Kučevište
Kučevište (mkd. Кучевиште) ili ranije Kućevište je naselje u Severnoj Makedoniji, u Skopskoj Crnoj Gori, u severnom delu države. Kučevište je naselje u okviru opštine Čučer-Sandevo.
 Pogled na selo Kučevište sa crkvom Svetog Spasa | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Severna Makedonija |
| Opština | Čučer-Sandevo |
| Stanovništvo | |
| — 2002. | 3.167 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 06′ 35″ S; 21° 25′ 05″ I / 42.1097° S; 21.418° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 570 m |
  Kučevište Kučevište na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 1011 |
| Pozivni broj | (+389) 02 |
| Registarska oznaka | SK |
Kučevište ima veliki značaj za srpsku zajednicu u Severnoj Makedoniji, pošto Srbi čine većinu u ovom naselju isto kao i u naselju Čučer-Sandevo, a u okolnim naseljima: Pobožje, Banjani, Gornjani, Ljubanci vekovima žive autohtoni Srbi.
Geografija
urediKučevište je smešteno u severnom delu Severne Makedonije. Od najbližeg grada, Skoplja, selo je udaljeno 15 km severno.
Selo Kučevište se nalazi u istorijskoj oblasti Crnogorje, u južnoj podgorini Skopske Crne Gore, na približno 570 metara nadmorske visine. Severno od naselja izdiže se planina, a južno se pruža Skopsko polje.
Mesna klima je kontinentalna.
Srbi u Kučevištu
urediSačuvao se natpis iz 1501. godine u pravoslavnoj crkvi Sv. Spasa u Kučevištu. U njemu se govori o obavljenom popisu crkve Sv. Nikole.[1]
Po popisu srpskog naroda u Skopskoj eparhiji iz 1899. godine, selo Kučevište ima 190 kuća, tu su još dve srpske pravoslavne crkve Sv. Spasa i Sv. Atanasija (lokalno - Sv. Tanasija!), kao i jedan manastir - Sv. Aranđela.[2]
Još oko 1830. godine učili su se đaci u manastiru Sv. Arhanđela, kod jednog kaluđera. Njen rad se odvijao između 1830-1851. godine. Pošto su se tu mogli učiti samo oni koji će biti sveštenici ili kaluđeri, selo Kučevište je "donelo" u svoje selo školu. Srpska narodna škola je počela zvaničan rad 1851. godine i nije prekidala rad.[3] Doveli su prvog učitelja nekog Filipa iz Bosne. Ovaj je učio decu po starom metodu (slovenski bukvar, psaltir, časlovac i meseceslov). Proveo je godinu i po dana, pa se posvađao sa seljanima zbog plate i otišao. Zatim tu dođe Trajko Šaljević iz Skoplja i ostao godinu dana. Onda je došao za učitelja neki Kosta iz Bosne. Ovaj je bio čudak, lepo je svirao na violini, ali i svađao se sa seljanima, zatvarao po dva dana u kuću, nikog nije primao a na posetioce vikao. Predavao je dve godine po Filipovom metodu. Nekoliko godina škola nije radila, dok ne dođe kaluđer Misal iz manastira iz Dečana u manastir Sv. Aranđela, inače rodom iz Tetova. Ovaj je doveo za učitelja nekog Stojka iz Belovišta. Stojko je kao nespreman oteran posle dve godine. Postavili su onda Isaiju sina popa iz Lješka, koji je tu radio dve godine, pa se vratio kući mada su bili sa njim svi zadovoljni. Dolazi zatim novi učitelj Panko Canković iz Skoplja, a za ovim Dimitrije