Kosta Grupčević
Kosta Grupčević (Ohrid, 1848 — Carigrad, 3. februar 1907) je bio Srbin,[1] nacionalni i kulturni radnik Južne Srbije, zaslužan za jačanje srpskoga uticaja u porobljenoj tadašnjoj Makedoniji.[2]
Kosta Grupčević | |
|---|---|
 | |
| Puno ime | Kosta Grupčević |
| Datum rođenja | 1848. |
| Mesto rođenja | Ohrid, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 3. februar 1907. (58/59 god.) |
| Mesto smrti | Carigrad, Osmansko carstvo |
Rane godine
urediKosta je rođen 1848. kao najmlađi sin u porodici bogatoga ohridskoga terzijskog majstora (krojača).[2] Roditelji Anđelko i Katarina, počivaju u crkvi Svete Bogorodice u svom rodnom mestu. Prvo je učio školu kod ohridskog učitelja Grigorija Prlinčevića, dok ovaj nije prešao u Debar. Obrazovao se tu na grčkom jeziku, dok nije napunio 16 godina. Uz očevu finansijsku podršku jedno vreme boravio je u Beču. Po povratku u Ohrid, zajedno sa braćom bavio se ćurčijskim poslom i trgovinom, koja je uvek bila puna strane štampe. U radionici se stvorila atmosfera kao u čitaonici, i tu svraćali mnogi pa i Turci, da im Kosta prevodi ono što pišu grčke novine. Zbog njegovo slobodoumnosti i narodnih okupljanja, postao je sumnjiv vlastima - došlo do sukoba sa Turcima, pa je 1885. godine napustio je Ohrid. Kasnije nije mogao da se vrati zbog Bugara egzarhista.[3]
U bugarskom zatvoru
uredi
U vreme kada su trvili Grci i Bugari, u okrilju svojih u Turskoj, privilegovanih "egzarhata", Srbi nisu imali izlaz; Grupčević se tako priklonio Bugarima. I jedni i drugi su preko svojih crkvenih organizacija, podredili sebi sve (i srpske!) škole u Južnoj Srbiji. Bugarski nacionalisti su delovali perfidnije, vršili bugarizaciju pod parolom "Za Slavjanstvo". Otišao je Grupčević u Sofiju, gde se ubrzo odvojio od crkvenih egzarhista, i opredelio za "narodonosnu maticu". Bio je u Bugarskoj jedno vreme član tajnoga makedonskoga komiteta.[2] Razočaran u bugarsku akciju stigao je u Carigrad, odakle se sa namerom usmerava na Srbiju. Tokom 1886. godine, nakon završetka srpsko - bugarskog rata, došao je u Beograd, gde je od srpskog predsednika vlade Milutina Garašanina dobio nalog da se potrudi da Makedonija nikako ne postane bugarska.[2] Novi srpski poslanik u Turskoj, Stojan Novaković ga je pozvao da idu zajedno u Carigrad, gde namerava da ga angažuje kao saradnika. Grupčević nije poslušao Novakovića da putuju zajedno preko Rumunije, već se sam uputio preko Bugarske. Dok je putovao "svojim poslom" prema Carigradu, Bugari su ga u jesen 1886. uhapsili, pod optužbom da je budući "rusofil" - ruski špijun. Posle tromesečnoga zatvora, pušten je na uslovnu slobodu zbog jakoga ruskoga i srpskoga pritiska na bugarske vlasti.[2] Pobegao je aprila 1887. iz Bugarske u Rumuniju, a odatle u Carigrad.
