Oklopni rat

Oklopni ili tenkovski rat je vrsta modernog ratovanja uz korišćenje oklopnih jedinica. Dejstvo oklopnih jedinica je nezamenljiv deo moderne vojne nauke i taktike. Oklopni rat se izvodi uz korelaciju sa ostalim kopnenim trupama i vazduhoplovnim jedinicama.

Osnovni vidovi modernog korišćenja oklopnih jedinica svodi se na tesnu saradnju sa pešadijom, borbenim vozilima pešadije i samohodnom artiljerijom. Korišćenje oklopnih vozila datira iz Prvog svetskog rata, kada je tokom bitke na Somi 15. septembra 1916. upotrebljen prvi tenk u borbi. Od tada se razvija vojna tehnika, doktrina i strategija u ratovanju oklopnim vozilima.

Istorija

Kroz istoriju oklopno ratovanje je menjalo svoje doktrine i načela u skladu sa inovacijama i razvijanjem tehnike i oklopnih vozila. Od prvih oklopnih vozila dizajniranih da prekinu rovovsko ratovanje, preko lakih i srednjih tenkova Drugog svetskog rata pa do savremenih tenkova. Iako dizajniran za potrebe Prvog svetskog rata tek u Drugom svetskom ratu se razvijaju prave i uspešne teorije i taktike oklopnog ratovanja. Danas se oklopno ratovanje najviše svodi na precizno i brzo uništavanje protivničkih oklopnih vozila, sigurnu podršku pešadije i ostalih kopnenih jedinica kao i na maksimalnu upotrebljivost savremenih optičkih i elektronskih uređaja za postizanje efikasnog i sigurnog delovanja.

Bitka na Somi: britanski Mark I tenk, prvi tip tenka korišćen u borbi

Prvi svetski rat

Pre i tokom Prvog svetskog rata konjica je igrala ulogu oklopnih snaga. Kroz manevrisanje, brze proboje i razbijanje protivničke pešadije konjica je igrala ulogu savremenih tenkova, određena da brzo probije protivničke linije i preseče komunikacije stvarajući haos u protivničkoj pozadini. Čak i posle završetka Prvog svetskog rata konjica ostaje prestižan vid kopnene vojske, uglavnom zbog tehničkih problema i nedostataka tadašnjih tenkova i oklopnih vozila.

Rovovsko ratovanje uz korišćenje mitraljeza i teške artiljerije nanosilo je velike gubitke strani koja napada. Bilo je neophodno stvoriti vozilo koje može prekinuti pat poziciju, proći kroz bodljikavu žicu preko ničije zemlje i napasti protivnika dok bi, u isto vreme, oklop vozila štitio posadu i pešadiju koja ga prati. Neophodnost povratka manevarskog rata je bila urgentna.

Prvi tenkovi korišćeni u borbi su britanski Mark I tenkovi, razvijeni u Ujedinjenom Kraljevstvu i upotrebljeni tokom bitke na Somi 15. septembra 1916. godine. Iako su veliki planovi stvoreni za upotrebu tenkova oni nisu uspeli da probiju liniju fronta, najviše zbog mehaničkih kvarova i otežanog kretanja po terenu. Prvi stvarni uspesi postignuti su tokom bitke kod Kambreja 1917. godine mada su otkrivene velike mane i slabosti tadašnjih Mark IV tenkova. Iako je operacija bila kombinovano dejstvo pešadije, artiljerije i tenkova gde su oklopne snage probile Hindenburgovu liniju pokazalo se da su tenkovi i dalje tehnički veoma slabi i ranjivi. Nemačke trupe su uspele i da zaplene nekoliko tenkova koji su napušteni nakon upada u kratere bombi i granata, nakon teških oštećenja i otkazivanja motora. Ali ova bitka je bila veoma značajna zato što je dokazala upotrebnu vrednost oklopnih snaga i njihovo sadejstvo sa pešadijom. Kasnije su tokom bitke kod Amijena tenkovi masovno upotrebljeni i prekinuli rovovski rat u potpunosti.Preko 400 tenkova je napredovalo 12 km i za samo 7 sati probilo i potpuno razbilo nemačke trupe. Nakon završetka Prvog svetskog rata razvoj teorije i strategije oklopnog ratovanja se deli u nekoliko pravaca koji će značajno uticati na dešavanja u Drugom svetskom ratu.

Period između dva svetska rata

Ubrzo nakon završetka Prvog svetskog rata u Velikoj Britaniji i Francuskoj se razvijaju posebne škole taktike korišćenja oklopnih jedinica. Mnogi oficiri koji su učestvovali u borbama ili u dizajnu tenkova su uključeni u proces stvaranja nove strategije oklopnog rata.