Krstić takođe iz Skoplja. Mita se ubrzo oženio i otišao iz sela, pa su našli novog Spiru zvanog Grk iz Tetova. Grk je bio pijanica pa ga seljani nisu mogli trpeti. Godine 1862. u mesnu školu dođe Jakov Palamarović iz Gnjilana. Ovaj učitelj je proveo tu četiri godine, a dobavljao je razne srpske knjige iz Gnjilana, poput: "Istorija Srba", "Mala sveštena istorija", "Katihizis", "Računica", "Mala znanja", "Mali zemljopis" itd. Za vreme 1868-1874. godine postojala je zvanično ta škola u Kučevištu. Kada se odselio ovaj prvi pravi učitelj, došao je neki Atanas iz Ohrida; nemoralan čovek koga su najurili meštani. Opet su zvali učitelja Palamarovića koji je sada drugi put proveo pet godina u mesnoj školi. Zbog porodičnih prilika on je morao da napusti Kučevište, pa počeše raditi kao učitelji već njegovi bivši đaci. Pavle Čeković iz Kučevišta radio je godinu dana, zatim Aca Stanković - Dautović - sledeće tri godine. Učitelja Acu zamenio je Stevko Krstić - Šalman, koji ostane četiri godine, pa se zapopio. Njega je zamenio opet Palamarović, i ostao sve do devedesetih godina kada su ga bugarski agenti optužili kod Turaka. Zbog izmišljene krivice uzgubio je čak pravo da bude učitelj. Posle njega izmenjalo se više učitelja.[4] Školske 1888/1889. godine radila je škola u Kučevištu, "pod crkvenim krovom", sa jednim učiteljem.[5] Srpska kraljevska vlada u Beogradu, tajno je pomagala opstanak srpske škole u Kučevištu oko 1890. godine, dajući po 20 carskih dukata godišnje pripomoći.[6] U mestu je 1897. godine svečano proslavljena školska slava Sv. Sava. Domaćin slave bio je učitelj Jakov Palamarević, a svetosavsku besedu (u školskoj zgradi) održao je učitelj Serafim Marinković. Za vreme slavkog ručka svirale su - "zabrujale" gajde.[7] Učitelji 1899. godine bili su u tom mestu: Aćim Palamarević, Atanasije Petrović i Stevan Popović. Osnovan je na predlog igumana obližnjeg manastira Germana tada seoski "Fond škole kućeviške" za pomoć siromašnim učenicima, u koji su ušli prilozi darodavaca o školskoj slavi.[8]
U Kučevištu je 1898. godine postojala osnovna četvororazredna škola, sa 43 đaka i dva učitelja. Jedan je završio Prizrensku bogosloviju, a drugi se školovao u gimnaziji u Beogradu.[2] Kučeviška škola radi i 1911. godine. Za vreme Prvog svetskog rata pominje se 1913. učitelj Spasoje Petković, kada je od privremenog postao stalni. A 1917. godine pominje se učitelj Lazar Ilić iz Kučevišta.
Meštanin dućandžija Sava Bojković je bio utamničen 1904. godine zbog uvrede sultana.
Između dva svetska rata u mesnoj osnovnoj školi su predavali učitelji: Stojan Urdarević (iz Sv. Nikite, 1921-), Arsenije Kovačević (iz Sv. Nikite, 1921-), Ljubica Jovanović (1924-), Nedeljko Popović (1926-1929; pa 1933-1940), Hristina Božinović (1926-), Miodrag Mladenović (1929-), Radmila Jovanović (1930-), Petar Krstić (1935-), Katarina Krstić (1935-), Milosav Vojinović (1935-), Dostana Vojinović (1935-), Dušan Atanasković (1939-), Mileva Popović (1940-).