U Carigradu
urediU Carigradu se javio srpskom konzulu Stojanu Novakoviću, gde je angažovan ali bez zvaničnih zaduženja.[2] Stalno je priman u Vaseljenskoj patrijaršiji (kao dobar znalac grčkog jezika) i srpskom poslanstvu u Carigradu, u okviru poverljivih misija. Smatrali su ga velikim protivnikom propagande koju vrši Bugarska egzarhija u Makedoniji.[2] Smatralo se i da je njegova zasluga što su Srbi dobili dve eparhije (raško-prizrensku i skopsku) i dva mitropolitska mesta. Govorilo se tada u Carigradu u "Fanaru": "Grupčević pravi vladike".[4] Radio je na otvaranju srpskih škola u Južnoj Srbiji, pod turskom vlašću.[2] Od 1892. godine upravljao je Grupčević centralnom carigradskom srpskom knjižarom, koja je snabdevala sve ostale srpske knjižare u Turskoj. U Carigradu je od 1889. do 1897. štampano 17 udžbenika za srpske osnovne škole. Zalagao se za makedonsku individualnost, a za makedonske Slovene je govorio da su Srbi.[2] Pošto je znao za ogroman značaj prosvete, zalagao se za štampanje knjiga i udžbenika, pored teksta na srpskom, da je u njima delimično zastupljen i onaj na "lokalnom dijalektu", da bi ih narod lakše prihvatao. Odbačen je njegov predlog da se prosto u tekstu izmeša savremeni srpski jezik i lokalno južno narečje. Godine 1889. aktivno sarađuje u srpskom narodnom kalendaru "Golub"-u, namenjenom tamošnjem stanovništvu. Zbog velike potrebe da se pisanjem brane srpski interesi u Turskoj, nasuprot bugarskoj propagandi, pokrenut je o trošku srpske vlade 1895. godine "Carigradski glasnik", tamošnji srpski nedeljni list. Urednik tog glasila bio je Nikodije Savić srpski novinar iz Peći, a administrator (i kasniji vlasnik) Grupčević (iz Ohrida). Nakon Savićeve smrti, od 1897. do 1907. godine bio je Kosta vlasnik i izdavač tog srpskoga nedeljnika, koji od tad izlazi u proširenijem obimu.[5] Grupčevića je srpski kralj 1898. godine odlikovao ordenom Sv. Save IV reda. Za "Carigradski glasnik" se kaže (1907): "koji ima neocenjenih zasluga za srpstvo u turskoj carevini".[6] Kada je taj srpski list slavio desetogodišnjicu trajanja 1905. godine, Kosta je bio i njegov peti po redu urednik (od 1897).[7] Proživeo je izlašenje lista neprestano bdijući nad njegovim opstankom, dok su se urednici nekoliko puta menjali.
Kosta Grupčević je objavio svoj obimni rad o Ohridskom jezeru i Ohridu, koji je imao turistički značaj. Tokom 1888. godine Grupčević je preveo bukvar na tadašnji "južni lokalni dijalekat".[2] Taj bukvar je tokom 1899. štampan u 6.000 primeraka, a 1891. u 10.000 primeraka.[8]
Epilog
urediUmro je kao iscrpljen i istrošen nacionalni radnik Kosta Grupčević, u Carigradu početkom 1907. godine, i sahranjen na groblju "Šišli". Nekrolog su objavili srpski listovi, poput Karlovačkog "Srpskog siona". Porodica je živela u siromaštvu, jer se on sav predao nacionalnoj misiji. Bio je oženjen Jevrosimom Gavrilović iz Ohrida, tetkom srpskog ministra Pante Gavrilovića. Izrodili su supružnici Grupčevići, dvoje dece: Fani(ja) Grupčević je radila kao zubni hirurg u Ohridu[9], a sin Dimitrije Grupčević bio činovnik Ministarstva inostranih dela u Beogradu, savetnik za rusku emigraciju (1932).[4] Dimitrije je 1927. godine bio generalni konzul, a 1940. godine stanovnik Velesa i to kao penzioner, političar Zemljoradničke stranke.[10] Godine 1914. skupljani su prilozi za Srpski narodni invalidski fond "Sveti Đorđe" u Ohridu. Među brojnim darodavcima je i Kostin srodnik, Đorđe Grupčević tamošnji trgovac sa 15 dinara priloga.
Reference
uredi- ^ "Srpski sion", Karlovci 1907. godine
- ^ a b v g d đ e ž z i Matica srpska Odabrane biografije tom 1
- ^ Petar Mitropan: "Prvi intelektualci na Jugu" - Kosta Grupčević, Skoplje 1936. godine
- ^ a b Petar Mitropan, navedeno delo
- ^ "Bosansko-hercegovački istočnik", Sarajevo 1897. godine
- ^ "Srpski sion", navedeni list
- ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1905. godine
- ^ „Slavenko Terzić, Istorijski časopis LVII (2008) 327-342” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 22. 02. 2014. g. Pristupljeno 10. 04. 2013.
- ^ "Vreme", Beograd 1926. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
Spoljašnje veze
uredi
