OŠ „Kralj Petar Prvi” Beograd

Osnovna škola „Kralj Petar Prvi“ arhitekte Jelisavete Načić se nalazi u Ulici Kralja Petra br. 7 u Beogradu. U vreme podizanja bila je najmodernija školska zgrada za osnovnu nastavu ne samo u Beogradu već u celoj Srbiji. U to vreme se zvala Osnovna škola kod Saborne crkve. Izuzetno reprezentativna, što je bilo uslovljeno položajem u ovako važnoj ulici i u neposrednoj blizini Saborne crkve, Mitropolije i Konaka kneginje Ljubice, pravi je pokazatelj društvenih i kulturnih prilika u Srbiji na početku 20. veka.

Osnovna škola Kralj Petar Prvi
Osnovna škola Kralj Petar Prvi
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad (Beograd)
Država	Srbija
Vreme nastanka	1906.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Autorka

Jelisaveta Načić, autorka projekta osnovne škole „Kralj Petar I“, bila je prva žena diplomirani arhitekta u Srbiji i deo prve generacije arhitekata koji su se školovali u Srbiji na novoosnovanom Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta Velike škole. Diplomirala je 1900. godine. Već to što je upisala studije bilo je velika retkost u zemlji u kojoj je krajem 19. i početkom 20. veka tek sedam procenata žena bilo pismeno. Jelisaveta Načić je i svojim zaposlenjem pomerila granice. Dve godine je radila kao tehnički pripravnik u Ministarstvu građevina, a svoj radni vek provela je u Inžinjersko-arhitektonskom odseku Beogradske opštine, što je svojevrsni presedan jer su radna mesta u državnoj službi bila namenjena muškarcima i to onim koji odsluže vojsku. Tako je, uz doktorku Dragu Ljočić, otvorila put zapošljavanju žena u javnom sektoru. Arhitekta Načić je za kratko vreme, jer je njen radni vek prekinuo Prvi svetski rat, mnogo projektovala, bila inovativna i hrabra u svojim projektima i uspela je da se oproba u različitim poljima svoje profesije. Sa uspehom se bavila i urbanizmom i projektovanjem privatnih, javnih i sakralnih objekata. Nakon zatočeništva u logoru Nežider, u kome je upoznala pesnika i revolucionara Luku Lukajia, udala se i rodila ćerku, zauvek je napustila i Beograd i projektovanje. Ali Jelisaveta Načić je uspela da Beogradu podari pravo arhitektonsko remek delo - zgradu osnovne škole „Kralj Petar I“ koja se u vreme podizanja zvala „Osnovna škola kod Saborne crkve“. Projektovala ju je mlada, veoma brzo nakon završenih studija, ali je uspela da ostvari zrelo, dobro komponovano i funkcionalno i estetski kvalitetno oblikovano ostvarenje i svakako najznačajnije delo Jelisaveta Načić.

Istorijat i tradicija škole

Osnovna škola Kralj Petar Prvi i Saborna crkva

Okolina Saborne crkve u Beogradu gotovo je jedinstven prostor u Beogradu, jer su retka takva mesta koja su duže od dva veka zadržala istovetan sadržaj. Na ovom prostoru bilo je središte Srba okupljenih oko crkvenih, kulturnih i prosvetnih institucija, te se na mestu na kome je 1905-1907. godine izgrađena Osnovna škola „Kralj Petar I“ koju je projektovala Jelisaveta Načić i u 19. veku nalazila osnovna škola. To je bila kuća sa radnjama u suterenu i školom u prizemlju. Stara zgrada bila je locirana na mestu jugozapadnog trakta današnje škole i izlazila je na samu Dubrovačku ulicu (od 1904. godine Kralja Petra) zauzimajući polovinu današnjeg kolovoza. Kada je početkom 20. veka promenjena regulacija i širina ulice, više parcela je spojeno i dobijena je pravilna parcela koja je postala školsko imanje. Ovo imanje, koje je opština dodelila školi, pružalo je sve uslove za izgradnju savremene škole sa prostranim dvorištem. Ovo je bilo neophodno jer je broj učenika stalno rastao. Primera radi, Beograd je u prvoj polovini 19. veka, kada je stara škola podignuta, imao 8450 stanovnika, a 1900. godine čak 69769, od čega je trećina živela u ovom, Varoškom, kvartu. Osim broja stanovnika, odnosno učenika, na izgradnju nove škole uticale su i druge potrebe savremenog školstva, a stara ih zgrada nije zadovoljavala. Prve savremene školske zgrade u Beogradu podignute su na Dorćolu i Paliluli 1894. godine, a deset godina kasnije počinje izgradnja osnovne škole u blizini Saborne crkve.

Izgradnja

Podizanje ovako velike zgrade, u do tada pretežno prizemnom Beogradu, bio je kompleksan i skup poduhvat, koji je finansirala Beogradska opština sa 280.000 dinara. Opština je za projekat angažovala svog arhitektu, Jelisavetu Načić, a u građenju su učestvovali beogradski građevinari i zanatlije: građevinski preduzimač Nikola Vitorović, stolarske radove je izvodila radionica Voje St. Jankovića, centralno grejanje i električne instalacije preduzimačka firma „Andra Ristić i komp.“, kamenorezački radovi su bili proizvod „Industrije ripanjskog granita“, pa je tako škola kod Saborne crkve gotovo u potpunosti domaće delo.