Dana 9. novembra 1927. godine tokom popodneva izbio je požar u seoskoj školi, koji je međutim ugašen pre nego što je zgrada sasvim stradala. Novembra 1934. godine pomoćnik bana Vardarske banovine je odlučio da se u osnovnoj školi u Kučevištu, pored dva postojeća razreda, otvore još dva razreda. Tako da će osnovna škola u Kučevištu imati četiri odeljenja: dva odeljenja u Kučevištu i dva odeljenja u Pobužju.[9]
Ministar fizičkog vaspitanja naroda KJ, Dušan Pantić je 15. oktobra 1940. godine tokom posete Kučevištu, izvršio smotru sokolskih četa i omladine tog kraja.[10]
Stanovništvo
uredi
Stanovništvo Kučevišta je, po podacima koje daje Mihailo P. Ocevića, učitelj iz Banjana, 1896. godine živelo u 187 domova. [a] Nešto veći broj domova, 187, zabeležen je 1905. godine u izveštaju seoskog sveštenika i učitelja Stevana Popovića upravitelju srpskih osnovnih škola u Skoplju. [b] Broj od 193 domova daje Svetozar Tomić [v], nastavnik srpske gimnazije u Skoplju koji je 1904-1905. vršio etnografska istraživanja u Skopskoj Crnoj Gori. Broj stanovnika sela Kučevišta Tomić je dobio tako što je broj domova množio sa 9, što je po njegovoj računici bio prosečan broj stanovnika po kući. Po tom proračunu selo je 1905. imalo 1737 stanovnika. Prema podacima sekretara bugarske egzarhije Dimitrija Miševa u selu je 1903.[g] živelo 1440 stanovnika i to, po njegovom iskazu, Bugara patrijaršista-srbomana. [d] Razlika u broju domova i broju kuća verovatno ima koren u pečalbarstvu stanovništva i deljenju kućnih zadruga, pošto doseljavanja u ovo selo u periodu 1896-1905. nije bilo. Na kraju 19. i početkom 20. veka u Kučevištu je po tome živelo između 1.440 i 1.737 stanovnika.
Kučevište je prema poslednjem popisu iz 2002. godine imalo 3.167 stanovnika. Većinsko stanovništvo u naselju su Srbi (52%), a manjina su etnički Makedonci (46%).
Pretežna veroispovest mesnog stanovništva je pravoslavlje.
Poreklo stanovništva po rodovima
uredi- Bojćićevci (11 k., Sv. Nikola) zovu se i Popovići, starinci.
- Crničani (10 k., Sv. Arhanđeo), starinci.
- Belinci (9 k., Mitrovdan), nekada su živeli na selištu Ginovce u dolini Belinske reke na planini.
- Komnenovi (30 k., Sv. Đorđija), dosөljeni iz Mijaka u okolini Vitine. U susөdnom Pobužju srodnici su im Đakovci (11 k).
- Rajčini (7 k) i Šegmonovi (6 k), slave Sv. Nikolu. Oba roda su doseljena iz Bresta na planini Crnoj Gori.
- Rajovi ili Rajevići (10 k., Sv. Đorđija), doseljeni iz Šašara u okolini Vitine.
- Nedelčini (8 k., Sv. Đorđija), doseljeni iz Požaranja u okolini Vitine.
- Ninići ili Ninćevi (13 k., Mitrovdan), dosөljeni iz Nikovca u okolini Kačanika. Od ovog roda poticao je poznati Atanasije Petrović, prota kumanovski. Autor je knjige „Narodni zivot i običaji u Skopskoj Crnoj gori“ (Beograd 1907.). Jedan starac iz Ljubanca govoreći o A. Petroviću rekao je: „Od Srbija do Solun nemalo poumen čovek od nego“. Njega su u Prvom svetskom ratu ubili Bugari u Surdulici. Njegov sin Lj. Petrović, po Drugom svetskom ratu bio je direktor jedne skopske gimnazije.
- Slavkovi (7 k., Sv. Đorđija), doseljeni iz Gornjeg Slavkovca koje leži na planini Žegovac, severoistočno od Uroševca.
- Karovčevi (10 k., Sv. Petka), doseljeni iz Bošnjana, sada pustog selišta u Skopskom Polju. Iz ovog roda ubijen je oko 1870. g. istaknuti predak, koji je sarađivaop sa tada ubijenim Sokolom Rajenim iz susednog sela Ljubanca.