Britanski Vikers 6T tenk, dizajn između dva svetska rata

U Francuskoj se preovladava ideja korišćenja dve vrste tenkova u napadu. Teški tenkovi naoružani jakim topovima bi služili kao neposredna podrška pešadiji dok bi laki i brži tenkovi označeni kao „konjički“ koristili pogodnosti manevarskog ratovanja i probijali se masovno kroz linije protivnika. Iako u ovoj teoriji primat uzimaju taktike iz Prvog svetskog rata, javlja se potreba za proširivanjem strategije manevarskog rata.

U Velikoj Britaniji preovladava drugačije mišljenje gde se tenkovi ne smatraju udarnom pesnicom napada. Smatra se da lakši i brži tenkovi treba da pomognu konjici i pešadiji samo u proboju protivničkih linija. Prioritet i dalje ostaje na pešadiji i konjici dok se tenkovi koriste slično kao i u Prvom svetskom ratu. Iako postoje pomaci u razvoju strategije i tehnike mnogi radovi se sankcionišu. Primer toga je stvaranje Eksperimentalne mehanizovane grupe, jačine brigade 27. avgusta 1927. godine. Zadatak ove grupe je bio ispitivanje i testiranje novih tehnologija i nove misli u strategiji oklopnog rata. U blizini Salisburija je održana i pokazna vežba na kojoj su prisustvovali i vojni posmatrači iz SAD, Nemačke i Sovjetskog Saveza. Iako su mobilne jedinice koje su učestvovale u manevrima pokazale odlične informacije i stvorile nove ideje za stratege cela jedinica je godinu dana kasnije raspuštena.

U svim državama izuzev Nemačke (kojoj je Versajskim mirovnim ugovorom zabranjena proizvodnja i korišćenje tenkova) se razvijaju zasebne oklopne eksperimentalne jedinice i škole uz korišćenje britanskih i francuskih tenkova i dizajna ili uz kreiranje svojih sopstvenih. Nakon dolaska nacista na vlast u Nemačkoj i u njoj se razvijaju tehnike i taktike vođenja oklopnog rata. Oficiri iz Nemačke i Sovjetskog Saveza su međusobno posećivali i posmatrali razvoj novih oklopnih doktrina.

Ubrzo nakon dolaska nacista Velika Britanija počinje konverziju konjičkih jedinica na oklopne. Jedinice i dalje ostaju konjičke osim što se umesto konja koriste laki i brzi tenkovi i tankete. Međutim ova promena dolazi veoma kasno i nije urađena dovoljno brzo da bi se završila u potpunosti do početka Drugog svetskog rata.

U Sovjetskom Savezu se u isto vreme razvija sofisticiranija strategija vođenja oklopnog rata. Kako Sovjetski Savez ne uspeva da stvori sopstveni tenk u potpunosti, a uz povećanu pretnju od rata, on se oslanja na dizajne iz stranih zemalja. Kupuje licencu za Vikers 6-Tonski tenk i nekoliko komada Kristijevih vozila iz SAD. Ovi tenkovi će kasnije stvoriti osnovu kreiranja tenkovskih jedinica Crvene armije. Nakon kupovine istih u Sovjetskom Savezu se razvijaju mnogi drugi, uz kombinovanje oružja, za potrebe nove vojne doktrine nazvane „teorija duboke borbe“. Maršal Mihail Tuhačevski je uporedo razvijao koncept sličan nemačkom blickrigu koji će postati osnova borbenih dejstava Crvene armije tokom Drugog svetskog rata.

U Nemačkoj se takođe razvija nova doktrina borbe nazvana „munjeviti rat“ ili blickrig. Ova ratna teorija će pružiti Vermahtu osnovu za pobede u prvim godinama Drugog svetskog rata i kasnije uticati na razvoj novih teorija korišćenja oklopnih jedinica. Najveći doprinos će dati vojni teoretičar Hajnc Guderijan. On je u svojoj knjizi „Achtung! Panzer!“, napisanoj 1936—37. godine detaljno objasniti novi način upotrebe i sadejstva oklopnih snaga u modernom ratovanju uz upotrebu savremene tehnologije i sadejstva sa ostalim rodovima vojske.

Drugi svetski rat

Drugi svetski rat je označio prekretnicu u strategiji oklopnog ratovanja i udario temelje savremenom oklopnom ratovanju. Tenkovi i oklopna vozila su upotrebljavana u pravom manevarskom ratovanju i nove tehnike su uvedene u upotrebu. Mnoge zemlje su se na početku rata i dalje oslanjale na strategije i taktike iz Prvog svetskog rata.