Sagrađena je na nagnutom terenu najvišeg dela savske padine, najsavremenijim građevinskim postupcima i ima podrum, suteren, prizemlje i sprat. Zgrada se sastoji iz tri trakta, od kojih je glavni, najreprezentativniji, postavljen koso na uglu ulica Gračaničke i kralja Petra i pred sobom formira trougaoni skver. Na glavni trakt se naslanja dugačko krilo paralelno sa Ulicom kralja Petra u kome su smeštene učionice i još jedno manje krilo paralelno sa Gračaničkom ulicom. Sa dvorišne strane upravno je postavljeno krilo u obliku slova G koji sa učioničkim traktom formira malo unutrašnje dvorište.

Osnovna škola „Kralj Petar I“ je oblikovana po svim postulatima akademske arhitekture, uz primenu elemenata secesije, što se ogleda više u enterijeru nego na fasadama. Fasade okrenute ulicama su obrađene u tri, odnosno dva pojasa, sa podeonim vencima između spratova i jakim krovnim vencem koji se završen atikom sa balustradom. Glavnom fasadom dominira reprezentativni ulazni rizalit sa lučno zaobljenim visokim prozorskim otvorima svečane sale na prvom spratu. Na bočnim fasadama dinamika je postignuta rizalitom naglašenim trougaonim natprozornicima sprata i nešto mirnije obrađenim otvorima prizemlja. Dvorišne fasade su obrađene skromnije.

U enterijeru stilska obrada je vidljiva najpre u profilaciji svih nosećih i izbočenih elemenata i u okvirima zidnih površina. Javljaju se sasvim geometrizovani dekorativni elementi, kao i stilski elementi krajnje klasičnog porekla. Oprema škole „Kralj Petar I“ u pogledu higijenskih i pedagoških uslova bila je izraz najsavremenijih dostignuća svog vremena. Škola je imala vodovodne instalacije sa engleskim klozetima, električno osvetljenje, centralno grejanje i instalacije koje su obezbeđivale provetravanje prostorija. Prozori i vrata tipskog izgleda i dimenzija na malim rastojanjima omogućavaju veoma dobro osvetljenje prostorija, a dvorišni prozori u zasenčenim stranama. Sve instalacije su u posleratnom periodu, nakon 1950. godine, osavremenjene. Školski nameštaj je zamenjen modernijim.

Spomenik kulture

Po svojim funkcionalnim i estetskim vrednostima zgrada Osnovne škole smatra se njenim najznačajnijim delom. Koncipirana je kao ugaoni jednospratni objekat sa tri ulične fasade. Glavnom fasadom dominira reprezentativni ulazni rizalit s lučno zaobljenim otvorima, nadvišen atikom s balustradom. Oblikovana po svim postulatima akademske arhitekture, uz primenu elemenata secesije, što se ogleda više u enterijeru nego na fasadama, zgrada Osnovne škole predstavlja značajno ostvarenje ne samo u arhitekturi školskih zgrada, već i u beogradskoj arhitekturi uopšte.

Zanimljivosti i poznati đaci

U dvorištu škole je 1923. godine odigrana prva košarkaška utakmica u Beogradu. Kasnije, učenici ove škole Zoran Slavnić i Dragan Kapičić, kao i mnogi drugi đaci, postali su vrsni košarkaši jugoslovenske reprezentacije. Ono što je specifičnost i vrednost ove škole jesu mnoge znamenite ličnosti koje su svojim radom doprinele izgradnji i utemeljenju ove škole, tako da je ona već dugi niz godina jedna od najuglednijih škola u Srbiji.

Škola je ponosna na sve svoje đake i na sav njihov doprinos sportu, kulturi, umetnosti Beograda i republike Srbije, kao što su: Mihajlo Petrović Alas, Stevan Mokranjac, Moša Pijade, Pavle Savić, Dejan Udovičić, Zoran Baranac, Ivo Lola i Jurica Ribar, Vladeta Jerotić, Svetozar Gligorić, Ružica Sokić, Nikola Simić, Boža Prodanović, Minja Subota i drugi. Škola ima svoju himnu za koju je muziku napisao Minja Subota, a tekst Saša Trajković.

Ime

Škola je više puta menjala ime. Između ostalog zvala se osnovna škola „Kralj Petar I“, a posle Drugog svetskog rata „Osnovna škola Braća Ribar“ — po braći Ribar — Ivi Loli i Jurici, sinovima političara Ivana Ribara, koji su bili učenici ove škole. Godine 1993. školi je vraćen naziv osnovna škola „Kralj Petar I“.

• 1718-1739 Mala srpska škola u Beogradu
• 1839-1844 Varoška normalna škola u Beogradu
• 1844-1878 Osnovna škola kod Saborne crkve
• 1878-1925 Osnovna miška i ženska škola kod Saborne crkve
• 1925-1945 Osnovna škola Kralj Petar Prvi
• 1945-1952 Osnovna škola broj 1
• 1952-1993 Osnovna škola braća Ribar
• 1993 Osnovna škola Kralj Petar Prvi

Značaj

Zgrada osnovne škole „Kralj Petar I“. predstavlja značajno ostvarenje ne samo u arhitekturi školskih zgrada, već i u beogradskoj arhitekturi uopšte. Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br.278/7 od 25.12.1965. godine proglašena je za spomenik kulture.

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Beogradu

Spoljašnje veze

• Osnovna škola „Kralj Petar Prvi“
• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Nepokretna kulturna dobra
• Lista spomenika
• OŠ „Kralj Petar Prvi” dočekuje 300. generaciju đaka („Politika”, 26. avgust 2017)
• Tri veka najstarije obrazovne ustanove u Srbiji („Politika”, 22. oktobar 2018)