Novi Grad
Novi Grad (ranije Bosanski Novi) je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u Republici Srpskoj, BiH. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Novi Grad ukupno je popisano 11.063 lica.[1]
Novi Grad | |
|---|---|
 Pogled na Novi Grad | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Novi Grad |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  11.063 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 02′ 51″ S; 16° 22′ 50″ I / 45.0473785° S; 16.3804213° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 216 m |
  Novi Grad Novi Grad na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 79220 Novi Grad |
| Pozivni broj | 052 |
| Veb-sajt | www |
Geografija
uredi
Novi Grad je smješten na ušću rijeke Sane u Unu, na važnoj raskrsnici puteva iz Panonske nizije prema planinsko — kotlinskoj oblasti Dinarskog planinskog sistema. Leži na 45° sjeverne geografske širine, na nadmorskoj visini od 216 metara. Grad je smješten na desnoj obali Une i na obe strane rijeke Sane, bolje rečeno na dvije geomorfološke cjeline: u aluvijalnim dolinama Une i Sane i padinama Grmeča i Kozare.
Istorija
uredi
Novi Grad je bio najveća raskrsnica drumskog i željezničkog saobraćaja u Pounju i u bivšoj Jugoslaviji, a sada između Republike Srpske, Republike Hrvatske i Federacije BiH. Upravo taj momenat čvorišnog značaja omogućio je najranije naseljavanje od praistorije do danas. Ovdje su se stalno ukrštali i ukrštaju se interesi velikih sila, pa je grad bio uvijek u graničnom prostoru, od nastanka 1280. godine do danas. Prvo je bio na granici srednjovjekovne Bosne i Ugarske, kasnije turskog i austrougarskog carstva, do današnjih granica poslije cijepanja druge Jugoslavije.
Površina urbanog područja grada iznosi 13,31 km, a ukupna površina katastarske opštine 26,5 km. Na sjeverozapadu graniči se tokom rijeke Une sa Republikom Hrvatskom, a na jugu i jugozapadu sa seoskim naseljima Rudice, Čađavica i Crna Rijeka. Na istočnoj strani sa selima Maslovare i Blagaj, Japra i Blagaj Rijeka, a sa sjevera sa selima Poljavnice i Mazić.
Novi Grad je samo po imenu novo naselje, jer se u sačuvanim i proučenim dokumentima spominje prvi put 1217. godine, mada se istoričari više slažu u mišljenju da je grad osnovan 1280. godine. Šire područje grada bilo je naseljeno još u antičko doba o čemu svjedoče arheološka nalazišta u selu Donji Rakani i u dolini rječice Japre. Prvo naselje nije moglo nastati na današnjem gradskom području jer je bilo izloženo plavljenju rijeka Une i Sane.
Grad je najprije nastao iz dva podgrada /suburbija/ — Podnovi i Ustisana, pod Kulinskim brdom na kojem je stajao tvrdi kaštel akropolskog tipa koji je pripadao knezovima Babonjićima za nadzor riječnog i drumskog saobraćaja dolinama Une i Sane koje se upravo sastaju ispod Kulinskog brda, gdje su prvi začeci Novog Grada.
Srednjovjekovne geografske mape i stari dokumenti vrlo često spominju ovo utvrđenje u raznim varijantama njegovog imena kao Novi Grad, Novo Kastro, Novigradec, Kastrum, Ujvar, itd. Bio je to nevelik, ali u to doba hladnog oružja teško pristupačan grad, s jednom donžon — kulom sa četiri sprata, oborom, kapikulama i dva kamena zidana objekta za smještaj posade. Turski Mustafa-paša Bosanski je ipak 1463. godine "oplenio" taj grad.[2] Njegovo podgrade Podnovi bilo je smješteno na sjevernim padinama Kulskog brda (danas Tunjica i Londža), a podgrade Ustisana na današnjoj lokaciji željezničke stanice Novi Grad. To je danas gradska četvrt Prekosanje gdje je vjerovatno bilo riječno pristanište za unsko — sanske lađare.