- Čakalovi (7 k) i Koljevi (3 k), slave Sv. Petku. I oni su doseljeni iz pomenutog Bošnjana.
- Pigulovi (7 k., Sv. Nikola), doseljeni iz nekog sela u Skopskoj Blatiji.
- Džajkovi (3 k., Sv. Đorđija), potiču od domazeta doseljenog iz Ljubanca. Imaju iseljenike u skopskom selu Radišanu. Od roda Džajkovi poticao je jedan sveštenik u skopskom selu Bulačanu.
Rodovi nepoznatog porekla:
- Neškovi (36 k., Sv. Arhanđeo), najveći seoski rod. Jedna njihova grana nosi ime Žabovci, Dumanovi, Crvovi i Makaljovi.
- Gurmešovi (15 k) i Šijakovi (5 k), slave Mitrovdan). Pojedine grane prvog roda u selu nose ova imena Agovi i Šutakovci.
- Pirkovi (16 k), Putevi (2 k), Emširovi (2 k) i Salčovi (1 k), slave Sv. Petku.
- Markovi (10 k), Maznevci (4 k), i Veljovi (1 k), slave Sv. Nikolu.
- Vidini (9 k), Kirandžići (7 k), Usovci (5 k) i Čekovi (4 k), slave Sv. Đorđija. Vidini tako se zovu po nekoj baba Vidi.
- Duranci (4 k), slave Malu Gospođu.
- Tenovi (2 k), Mitrovdan. Imaju iseljenika u skopskim selima Radišanu i Butelju.
Iseljenici: Iz Kučevišta zna se za relativno mali broj iseljenika. Svi potiču iz novijeg doba: otišli su iza prvog i Drugog svetskog rata (većim delom). Najviše iseljenika ima u dva sela Skopskog polja - Bošnjanu (25 k) i Radišanu (10 k), zatim u Bardovcu (2 k), Skoplju (oko 10 k) i u Dračevu kraj Skoplja - Popovići (2 k). Nešto iseljenika ima i u Srbiji - Beogradu (3 k), Crepaji (3 k) i Kačarevu (3 k) u Banatu. - Rod Vujovi (1 k) u Gornjanu potiče od domazeta doseljenog iz Kučevišta.
Znamenitosti naselja
urediU selu se nalazi jedan manastir i nekoliko crkava:
- Crkva Vaznesenja ili Sveti Spas nalazi se na sred sela. Ranije je bila posvećena Vavedenju Presvete Bogorodice. Potiče iz nemanjićkog perioda, nastala je verovatno u 13. veku, u vreme Stefana Dečanskog. Ima dosta dobro očuvan feskopis. U crkvi se nalaze portreti kralja Dušana i žene mu Jelene, nastali oko 1335. godine.[11] Posebno je zanimljiva freska "Sv. Miloša Obilića" oslikana 1874. kada su ceo hram ponovo živopisali Mijaci Mijalče i Vasilj "zugrafi".[12] Ozbiljne konzervatorske intervencije rađene su 1956/57. godine. Car Dušan pominje tu crkvu u Aranđelovskoj Hrisovulji, kojom prilaže svom manastiru: "selo Kučevište s crkviju Sv. Bogorodice i s zaselkom Brodcem." Pominje i vinograde, voćnjake i "manastirske kupljenice" koje opet citira on, navode se "u Kučeviškoj Hrisovulji što je zapisal roditelj mi, gospodin Kralj." (tj. njegov otac Stefan Dečanski). U velikom požaru 1984. joj je uništena bogata arhiva, uključujući i matične knjige.