Šverpunkt, taktika koncentracije udarnih trupa na tačkama proboja

Vermaht je osim novih modela oklopnih vozila doživeo preobražaj u jaku vojnu silu. Na početku rata nemački stratezi su uspevali da sa slabijim snagama poraze nadmoćnije protivničke trupe koncentrisanjem snaga. Umesto napada na širokom frontu potencijal je stavljen na tačke proboja“ koje su bile tačke koncentrisanja oklopnih i mehanizovanih trupa. Uz sadejstvo sa avijacijom te trupe bi probile protivničku odbranu, napravile haos u pozadini protivnika i opkolile ga. Kao jedan od temelja blickriga ova taktika je masovno korišćena tokom napada na Poljsku i na Zapadnom frontu.

Ova taktika se može vizuelno predstaviti korišćenjem dve pešadijske i dve oklopne divizije sa strane napadača i strane branioca. Umesto starih sveopštih ofanziva i razvoja divizija na širokom frontu taktika tačke proboja se oslanja na koncentrisane udare oklopnih trupa na manjem sektoru fronta, probojem istog i daljim napredovanjem i opkoljavanjem protivnika.

Koncentrisanjem na užem sektoru fronta i napad većim formacijama donosi bolje rezultate. Ne samo da je protivnička linija probijena već je on lišen mogućnosti efektivnog kontra-napada. Međutim ova nemačka taktika kasnije nailazi na poteškoće i probleme. Koncentrisanje protivničkih mobilnih rezervi (kao što su oklopne i mehanizovane jedinice) u pozadini može osujetiti proboj linija i naneti velike gubitke napadaču. Neophodnost dobre komunikacije snaga koje vrše proboj i drugih jedinica je takođe veoma važna. Oklopno ratovanje podrazumeva i logistiku, kao i podršku drugih rodova vojske te se oklopne jedinice koje probiju neprijateljsku odbranu vrlo lako mogu odseći od ostatka fronta, opkoliti i uništiti ako se ne spoje sa ostatkom trupa.

Sve velike sile su se u Drugom svetskom ratu oslanjale prvenstveno na pešadiju i saradnju sa ostalim vidovima vojske. Transport pešadijskih i artiljerijskih jedinica se najviše oslanjao na konjske zaprege na bojištu (izuzev britanske, američke i delimično nemačke vojske kod kojih se potencijal stavljao na oklopne transportere i poluguseničare).

Velika Britanija i Francuska

Predratne taktike

Poučeni i vođeni iskustvima Prvog svetskog rata britanski i francuski vojni stratezi oklopne jedinice nisu videli kao primarno sredstvo napada i samostalne jedinice koje bi se borile sa protivničkim oklopnim jedinicama. Potencijal je stavljen na podršku pešadije tokom napada ili kao zamena za konjičke jedinice. Samim tim većina tenkova je bila spora, sa teškim oklopom i naoružanjem velikog kalibra. Jedini tenkovi koji su imali potencijal za brzo manevrisanje i proboj su bili „konjički“ tenkovi. Oni su dizajnirani kao lako oklopljena vozila sa lakim streljačkim ili artiljerijskim naoružanjem. Iako je tokom Španskog građanskog rata došlo do sukoba tenkova lekcije iz tog sukoba nisu implementirane u opštu strategiju korišćenja oklopnih trupa.

Saveznička taktika oklopnog rata

Kada su borbe počele u Francuskoj 10. maja 1940. savezničke snage su imale više tenkova od Vermahta. Uz to, u odnosu jedan-na-jedan, francuski tenkovi su bili bolji od nemačkih. I pored toga savezničke snage su pretrpele poraz. Razlozi za poraz leže u samoj upotrebi tenkova kao i u saradnji sa drugim rodovima vojske. Primer te saradnje je bitka kod Arasa gde su nemačke trupe upotrebile protivavionske topove Flak 88 kao podrška protiv ciljeva na zemlji uništavajući teške tenkove savezničke vojske u trenutku kada su nemački lakši i slabiji tenkovi potučeni. Vermaht je za razliku od savezničke vojske svoje tenkove koncentrisao u Pancer (oklopne) divizije. Da bi se napad jedne takve formacije efektivno zaustavio bilo je neophodno uključiti mobilne protiv-tenkovske formacije koje bi se u borbu ubacile po potrebi, formacije koje savezničke trupe nisu imale. U kasnijim fazama upotrebljena je jež-odbrana, odnosno odbrana u dubini, koja je dala odlične rezultate, ali bila kasno upotrebljena da bi zaustavila nemačke oklopne snage.

