Murat I

Murat I (otur. مراد اول tur. I. Murad; 29. jun 1326 — 28. jun 1389), zvani još i Hudavedigjar — „Pravedni“, bio je osmanski sultan 1359–1389. Bio je sin Orhana Gazija i Nilufer Hatun. Murat I je došao na presto nakon smrti njegovog starijeg brata Sulejman-paše.

Murat
Sultan Murat I
Lični podaci
Puno ime	Murat od Orhana
Datum rođenja	(1326-06-29)29. jun 1326.
Mesto rođenja	Sogut, Osmansko carstvo
Datum smrti	28. jun 1389.(1389-06-28) (62 god.)
Mesto smrti	Kosovo polje, Zemlja Brankovića
Grob	Bursa
Porodica
Supružnik	vidi
Potomstvo	vidi
Roditelji	Orhan I Hirofira
Dinastija	Osmanska dinastija
3. Sultan Osmanskog carstva
Period	17. mart 1362. — 28. jun 1389.
Prethodnik	Orhan I
Naslednik	Bajazit I

Murat je osvojio Adrijanopol, zatim ga preimenovao u Jedrene, a 1365. godine ga je proglasio novom prestonicom Osmanskog sultanata. Nastavio je da širi osmansko carstvo u Južnoj Evropi, dovodeći veći deo Balkana pod osmansku vlast i primoravajući vladare Srbije i Bugarske, kao i istočno-rimskog cara Jovana V Paleologa da mu plaćaju danak.

Murat je administrativno podelio svoj sultanat na dve provincije Anadolija (Mala Azija) i Rumelija (Balkan).

Dolazak na vlast

Orhan, Muratov otac, koji je bio star, prepustio je vlast Muratu, međutim, Murat je bio tek drugi Orhanov sin po redu. Najstariji, Sulejman-Paša, umro je mlad, i stoga presto pripada Muratu. Murat je došao na vlast 1359 godine i vladao je oko 30 godina, a njegov otac sultan Orhan I umro je 1362. godine.

Biografija

Murat je bio sin Orhana I i vizantijske princeze Hirofire (njeno tursko ime bilo je Nilufer Hatun). Zbog prerane smrti Sulejman-paše, Murat je nastavio da vlada kao njegov naslednik 1360. godine. On je bio prvi osmanski osvajač na evropskom tlu. Godine 1362. bio je osnovan prvi korpus (odred) janičara. To su bila pretežno hrišćanska deca koja su obučavana za vojnu službu kao pešadijske trupe.

Murat se borio protiv moćnog bejlika Karamana u Anadoliji i protiv Srba, Albanaca, Bugara i Mađara u Evropi. Konkretno, srpska ekspedicija za proterivanje Turaka iz Adrijanopolja koju su predvodili srpska braća kralj Vukašin i despot Uglješa, poražena je 26. septembra 1371. godine od Muratovog sposobnog potporučnika Lale Šahina Paše, prvog guvernera (bejlerbega) Rumelije. 1385. godine Sofija je pala pod Osmanlije. 1386. godine knez Lazar Hrebeljanović pobedio je osmanske snage u bici kod Pločnika. Osmanska vojska je pretrpela velike gubitke i nije uspela da zauzme Niš u povratku.

Murat I je porazio i zauzeo zapadnu Trakiju, Dimotika je pala 1361. godine, Jedrene 1362. godine, a Plovdiv 1363. godine. Svi ovi gradovi su se nalazili u dolini reke Marice. Strah se širio Vizantijom, toliko da je u Carigradu sazreo stav da se Turcima mirno preda Galipolje da bi se zadovoljili. Godinu dana posle toga, Murat osvaja Kumucinu i dolazi sve bliže do manastira na Svetoj gori. Pljačkaški pohodi koje je Murat slao ka zapadu su pustošili zemlju despota Uglješe Mrnjavčevića. Prema tvrđenju Mavra Orbina, Uglješa je nekoliko puta imao uspeha u odbijanju ovih napada. Serski despot je dobio pomoć svog brata, kralja Vukašina, i sukob se desio na reci Marici 26. septembra 1371. godine kada je pobedio Murat i tako konačno izvršio veliku preraspodelu snaga na Balkanskom poluostrvu.

Zapadna strana Bugarske bila je opljačkana i vizantijski car, Jovan V Paleolog, postao je njegov vazal. Murat je utvrdio osmanski posed Angoru u Anatoliji. Turci su dalje zauzimali važne gradove u Makedoniji i Istočnoj Bugarskoj. Novodobijena područja bila su odmah naseljavana stanovništvom iz carstva — Osmanlijama. Oko 1385. godine su zauzeti Sofija i Niš. Istovremeno su dobile pravo trgovine na turskim prostorima italijanske Republike Đenova i Venecija, koje su sa Muratom zaključile i trgovački ugovor.