Pad srednjovjekovne Bosne pod tursku vlast primoralo je knezove Babonjiće, koji su se zbog utvrđenja Blagaj Grada prozivali blagajski, da stvore savez sa knezovima Zrinskim kako bi se ujedinili i suzbili tursku invaziju. Zahvaljujući toj privremenoj slozi, ovi velikaši uspjeli su 1483. godine nanijeti težak poraz turskoj provalnoj vojsci. Međutim, sloga domaćih feudalaca bila je kratkog vijeka i samo je privremeno odgađala pad Novog Grada pod tursku vlast. Godine 1519. poslijednji put na Kulskom brdu se spominje podgrade Ustisana. Još ranije je bio ugrožen Blagaj Grad smješten u dolini Sane, istočno od Novog Grada na udaljenosti od 7 km. Turci su 1537. godine definitivno zauzeli Blagaj Grad, iz njega protjerali posadu i postavili svoje mustafhize. Negdje u to vrijeme pao je i Novi na Kulskom brdu, ali su Zrinski još krajem petnaestog vijeka izgradili Novi Novi na lijevoj obali Une da bi se dalje štitili od turskih prodora. To je usporilo tursko nadiranje na zapad, ali nije spriječilo strahovita pustošenja njihovih provalničkih vojski, koje su ekonomski upropastile čitavu oblast. Austrijske posade su odoljevale napadima sve do 1556. godine, kada je poslije pada tvrđave Kostajnica turski vojvoda Malkoč — beg osvojio grad Novi Novi 1557. godine.
Osvajanjem Novog Grada Turci su ovo utvrđenje pretvorili u važnu vojnu bazu za dalji prodor ka Beču. Izgrađen je most preko rijeke Une, a grad je vrlo brzo naseljen muslimanskim stanovništvom. Ovaj Novi Grad je ostao pod turskom vlašću sve do 1687. godine, kada ga je oslobodila banska vojska Petra Erdedija. Muslimansko stanovništvo prebjeglo je preko Une u Bosnu i na prostoru ade Jelenice, danas gradski kvart Stari Grad, izgradilo tvrđavu od balvana i nasipa na prostoru od hotela „Una“ do gradskog muzeja. Godine 1726, počelo je zidanje novog utvrđenja od tesanog, kvalitetnog kamena tako da je po njegovom završetku bio gotovo neosvojiv za ondašnja napadna dejstva i oružja. Prema postojećim skicama turska tvrđava Turski Novi imala je zidove visoke 7 m, jarak širok 6 m, a dubok 3 m, bila je dugačka 200 m, široka 150 m, te imala 5 bastiona (tabija) i dvije kapikule (ulazne kule).
U Tvrđavu se ulazilo preko dva mosta — lančanika, a jarkom oko tvrđave tekla je voda iz Une. Osvojena je samo jedanput 1788. godine, poslije mnogih juriša i duge opsade dvadesetostruko jače vojske austrijskog feldmaršala Ernesta Gideona fon Laudona[2], zahvaljujući velikoj premoći u ljudstvu i artiljerijskim oruđima. Poslije toga granica se ipak stabilizovala na Uni tako da su Turci ostali u Novom Gradu sve do 1878. godine.
Godine 1878. po odluci Berlinskog kongresa Austrougarska je okupirala Bosnu i Hercegovinu i tako zauzela, bez otpora, Novi Grad. Okupacione vlasti su 1894. godine do temelja porušile impozantnu novsku tvrđavu, a njen materijal ugrađen je u razne javne i privatne objekte. Sljedeće godine, iz političkih razloga, administrativno mu je promijenjeno ime u Bosanski Novi, koje je nosio sve do 17. decembra 1992. godine (Sl. glasnik RS 20/92) kada je vraćeno staro ime opštini i naselju — Novi Grad."