Promene tokom rata

Tokom rata strategija britanske vojske je evoluirala na nivo kombinovanih grupa. Umesto zasebnih velikih jedinica oklopne snage se spajaju sa pešadijskim i ostalim kopnenim trupama u jednu celinu, na veličini bataljona do brigade, gde učestvuju u zajedničkim operacijama. Prvi rezultati delotvornosti ove taktike videli su se u severnoj Africi tokom prvih operacija u pohodu na severnu Afriku.

Međutim i ova taktika se morala menjati. Pristizanjem Nemačkog afričkog korpusa u februaru 1941. godine uočene su sve mane britanske taktike. U sukobu sa italijanskim loše opremljenim i nedovoljno mobilnim trupama britanske oklopne snage su postigle veliki uspeh uz mali broj pešadijskih i pomoćnih trupa. Međutim, Romelove trupe su bile u mnogočemu jače i bolje opremljene, brže i mobilnije, te su sve slabosti britanske taktike uočile tokom nemačke ofanzive. Tek pred kraj rata britanska vojska razvija uspešne taktike korišćenja oklopnih trupa, nakon konstantnih poraza u sukobu sa nemačkim oklopnim jedinicama.

Sovjetski Savez

Predratne taktike

Crvena armija je u godinama između dva svetska rata razrađivala svoju strategiju oklopnog rata, baziranu na radovima Tuhačevskog i Trijandafila. Iskustva iz Ruskog građanskog rata vezana za oklopne jedinice bila su nedovoljna, uzrokovana neznatnom upotrebom oklopnih vozila. Iako su se razvijale dve potpuno različite ideje o vođenju oklopnog rata u budućnosti primat je preuzela ideja koja je kasnije postala osnova sovjetske ratne doktrine. Radilo se o formi blickriga, odnosno munjevitih prodora. Uz saradnju oklopnih snaga sa ostalim kopnenim trupama na svim nivoima oklopne snage preuzimaju primat u budućim ofanzivnim akcijama. Razvijaju se i nove vrste oklopnih vozila, teški tenkovi naoružani teškim oružjem sa zadatkom proboja neprijateljskih linija, srednji tenkovi sa odgovarajućim naoružanjem koji bi sa lakim tenkovima koristili rupe probijene u neprijateljskoj odbrani i nastavljale proboj kroz neprijateljsku pozadinu.

Ratna doktrina

Tokom Zimskog rata sve slabosti Crvene armije izašle su na videlo. Neobučeni kadrovi, pogrešna upotreba oklopnih trupa i slaba koordinacija doprineli su tome da Crvena armija izgubi preko 2.000 tenkova. Početkom Barbarose ove greške nisu uklonjene. Iako je Crvena armija do početka agresija imala oko 24.000 oklopnih vozila njihovo stanje, opremljenost rezervnim delovima i zalihama kao i obučenost kadrova bilo je veoma loše.

Međutim tokom kasnijih faza Barbarose i operacije Tajfun ove greške su većinom uklonjene i razvila se nova strategija oklopnog ratovanja. Ona se bazirala na primeni srednjih i teških tenkova raspoređenih u tenkovske armije, njihovoj iznenadnoj primeni i uvođenju u borbu uz podršku pešadije. Udarne trupe, većinom gardijske, su zajedno sa tenkovskim jedinicama na tačkama koncentracije vršile iznenadne i brze prodore tako usporavajući protivničke trupe. Ovo je naročito došlo do izražaja tokom kontra-ofanzive kod Moskve i tokom bitke za Staljingrad.

Nemačka

Predratno stanje

Grafički prikaz nemačke strategije oklopnog rata kombinovanim sredstvima

Nemačkoj je Versajskim mirovnim ugovorom zabranjena proizvodnja i upotreba tenkova, aviona i podmornica. U odnosu na druge vojne sile u okruženju Nemačka vojska je kasnila sa razvijanjem i upotrebom oklopnih jedinica. Dolaskom nacista na vlast u Nemačkoj otpočinje naoružavanje oružnih snaga. Nemački teoretičari objavljuju svoje radove vezane za budućnost ratovanja. Jedna od najuticajnijih i najznačajnijih knjiga je „Pažnja! Tenkovi!“ (Achtung! Panzer!) autora Hajnca Guderijana. U njoj se udaraju temelji munjevitog rata. Za razliku od ostalih zemalja iz okruženja u Nemačkoj je ideja o oklopnom ratovanju jasno definisana, bazira se na oklopnim snagama i prati tehnološki razvoj vojne opreme. Razvoj poluguseničara omogućio je brzu i efikasnu podršku pešadije oklopnim trupama. Stvaraju se i novi tipovi pešadije kao što su pancergrenadiri odnosno motorizovana pešadija.