Murat je takođe bio uspešan i u bici kod Konije. Kao što je ranije prvo slao pljačkaške čete da pustoše zemlju despota Jovana Uglješe pre konačnog sukoba sa njim, tako je slao čete i po Srbiji čak do Bosne. Te čete su presretali i isto kao u Uglješa imali uspehe, Lazar Hrebeljanović kod Pločnika i vojvoda Vlatko Vuković kod Bileće. Međutim, glavna bitka i odlučujući obračun koji su podjednako očekivali i u turska i hrišćanska vojska se desio 15. juna 1389. godine. Sultan Murat je poveo vojsku i komandovao u bici na Kosovu Polju (Kosovska bitka). Sa sobom je poveo sinove Bajazita i Jakuba, vojskovođe Ali-pašu, Evronosa Jahšija i Šahina kao i vazalske trupe iz evropskih i azijskih krajeva carstva. Za vreme bitke Sultan Murat je ubijen, kao i njegov sin Jakub. Knez Lazar je potom pogubljen, a Murat je bio, kao i prethodnici Osman i Orhan, sahranjen u Bursi. Za vreme vladavine Murata, svi potčinjeni hrišćani su smeli zadržati svoju veru, tradiciju i crkvene sudove, ali su morali sultanu da predaju desetinu, što su u ono doba bila uobičajena davanja.

Nasledio ga je sin Bajazit odmah posle Kosovske bitke.

Boj na Kosovu

Za više informacija pogledajte: Kosovska bitka

Sredinom 14. veka Osmanlije su polako krenule ka osvajanju celokupnog Balkana, Sultan Murat, sin Sultana Orhana, sa novostvorenim odredom-Janjičarima objavljuje rat Srpskoj Kneževini. Tadašnji vladar Srbije, knez Lazar, ne želeći da se pokori Turskom sultanu, pristaje da održi rat. Muratova vojska bila je tri-put veća od Lazareve. Postoje dva izvora što se tiče o učešću Murata u ratu. Istoričari tvrde da je Murat učestvovao u Boju, dok književnost govori da nije učestvovao već je samo posmatrao od starosti. Turski izvori takođe govore da je Murat poginuo u ovoj bici, međutim, kako oni kažu nije ga ubio Obilić već ga je na prevaru ubio srpski ratnik koji se pravio mrtav. Na svojoj samrti rekao je sinu Bajazitu da je brat najveća svetinja i da ne potegne mač na Jakuba, njegovog starijeg brata, što je Bajazit prekršio, i odmah postao sultan.

O Muratovoj pogibiji

S obzirom da je Murat poginuo na bojnom polju, a to nije bio čest slučaj u srednjem veku, i bitka i čin pogibije su daleko odjeknule. Hrišćanski i turski izvori se razilaze oko načina i vremena pogibije. Turski izvori tvrde da je sultan ubijen na prevaru posle bitke. Hrišćanska strana je o ovom događaju napravila legendu o podvigu usamljenog viteza koji je žrtvovao svoj život radi zaustavljanja moćnog sultana. Potpuno razrađenu kosovsku legendu zapisao je dubrovački benediktinac Mavro Orbin u knjizi „Kraljevstvo Slovena“ objavljenoj 1601. godine.

Postoje i drugi izvori i verzije događaja. Kralj Srba i Bosne Stefan Tvrtko I je 1. avgusta obavestio Trogirane o „svojoj“ pobedi na Kosovu polju te da je „sultana poslao s ovog sveta s mnogim njegovim vojnicima“. Nije doslovno naveo ko je ubio sultana, ali je iz pisma jasno da je sebi pripisao taj poduhvat. Nije bilo neuobičajeno da kraljevi prisvajaju tuđe zasluge. Turski istoričari navode, da je posle Muratove pogibije na Kosovu, uvedeno pravilo koje se dugo održalo na turskom dvoru, da se svaki stranac, bilo velikaš ili diplomata pred sultana izvodi tako što mu dva stražara drže ruke, što potvrđuje tezu da je neko od stranih ratnika tokom boja prišao turskom sultanu i ubio ga.U jednom pismu Firentinske opštine, koje je rezultat prepiske sa Tvrtkom, od 20. oktobra 1389. godine, govori se o poduhvatu zavereničke grupe od dvanaest ratnika koji se u toku bitke probijaju do sultanovog šatora okruženog vezanim kamilama. Kolučo Salutati, pisac pisma, slavi "srećnog ratnika" među ratnicima koji se probivši preko neprijateljskih četa i kamila naokolo vezanih, došao do Muratovog šatora. Srećan je nad ostalima i onaj, koji vođu tolike sile, jurnuvši mu mač u grlo i skut, junački umori.

Godinama kasnije se Beltrami Minjaneli u „Uspomenama sa Istoka“ govori o grupnom prepadu na šator sultana Murata, ali kod njega se to dešava posle bitke i izvode ga knez Lazar i grupa zarobljenih hrišćanskih vitezova koji odbijaju da polože vazalsku zakletvu. Po ovom piscu, vitezovi su odbili davanje zakletve, jurnuli su na šator Murata i smrtno ga ranili. Ovakav događaj mnogi istoričari smatraju nelogičnim i neverovatnim (zarobljeni, a nevezani, i dalje naoružani).

Osmanska minijatura koja prikazuje Murata I.