- Crkva Svetog Nikole ili "Gornja" sagrađena oko 1501. godine u krovu crkve Svetog Spasa opravljena i otvorena za službu 1905. godine nakon dugog perioda ne dejstva. Njen živopis je iz 1501. godine. Bila je spolja na južnoj apsidi freska, na kojoj je sasvim neočekivano predstavljen vlaški vojvoda Vlad, sa neobičnim detaljem - vlaškom visokom šubarom.[13]
- Crkva Svetog Atanasija, nalazi se "ispod sela" i tu se proslavlja 18. januara praznik Sv. Tanasija, uz posebni narodni (pomalo paganski) ritual koji traje dva dana. Drugoga dana priređuje se gozba kod crkve za celo selo.[8]
- Kučeviški manastir Sveti Arhanđeli mala crkva, na oko sat vremena hoda udaljena od sela, u šumi, zidana za vreme cara Uroša. Živopisan je manastir 1611. godine. U unutrašnjosti crkve, na stubovima masnom farbom su naslikani likovi srpskih svetitelja: Sv. Save, Stefana Dečanskog, Stefana Nemanje, Patrijarha pećkog Joanikija. Bugari su svojevremeno odneli sve što su mogli uzeti, pokretno dobro.[14] Oko 1903. godine taj živopis je bio potpuno unakažen od strane bugarskih šovinista.[15] Bio je to pre Drugog svetskog rata ženski manastir. Kada ju je posetio kraljevski par Karađorđević juna 1925. godine, razgovarano je da se "manastir popravi što pre, a freske koje su iskvarene, sačuvaju od daljeg kvara". Bugari su inače sistematski premazivali sve stare srpske prvobitne freske i natpise, i preko njih stavljali svoje, nove. Na skidanju tog "mazanja", radili su i stručnjaci i kaluđeri sa uspehom. U manastiru je boravila filmska ekipa iz Beograda, septembra 1931. godine, predvođena novinarom i piscem Stanislavom Krakovim. Oni su za potrebe "Jugoslovenskog prosvetnog filma" snimali scene po Staroj Srbiji, za prvi jugoslovenski ton-film. Snimali su po selu Kučevištu i sam manastir u eksterijeru, ali i enterijeru uz pomoć specijalnih reflektora.[16]
- Kapela Bigor
- Crkvište Sveta Petka kod vode Srđevca
- Crkvište kod mesta Stara Gumna.[17]
Poznate ličnosti
uredi- Natanail Ohridski i Plovdivski, mitropolit Bugarske egzarhije;
- Mara Kučkova, iz Kučevišta, žena - srpski komita, početkom 20. veka spasila komitskog vojvodu Petka Ilića Nagoričanina
Vidi još
urediNapomene
uredi- ^ Vladimir Stojančević, Dva popisa Skopske Crne Gore i Poreča pred kraj turske vlasti, arhivska građa, Vardarski zbornik 6, Beograd 2008, 237-239.
- ^ Mile Stanić, Građa o srpskim školama na području skopskog konzulata 1905. godine, Beograd 1997, 83-84.
- ^ S. Tomić, Skopska Crna Gora, Srpski etnografski zbornik 6, naselja srpskih zemalja 3, 510.
- ^ Mišev u svom delu po svoj prilici daje podatke iz 1903. pošto sela koja su prišla srpskoj skopskoj mitropoliji 1904. godine ne navodi kao „srbomanska“.
- ^ Brancoff, D.M. La Macedoine et sa Population Chretienne, Paris, 1905, rp. 114-115.
Reference
uredi- ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902. godine
- ^ a b "Delo", Beograd 1899. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Delo", Beograd 1. januar 1899. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1890. godine
- ^ "Velika Srbija", Solin 1918. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1897. godine
- ^ a b "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1934. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1940. godine
- ^ S. Radojčić, Portreti srpskih vladara u Srednjem veku, Beograd 1996.
- ^ R. Mihaljčić, Junaci kosovske legende, Beograd 1989, str. 65-67
- ^ "Srpski narod", Beograd 1943. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1924. godine
- ^ "Delo", Beograd 1903. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1931. godine
- ^ S. Tomić, Skopska Crna Gora, Srpski etnografski zbornik 6, naselja srpskih zemalja 3, 503-504.