Prvi test na bojištu nemačke trupe prolaze tokom Španskog građanskog rata. Tu se oklopne tupe Vermahta prvi put susreću sa neprijateljem naoružanim savezničkim i sovjetskim tenkovima. Uočene su neke slabosti, ali opšte gledano tokom rata nisu se sukobile veće oklopne snage. Prvo veliko vatreno krštenje blickrig doživljava tokom kampanje u Poljskoj.

Ratna doktrina

Panceri u napadu: nemački Panter tenkovi tokom operacije Citadela

Napadom na Poljsku otpočinje Drugi svetski rat. Vermaht je u svojim redovima imao oko 2.500 tenkova raspoređenih u 6 tenkovskih divizija koje su dejstvovale nezavisno od pešadijskih i ostalih jedinica kopnene vojske. Kampanja u Poljskoj je bila potpuni uspeh i iznenadila je Saveznike. Naredne godine Vermaht napada i Francusku gde su savezničke snage potučene a komandanti konačno shvatili da je taktikama iz Prvog svetskog rata došao kraj. Iako je Vermaht imao manji broj tenkova koji su bili tehnički slabiji od savezničkih odlična koordinacija sa vazduhoplovstvom, pešadijom kao i munjeviti prodori omogućili su nemačkoj komandi da osvoji Francusku. Prve slabosti koje su uočili nemački komandanti bile su vezane za tehnološku stranu oklopnih trupa, ali i teoretski, stvarala se odličan tip odbrane od blickriga, „jež“ odbrana. Tehnološki nedostaci oklopnih trupa su kasnije delimično otklonjeni ali ne u potpunosti. Tako je Pancer III tenk pojačan novom cevi kalibra 50 mm za razliku od prethodnog topa kalibra 37 mm. Iskustva sa jakim francuskim Somua S-35/40 i britanskim Matilda II ubrzali su razvoj nemačkih srednjih tenkova.

Nemačke trupe su 1941. stigle u Afriku da potpomognu italijanske snage koje su se nalazile u povlačenju. Afrika je predstavljala pravu tenkovsku teritoriju sa otvorenim prostorom za manevrisanje. Ervin Romel, komandant Nemačkog afričkog korpusa je nastavio princip munjevitog rata i postigao niz pobeda tokom kampanje. Međutim tokom bitke za El Alamejn i Tobruk uočeni su nedostaci blickriga i velika ograničenja. Jaka i uporna odbrana sa pešadijom koja ne odstupa već uporno drži svoje linije, upotreba minskih prepreka i zaprečavanja, koncentrisanje protiv-tenkovskih topova i podrške iz vazduha su se pokazali kao efikasna taktika zaustavljanja blickriga.

Tokom invazije na Sovjetski Savez blickrig je izražen u punom sjaju u svim svojim aspektima. Iznenadnim napadom Luftvafe uništavani su sovjetski tenkovi i avioni na zemlji, nemačke oklopne trupe su se brzo probijale i opkoljavale sovjetske trupe, pravljene su breše u sovjetskoj odbrani. Iako je inicijalno Vermaht postigao potpuno iznenađenje i uspeh u kasnijim fazama, naročito tokom bitke za Moskvu uočene su dodatne slabosti strategije blickriga. Jedna od tih slabosti je bila logistika koja je kasnila i neadekvatno snabdevala nemačke jedinice.

Druga slabost je bila tehničke prirode. Sovjetski srednji tenk T-34 je nadmašio nemačke tenkove u brzini, oklopu i naoružanju. Sovjetski KV-1 je bio još veće iznenađenje te je sa T-34 uslovio stvaranje zasebnih oklopnih jedinica, Panzerjäger odnosno lovaca tenkova. Kasniji nemački pristup oklopnom ratu nije mnogo evoluirala. Kako je u kasnijim fazama rata, naročito nakon najveće oklopne bitke u istoriji ratovanja, bitke kod Kurska, Vermaht prešao u odbranu razvijale su se taktike vezane za defanzivne operacije. Nemački stratezi su taktike bazirali na teškim i jakim tenkovima kao što su Tigar i Panter koji su nadmašivali protivničke tenkove u snazi, oklopu i jačini oružja, ali problemi sa logistikom, brojnost savezničkih trupa i apsolutna vazdušna nadmoćnost doveli su do toga da nemačka komanda rešenja potraži kreiranjem novih koncepata oklopnih vozila kao što su teški lovci tenkova, samohotke i statične tenkovske vatrene tačke. Vermaht je takođe upotrebljavao i veliki broj zaplenjenih protivničkih tenkova. U kasnijim periodima rata nemačke oklopne trupe trpe gubitke od strane savezničke avijacije te se uz oklopne rađa i princip mobilne protiv-avionske artiljerije, otelotvoren u vozilima Mobilvagen i Virbelvind. Poslednja nemačka ofanziva i primena blickriga desila se tokom bitke u Ardenima. Strategija blickriga je ostala glavna taktika Vermahta do kraja Drugog svetskog rata.

