnosti, da zavede red, poredak i disciplinu u našoj crkvi u doba, kada su starost, bolest i senilnost Blaženopočivšeg patrijarha Dimitrija učinili, da nije bilo dovoljno reda i discipline. Verovalo se da će mitropolit Varnava biti u stanju, više nego iko drugi, da tu hitnu potrebu naše crkve, najbolje zadovolji, jer je predstojala izrada Ustava Srpske pravoslavne crkve.

Delanje

U njegovo vreme aktiviran je crkveni život, tako da je počela gradnja mnogih hramova, pa je njegovom inicijativom započeta i izgradnja hrama Svetog Save na Vračaru u Beogradu (najvećeg pravoslavnog hrama u upotrebi na svetu). Takođe je podigao na mestu stare Beogradske mitropolije, novu zgradu za potrebe Arhiepiskopije (zgradu današnje Patrijaršije u neposrednoj blizini Sabornog hrama), kao i manastir Vavedenje na Senjaku.

Varnava je živeo u teška i nesigurna vremena dolaska nacista na vlast u Nemačkoj, ubistva kralja Aleksandra i Španskog građanskog rata. Pokazao se postojanim i čvrstim, naročito prilikom pokušaja stvaranja konkordata između Vatikana i Kraljevine Jugoslavije. Bio je nepopustljiv, ne zato što je načelno bio protiv konkordata, nego zato što je smatrao da taj sporazum favorizuje katoličku i islamsku veroispovest na račun drugih verskih zajednica u Jugoslaviji.

Smrt i uspomena

Smrt i sahrana

Patrijarh Varnava je preminuo iznenada i misteriozno u 57. godini života u Beogradu, 23. jula 1937. godine, baš u momentu izglasavanja pomenutog konkordata u Skupštini Jugoslavije, koji, iako izglasan većinom glasova, baš poradi Konkordatske krize, nikada nije stupio na snagu. Patrijarh Varnava je privremeno sahranjen u malom hramu Svetoga Save na Vračaru. Ni do danas nije potvrđeno, ni opovrgnuto mišljenje da je otrovan upravo zbog svog nepomirljivog stava oko konkordata.

Grobno mesto patrijarha Varnave u malom Hramu Svetog Save (Beograd)

Rušenje rodne kuće (2019)

Iako je patrijarh Varnava bio jedan od najznamenitijih arhijereja u savremenoj istoriji Srpske pravoslavne crkve, nadležne crkvene vlasti su propustile da njegovu rodnu kuću u Pljevljima, koja se nalazila u privatnom vlasništvu, blagovremeno otkupe i pretvore u spomen-dom, posvećen uspomeni na pokojnog srpskog patrijarha, koji je uživao veliki ugled u rodnom gradu. Pošto je kuća ostala običan objekat, koji je prepušten zubu vremena, nikada se nije našla pod adekvatnom zaštitom, te je u proleće 2019. godine srušena. Ovaj čin je izazvao nezadovoljstvo u srpskoj javnosti, kao i brojna reagovanja srpskih organizacija, koje su oštricu kritike usmerile ka nadležnim opštinskim i državnim vlastima.

Ocena

Božićna poslanica

Jedan od čimbenika, koji su uticali na razbuktavanje Konkordatske krize je bila i tvrdnja u njegovoj poslanici:

"Ili ćemo biti Srbi svjesni svoje prošlosti i amaneta naših otaca i pradjedova ili - otpadnici nacije, internacionaliste, tj. pripadnici nekakve magle, građani bjelosvjetski, rušioci života i svega, bez nacionalnog ponosa, bez vjere, bez morala".

Patrijarh Varnava u Božićnoj poslanici 1936.

Odnos Crkve i Države

Priča se, da je Varnava rekao: „Nisam dovoljno poslušan da bih bio zapovednik”, te da je u tom smislu išao svojim zacrtanim putem bez obzira na to, šta očekuje od njega kralj Aleksandar I Karađorđević.

Po drugom mišljenju on je sa kraljem tesno sarađivao.

Na čelu SPC bio je svega sedam godina, od 1930. do 1937. godine. Patrijarh Varnava je bio jedan od bliskih saradnika kralja Aleksandra u sprovođenju ideologije jugoslovenskog nacionalizma, i često je isticao potrebu da se „nametne potpuno jedinstvo braće iste krvi“. Jugoslovenstvo je propovedao kao „nacionalno uverenje svih Srba, Hrvata i Slovenaca” i često je isticao Štrosmajerovu parolu: „Brat je mio koje vere bio”.

Odlikovanja

•   Orden Karađorđeve zvezde, Veliki krst (Kraljevina Jugoslavija)
•   Orden Belog orla, Veliki krst (Kraljevina Jugoslavija)
•   Orden Svetog Save, Veliki krst (Kraljevina Jugoslavija)
•   Orden zasluga, Prvi red (Republika Liban)
•   Orden Svetog Aleksandra, Veliki krst (Kraljevina Bugarska)

Vidi još

• Stara Hercegovina
• Konkordatska kriza

Literatura

• Slijepčević, Đoko M. (1966). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 2. Minhen: Iskra. 
• Slijepčević, Đoko M. (1986). Istorija Srpske pravoslavne crkve. knj. 3. Keln: Iskra. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do 20. veka (Serbian Hierarchs from the 9th to the 20th Century). Beograd: Evro. 
• Vasović Milorad : Istorija Pljevalja — Patrijarh srpski Varnava
• Acović, Dragomir (2013). Slava i čast - Odlikovanja među Srbima: Srbi među odlikovanjima. Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-519-1750-2. 
• Jagodić, Miloš (2012). „Pravoslavna crkva u novim krajevima Srbije (1912—1915)” (PDF). Srpske studije (3): 101—135. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 31. 7. 2017. 
• Radić, Radmila; Isić, Momčilo (2015). Srpska crkva u Velikom ratu 1914—1918. Beograd-Gacko: Filip Višnjić, Prosvjeta. 
• Jakovljević, Slobodan (2014). „Srpska pravoslavna crkva u konkordatskoj borbi 1937. godine - pokušaj nove sinteze” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 73 (2): 272—295. Arhivirano iz originala (PDF) 11. 08. 2019. g. Pristupljeno 06. 02. 2018. 
• Jakovljević, Slobodan (2015). „Srpska pravoslavna crkva u konkordatskoj borbi 1937. godine - pokušaj nove sinteze (II deo)” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 74 (1): 269—293. Arhivirano iz originala (PDF) 11. 08. 2019. g. Pristupljeno 06. 02. 2018. 
• Puzović, Predrag (2013). „Poslednji dani patrijarha Varnave” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 72 (2): 241—255. 
• Đoko Slijepčević: Konkordat i smrt patrijarha Varnave

Spoljašnje veze

• Patrijarh Varnava — svenarodni čovek („Pravoslavlje”, br. 979—980, 1. januar 2008)
• Umro je patrijarh srpski Varnava („Politika”, 24. jul 1937)
• Poslanica protiv konkordata ili Zašto je ubijen patrijarh Varnava? (7. oktobar 2015)
• Predavanje — Milovan Balaban — „Patrijarh Varnava — život i mučeništvo”