Ko god da je pisao o pogibiji Murata, a posebno turski izvori, nastojali su da prikažu da je poginuo od velikaške ruke. Španski putopisac govori da je „to bio hrišćanski knez, po imenu Lazar“. Viteški ideali su smatrali časnim pogibiju od ruke protivničkog vođe, a pogibija od strane nepoznatog ratnika se smatrala nedostojnom. Ovo ide dotle da u povelji ugarskog kralja Albrehta iz 1438. godine piše da su se Lazar i Murat sukobili u ličnom dvoboju.Srpski izvori se velikim delom oslanjaju na životopis Stefana Lazarevića koji navodi podvig usamljenog, bezimenog junaka.

Konstantin Filozof, u delu "Život despota Stefana Lazarevića piše:

„ Među vojnicima koji su se borili pred (vojskom) beše neko veoma blagorodan, koga oblagaše zavidljivi svome gospodaru i osumnjičiše ga kao neverna. A ovaj da pokaže vernost a ujedno i hrabrost, nađe zgodno vreme, ustremi se ka samome velikom načelniku kao da je prebeglica, i njemu put otvoriše. A kada je bio blizu, iznenada pojuri i zari mač u toga samoga gordoga i strašnoga samodršca. A tu i sam pade od njih. ”

Vizantijski pisac druge polovine HV veka, Laonik Halkokondil, navodi i grčku i tursku verziju pogibije Murata.

„ Po turskoj je poginuo posle boja, dok Grci, međutim, pričaju da on nije pao dok je posle boja progonio neprijatelja; naprotiv, neki visoki plemić odlučio je još dok se Murat nalazio usred svojih trupa postrojenih za borbu da izvrši junačko delo veće od svih što su se ikada učinili. Taj čovek se zvao Miloin. ”

Ovde se prvi put pominje ime čoveka koji je ubio Murata.

Turski hroničari prvi put pominju ime nevernika i prokletnika zbog koga je padišah postao šehit 1484. godine kada ime viteza navode kao Miloš Kobila.

Uspostavljanje carstva

Murat I imao je veoma veliku ulogu u poboljšanju Osmanskog carstva, on je osvojio grad Jedrene (Edirne na turskom), koji je vladavinom njegovog sina sultana Bajazita I postao prestonica Osmanske države. On je takođe uspostavio divan, gde se sultan nalazi sa svojim velikodostojnicima radi progresa carstva. Sultan je takođe osnovao i Janjičare, kojih je bilo oko 1000. Nije poznato, ali moguće je sa je i Murat uspostavio sultanat Osmanlija, ali postoji i druga verzija, da je sultanat uspostavljen još za vreme vladavine njegovog dede Osmana I.

Titule

Prema osmanskim izvorima, Murat je imao titule poput bega, Emir-i a'zam (Veliki Emir), Gazi, Hudavendigar, Kan, Padišah, Sultanu's-selatin, Meliku'l-muluk (Malik Malika), dok se u bugarskim i srpskim izvorima pominjao kao car. U jednom đenovskom dokumentu, on je naveden kao dominus armiratorum Turchie (glavni gospodar Turaka).

Ličnost

Murat I je bio nepismen i nije mogao ni da se potpiše u svoje ime. 1353. godine Murat I je potpisao ugovor umočivši ruku u mastilo i utiskujući je otiscima prstiju.

Porodično stablo

8. Ertugrul

4. Osman I

9. Halime Hatun

2. Orhan

5. Malhun Hatun

1. Murat I

3. Nilufer Hatun

Porodica

Supruge

• Gulčiček Hatun — majka Bajazita I
• Tamara Hatun
• Melek Hatun
• Fuldane Hatun- majka princa Jakub Čelebije

Muška deca

• Sultan Bajazit I
• Jahši-Beg
• Princ Jakub Čelebija
• Princ Savdži-Beg
• Princ Ibrahim

Ženska deca

• Nefise Hatun
• Sultan Hatun

Popularna kultura

Njegov lik se pojavljuje u sledećem filmu:

• Boj na Kosovu (1989)

Galerija

• 
  Osmanska minijatura koja prikazuje sultana Murata I. (1)
• 
  Osmanska minijatura koja prikazuje sultana Murata I. (2)
• 
  Teritorija Osmanskog carstva za vreme vladavine sultana Murata I.
• 
  Osmanska minijatura koja prikazuje sultana Murata I. (3)
• 
  Osmanska minijatura koja prikazuje sultana Murata I. (4)
• 
  Osmanska minijatura koja prikazuje sultana Murata I. (5)
• 
  Grobnica sultana Murata I.
• 
  Kosovska bitka 1389. godine, freska u crkvi u Lazarici, Biograd.
• 
  Plan kosovske bitke.
• 
  Kosovska bitka, Adam Stefanović, 1870.
• 
  Novčić u čast kneza Lazara.

Literatura

• Orbini, Mauro (1601). Il Regno de gli Slavi hoggi corrottamente detti Schiavoni. Pesaro: Apresso Girolamo Concordia. 
• Orbin, Mavro (1968). Kraljevstvo Slovena. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Mihaljčić, Rade (1975). Kraj Srpskog carstva. Beograd: Srpska književna zadruga. 

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Bajazit I