Sjedinjene Američke Države

Bitka za Brest: američki M18 Helket dejstvuje tokom gradske borbe

U Sjedinjenim Američkim Državama koncept oklopne borbe se razvija sa zakašnjenjem u odnosu na ostale vojne sile. Prvi veliki početak se uočava nakon nemačkih pobeda tokom invazije na Poljsku. Tokom 1920-ih i 1930-ih godina u SAD se razvija više modela oklopnih vozila sa različitim borbenim karakteristikama. Jedan model koji će se koristiti masovno do ulaska SAD u rat bio je M2 srednji tenk. Tek 1940. na velikim vojnim manevrima grupa generala uspeva da ubedi komandu vojske u neophodnost uvođenja tenkovskih jedinica kao samostalnih oklopnih formacija.

Kako je vojska SAD uključena u borbe na Pacifiku protiv Japana koji nije posedovao jače i veće oklopne formacije prvo oklopno vatreno krštenje američka vojska doživljava tokom operacije Baklja. Vojska SAD tokom rata razvija taktiku koja će se razlikovati od ostalih strategija i po tome što je glavni nosilac napada srednji tenk ali isključivo u saradnji sa protiv-tenkovskim jedinicama koje pružaju podršku u slučaju napada neprijateljskih tenkova.

Razlog za ovakvu organizaciju leži u činjenici da su američki tenkovi bili slabiji od većine nemačkih tenkova u jačini oklopa i naoružanju. Kako je osnovni američki tenk, M-4 Šerman, sa oklopom od 63 mm i topom kalibra 75 mm bio neadekvatan za borbu sa nemačkim Tigrovima i Panterima u borbu se uključuju lovci tenkova. Vozila kao što su M10 Volverin, M18 Helket i M36 Džekson imala su veoma slab oklop ali veliku brzinu i jako osnovno naoružanje. Ovaj koncept se pokazao kao delotvoran i veoma uspešan mada je ograničavao borbene mogućnosti i radijus dejstva oklopnih snaga. Tek uvođenjem teških tenkova kao što je M26 Peršing vojska SAD menja svoj koncept i oklopne jedinice dejstvuju samostalno i nezvisno od angažovanja lovaca tenkova.

Hladni rat

Hladni rat obeležen je brojnim lokalnim konfliktima i ratovima. Prvi veliki konflikt koji je uključio oklopne jedinice je Korejski rat 1950—1953. Iako su zaraćene strane upotrebile oko 1.500 tenkova oklopna vozila su najčešće korišćena za blisku podršku pešadije. Kasnije, tokom indijsko-pakistanskih ratova u borbu ulaze moderniji tenkovi ali i moderna taktika oklopnog rata. Iako je tenk u svojoj prirodi kopneno vozilo opremljeno za dejstvo na čvrstom i prohodnom tlu nakon završetka Drugog svetskog rata sovjetski konstruktori razvijaju rod amfibijskih vozila. Tako je jedinica indijske vojske, opremljena lakim tenkovima PT-76, ušla u dubinu pozadine pakistanske vojske savladavši močvarne i teško prohodne prostore, uništila komandnu strukturu, artiljeriju i jedinice pozadine, skrativši rat i doprinevši povoljnijem ishodu istog. Kasnije, tokom Vijetnamskog rata, oklopne jedinice vijetnamske vojske su sa jednom četom istih PT-76 tenkova forsirale reku Mekong, iznenadile protivnika i napadom sa boka uništile oko 50 superiornijih tenkova. Mogućnost amfibijskog prelaska preko vodenih i teško prohodnih površina je promenila strategiju korišćenja oklopnih snaga i predstavljala prvu u nizu usavršavanja vođenja oklopnog rata.

Protiv-oklopne rakete

Tokom Izraelsko-arapskih ratova oklopno ratovanje se nije mnogo promenilo. Ono što je izmenilo shvatanja bilo je korišćenje modernih protiv-oklopnih sistema. Naglo se razvijaju raketni sistemi kao što su Maljutka, Fagot, ERIKS, MILAN i drugi koji menjaju odnos snaga i način upotrebe oklopnih snaga. Dodatnu opasnost za oklopna vozila predstavljaju ručni bacači granata kao što su RPG-2, RPG-7, M72 LAV, AT-4 koji pružaju pešadiji efikasan način odbrane od tenkova. Raketni sistemi su ugrađivani i na vozila, stvorivši tako moderne lovce tenkova. Princip odosa težine, oklopa i brzine tih vozila nije se mnogo izmenio od Drugog svetskog rata. Međutim izmenio se način upotrebe, koncentracije, brojnost i raspored takvih jedinica. Takva vozila prate pešadiju, podržavaju je u napadu a u kasnijim godinama služe i za transport do i tokom borbe. Postojali su modeli oklopnih vozila malih silueta, naoružanih jakim topovima koji bi nastavili klasično protiv-oklopno ratovanje ali su takvi modeli veoma brzo izbačeni iz upotrebe kao potpuno apsurdni, u prisustvu modernih tenkova.