Betonski most preko Sane je izgrađen 1937. godine[3]
Drugi svjetski rat
urediOvaj odeljak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
Između 30. jula i 5. avgusta 1941. u Bosanskom Novom je izvršen pokolj Srba iz celog sreza. Oko 150 Srba iz Bosanskog Novog i okoline zatvoreno je 31. jula. Noći između 31. jula i 1. avgusta svi zatvorenici su odvedeni na most preko Une, zaklani i bačeni u vodu. Prvog avgusta ustaše su „provaljivali u srpske kuće, izvodili pojedine Srbe, pa čak i decu, jedne pred njihovim kućama, na ulici ubijali i zatrpavali, druge bacali u Sanu i Unu, neke vodili u zatvor sreskog načelstva“. Misli se da je te noći između 1. i 2. avgusta, „preko 300 Srba iz Bosanskog Novog i neposredne okoline ubijeno na ulicama“. Te iste noći ubijeno je u zatvoru načelstva oko 40 Srba, a 40 su povezani jednim konopcem, odvedeni na obalu Une, naterani u vodu i potom iz puške ubijeni. „Pukim slučajem puščani meci preseku konopac kojim su Srbi bili vezani, te se petorica odvoje iz grupe i spasu plivanjem“. Od onih koji su preplivali Unu i isplivali na drugu stranu, 1947. bila su živa još dvojica, Aleksa Miljanić i Janko Čubro.[4][nepouzdan izvor?]Na Svetog Iliju, 2. avgusta, Srbima iz Bosanskog Novog bilo je zabranjeno da izlaze na ulice. Tog dana već rano izjutra, ustaše su iz okolnih sela dovele seljake u zatvore sreskog načelstva, sreskog suda i policije, a noću između 2. i 3. avgusta odvedeni su na marveni trg, poubijani i bačeni u Unu, te noći ubijeno je oko 35 Srba. Na slične načine vršeni su pokolji u selima sreza Bosanskog Novog. U tome su učestvovali domaći Hrvati i muslimani zajedno sa ustašama koji su došli iz Zagreba i Petrinje po vođstvom šefa ustaške policije u Zagrebu Božidara Cerovskog, Ustaški tabornik u Bosanskom Novom Ahmet Cerić-Kalendarac (beg) zaustavio je voz u kojem je bio jedan vagon pun oružja i razdelio ga muslimanima iz mesta i okoline sa naredbom da ubijaju Srbe: muško, žensko, staro i mlado, gde god koga vide. Smatra se da je u ovih šest dana pokolja ubijeno oko 5.000 Srba u selom srezu. Musliman ustaša Kelić iz Bosanskog Novog kaže da je sam zaklao i ubio oko 1.100 Srba. Interesantno je da su Srbima iz Bosanskog Novog svukli odelo „a nekoga do gola“ pa su ih onda ubijali ili klali. Novac i odelo ubice su podelile između sebe.[5] Zbog velikog stradanja Srba iz Bosanskog Novog i drugih mesta Bosanske Krajine. Narod i dan danas peva pesmu:
„Kad bi Una il` Sava govoriti znale,
Koliko su Srba progutale,
Koliko je oko Une-Sane vrba,
Još je više progutala Srba“![6]
Prilikom pripremanja masovnog pokolja u Bosankom Novom sresko načelstvo obznanilo je da će svaki Srbin koji pređe u rimokatoličku veru biti zaštićen. Zbog toga su mnogi podneli molbe za prelazak. A bilo je i slučajeva da je za pojedine Srbe, koje su ustaše tražile da ubiju, rodbina uzimala potvrdu od župnika da se pokrstio i tako ga spasavala.[7]
U selu Maslovarama, srez Bosanski Novi, udovica Staka Karlica imala je šest oženjenih sinova. Jednog dana ustaše su ih isterale iz kuće i naredile im da u dvorištu iskopaju za sebe duboku raku, pa ih onda svu šestoricu poubijali i sekirama i puškama u prisustvu majke i žena. Posle toga naredili su majci i njihovim ženama da ih zatrpaju u iskopanoj jami. Majka nije htela, uzela je jednu krvavu sekiru i iz sve snage se lupila oštricom po glavi, zasekavši se do samog mozga, od čega je posle kratkog vremena umrla. Po njenoj izričitoj želji snaje su je sahranile zajedno sa sinovima.[8][9]
U srezu Bosanski Novi spaljena su cela sela: Žuće, Majić, Dobrljin, Gornje i Donje Vodičevo, Petkovac, Lješljani, Kuljani i zaselak Bojište, zatim 3/4 sela Poljavnice, 2/3 sela Ravnice, 1/2 sela Derviše i dr.[10]
Raspad SFRJ
urediU ratu tokom raspada Jugoslavije, septembra 1995. godine područje opštine Novi Grad je napadnuto od strane vojske Republike Hrvatske (hrvatska operacija Una) i Armije RBiH (muslimanska operacija Sana). Ove napade je odbranila Vojska Republike Srpske.