Borbena vozila pešadije

Velika sovjetska sedmica: američki poster iz perioda Hladnog rata

Jedan veoma značajan produkt Hladnog rata je koncept borbenog vozila pešadije. Sovjetski Savez iznenađuje NATO konceptom BMP-1 1967. godine i otvara novu etapu u razvoju oklopnih vozila. Lako oklopljena vozila naoružana automatskim i klasičnim topovima se upotrebljavaju kao transport motorizovanih jedinica, podrška u borbi i vozila sa ograničenim protiv-tenkovskim mogućnostima. Iako su oklopni transporteri koncept korišćen od Drugog svetskog rata borbena vozila pešadije su taj koncept unapredila i poboljšala. Kao amfibijska vozila naoružana lakim streljačkim i protiv-tenkovskim naoružanjem ona menjaju način upotrebe pešadije ali i tenkova. Ovaj koncept će preuzeti mnoge zemlje članice NATO-a i Varšavskog pakta. Iako su prva vozila svoj potencijal stavljala na borbu protiv protivničke pešadije u kasnijim godinama postaće uobičajena ugradnja navođenih protiv-oklopnih raketa.

Modernizacija tenkova

Kako su se razvijali sistemi protiv-oklopne borbe tako su oklopna vozila usavršavana. Pravci usavršavanja su bili poboljšavanje oklopne zaštite, pokretljivosti i brzine, preciznosti i snage naoružanja. Rani modeli tenkova tokom Hladnog rata su se oslanjali na čvrstom i iskošenom oklopu koji je pružao odličnu zaštitu od klasičnih tenkovskih zrna ali imao velike slabosti prema kumulativnim oružjima. Razvojem višeslojnih oklopa povećale su se mogućnosti tenka na bojištu ali i pokrenulo istraživanje i razvoj jačih i boljih projektila koji bi probili takav oklop. U mnogim armijama kumulativno naoružanje je zauzimalo primat sve do pojave eksplozivnog reaktivnog oklopa - ERA-e. Ova vrsta oklopa omogućila je veću i pouzdaniju zaštitu oklopnih vozila od najopasnijih i najbrojnijih oklopnih sredstava. Pošto je ERA-a kreirana kao kontra-mera kumulativnim zrnima razvijene su nove vrste projektila koji se baziraju na primeni kinetičke energije (KE). Velika opasnost oklopnim trupama došla je i od strane protiv-tenkovskih navođenih raketa koje su doživele pravu ekspanziju 1970-ih godina 20. veka. Kao kontra-mera ovoj opasnosti u upotrebu ulazi savremenija optika, elektronika i korišćenje laserskih senzora. Pred sam raspad Sovjetskog Saveza SAD razvijaju novi osnovni borbeni tenk, M1 Abrams, koji je pomerio granice oklopne zaštite, preciznosti i brzine. To je postignuto korišćenjem osiromašenog uranijuma koji je poboljšao oklopne karakteristike tenka.

Vazduhoplovstvo

Tokom Hladnog rata vazduhoplovstvo doživljava veliku ekspanziju. Iako su tokom Drugog svetskog rata sve zaraćene strane razvile avione lovce tenkova prava opasnost po oklopne jedinice pojavila se uvođenjem „pametnih“ projektila, odnosno navođenih raketa vazduh-zemlja, koje su pomerile granice preciznosti i promenile taktiku borbenog rasporeda ali i tehničkog sastava oklopnih jedinica. Pojačana je trupna protivvazduhoplovna odbrana, uvedene su nove strategije pozicioniranja i kretanja oklopnih formacija kao i neophodnost kamuflaže vozila. Kao avioni za blisku podršku na bojištu i borbu protiv tenkova mogu se navesti dve najpoznatije letelice, sovjetski Su-25 i američki A-10 Tanderbolt. Brz razvoj helikoptera je takođe promenio odnos snaga na mogućem bojištu. Glavni i najpoznatiji nosioci protiv-tenkovske borbe tokom Hladnog rata su sovjetski Mi-24 poznatiji kao „leteći tenk“ i američki AH-64 Apač.

Moderno doba

Oklopna vozila po modernoj koncepciji ratovanja veoma retko dejstvuju samostalno. Moderno doba je donelo velike promene na polju primene oklopnih jedinica, kako na otvorenom terenu tako i u urbanim sredinama. Oklopne jedinice dejstvuju u sadejstvu sa pešadijskim vodovima i četama kao jedna celina. Velike promene su nastale uvođenjem osnovnog borbenog tenka kao glavne udarne pesnice oklopnih snaga umesto ranije kategorizacije na lake, srednje i teške tenkove. Za razliku od perioda Drugog svetskog rata današnji osnovni borbeni tenk sadrži oklop i jako osnovno naoružanje slično teškim tenkovima, mobilnost i brzinu srednjih i mitraljesko naoružanje lakih tenkova. Moderna oklopna vozila su opremljena savremenim optičkim i elektronskim uređajima koji omogućavaju dejstvo u uslovim slabije vidljivosti, velike daljine i u pokretu. Sve je to izmenilo način na koji se određuje borbeni raspored, kretanje ali i sama koncepcija oklopnih vozila.

Današnji uslovi ratovanja diktiraju upotrebu manjih, sofisticiranih formacija koje neposredno dejstvuju u sadejstvu sa vazduhoplovnim jedinicama. Uz opšte uslove direktne kooperacije neophodna je i saradnja sa mobilnim protiv-vazdušnim jedinicama koje pružaju blisku podršku i zštitu od niskoletećih protivničkih aviona. Kao udarna pesnica modernog ratovanja uzima se osnovni borbeni tenk. Osim što dejstvuje po protivničkim oklopnim vozilima tenk ima i psihološki efekat na protivika. Uz tenk dejstvuju borbena vozila pešadije kao apsolutno neophodni faktor koji pruža zaštitu od protivničke pešadije, navođenih protiv-tenkovskih lansera itd. Uz borbena vozila pešadije dejstvuje i sama pešadija kao vezni element koji obavlja dijapazon zadataka kao što je zaštita oklopnih vozila sa bokova, direktno izviđanje, jurišna dejstva po neposrednom položaju protivnika itd.

Vidi još

• Blickrig
• Oklopna vozila
• Borbeno vozilo pešadije
• Tenk
• Rat

Literatura

• Simpkin, Richard (1985). Race to the Swift. London: Brassey's. str. 37. 
• Vojna enciklopedija, Vojnoizdavači zavod, 1972.
• Po, E.: Tanks From The East and West, Armies and Weapons, 1976, September-October
• Goldman, Stuart D. Nomonhan, 1939; The Red Army's Victory That Shaped World War II. 2012, Naval Institute Press. ISBN 978-1-61251-098-9. 
• Guderian, Heinz (2001) [1952]. Panzer Leader (Da Capo Press Reissue izd.). New York: Da Capo Press. ISBN 978-0-306-81101-2. 
• Jackson, Robert (2007). Tanks and Armored Fighting Vehicles. Parragon Publishing. ISBN 978-1-40548664-4. 
• Hofmann, George F.; Starry, Donn A. (1999). Camp Colt to Desert Storm: The History of U.S. Armored Forces. University Press of Kentucky. ISBN 978-0-8131-2130-7. 
• Hunnicutt, R. P. Patton: A History of the American Main Battle Tank. 1984; Presidio Press. ISBN 978-0-89141-230-4. 
• Hunnicutt, R. P. (1988). Firepower: A History of the American Heavy Tank. 1988; Presidio Press. ISBN 978-0-89141-304-2. 
• von Mellenthin, Major General F. W. (1971) [1956]. Panzer Battles: A Study of the Employment of Armor in the Second World War (1. Ballantine Books izd.). New York: Ballantine Books. ISBN 978-0-345-24440-6. 
• Ogorkiewicz, Richard M. (1968). Design and development of fighting vehicles. Doubleday. str. 27. 
• Starry, Donn. A, General. Mounted Combat In Vietnam. Department of the Army; First printing 1978.
• Stockwell, David B. Tanks In The Wire. 1990. ISBN 978-0-515-10333-5. 
• Zaloga, Steven J. Japanese Tanks 1939–45. 2007; Osprey. ISBN 978-1-84603-091-8. 
• Zaloga, Steven. Armored Thunderbolt, The US Army Sherman in World War II. 2008. Stackpole Books. ISBN 978-0-8117-0424-3. 
• Zumbro, Ralph (1998). The Iron Cavalry. Pocket Books. ISBN 978-0-671-01390-5. 
• Vojna enciklopedija, Beograd, 1973., knjiga peta, pp. 387-388.