Sport
urediNovi Grad je sjedište fudbalskog kluba Sloboda.
Stanovništvo
uredi| Nacionalnost[11] | 2013. | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. | 1953. | 1948. |
| Muslimani [a] | 6.844 | 5.211 | 5.520 | 2.289 | |||
| Srbi | 5.079 | 3.900 | 3.610 | 2.579 | 1.693 | ||
| Jugosloveni [b] | 1.103 | 2.647 | 308 | 1.472 | 2.622 | ||
| Hrvati | 188 | 217 | 287 | 604 | 509 | ||
| Albanci | 77 | 20 | 33 | ||||
| Romi | 66 | ||||||
| Crnogorci | 16 | 18 | 9 | 2 | |||
| Slovenci | 8 | 11 | 13 | 18 | |||
| Mađari | 1 | 1 | 6 | ||||
| Makedonci | 1 | 4 | 7 | ||||
| Česi | 5 | ||||||
| Rusi | 1 | ||||||
| ostali i nepoznato | 286 | 42 | 74 | 14 | 27 | ||
| Ukupno | 11.063 | 13.500 | 12.186 | 9.849 | 7.023 | 4.884 | 4.070 |
| Demografija[11] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1948. | 4.070 | |
| 1953. | 4.884 | |
| 1961. | 7.023 | |
| 1971. | 9.849 | |
| 1981. | 12.186 | |
| 1991. | 13.500 | |
| 2013. | 11.063 | |
Znamenite ličnosti
uredi- Lazar Drljača, slikar
- Radmila Drljača, rukometašica
- Ljubo Jandrić, književnik
- Stojan Ćelić, slikar i profesor Beogradskog Univerziteta
- Božidarka Frajt, glumica
- Mihailo Đurić, narodni heroj Jugoslavije
- David Pajić, narodni heroj Jugoslavije
- Oste Erceg, slikar iz Rakana kod Novog Grada
- Mustafa Nadarević, glumac
- Bisera Veletanlić, estradna umjetnica
- Senka Veletanlić, estradna umjetnica
- Demir Hotić, fudbaler
- Nenad Suzić, bivši ministar prosvete Republike Srpske
Vidi još
urediNapomene
uredi- ^ Muslimani su se na popisu 2013. izjasnili kao Bošnjaci.
- ^ Za sadašnji status Jugoslovena vidi članak Jugosloveni.
Reference
uredi- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 na teritoriji Republike Srpske — Preliminarni rezultati, Republički zavod za statistiku, Banja Luka, 2013.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 1. 2014. g. Pristupljeno 30. 12. 2013.
- ^ a b "Peštansko-budimski skoroteča", Budim 1842. godine
- ^ "Vreme", 3. nov. 1937.
- ^ Sima Kondić, protojerej, Bosanski Novi, 30. 4. 1947. god.
- ^ Staniša Grujić, sudija iz Bosanskog Novog, Mladenovac 12. 5. 1942. god. Miodrag Tomašević, đak iz Bosanskog Novog, Beograd 26. 5. 1942. god, Dušan Drljača iz Bosanskog Novog, Beograd 27. 5. 1942. god, Zora Šurlan i Sima Kondić protojerej, Bos. Novi 30. 4. 1942. god.
- ^ Sima Kondić, sveštenik Bosanski Novi, 30.4.1947. god.
- ^ Dušan Drljača, trgovac iz Bosanskog Novog
- ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine. 1991. str. 272.
- ^ Simo Kondić, protojerej, Bosanski Novi 30. 4. 1947. god.
- ^ Sima Kondić, protojerej, Bos. Novi 30. 4. 1947. god.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Literatura
uredi- Novogradska opština, Mr. Drago Todić, Banja Luka 2000.
Spoljašnje veze
uredi- Zvanični veb-sajt (jezik: srpski)
- Radio Novi Grad (jezik: srpski)
- "Politika", 24. nov. 1935.
