Википедија

Konstantin Danil

српски сликар, иконограф и портретиста.

Konstantin Danil (Lugoš, oko 1798. ili 1802 — Veliki Bečkerek, 13-25/5 1873) bio je srpski slikar i ikonograf. Posebno je poznat po svom radu na portretima. Ostaje misteriozna ličnost i umetnik jer nisu poznati svi njegovi biografski podaci.

Konstantin Danil
Lični podaci
Datum rođenja1802
Mesto rođenjaLugoš, Habzburška monarhija
Datum smrti25. maj 1873.(1873-05-25) (70/71 god.)
Mesto smrtiVeliki Bečkerek, Austrougarska
Umetnički rad
Uticao naIstorija slikanja
Najvažnija dela
Mrtva priroda
Portret Pavla Kenđelca, 1832-1834, Narodni Muzej u Pančevu
Portret g-đe Vailgling, posle 1840. (Narodni muzej u Beogradu).
Portret g-đe Teteši, posle 1835-40. (Narodni muzej u Beogradu).
Portret supruge Sofije Deli, oko 1850.

Identitet

uredi

Po dobro upućenom nemačkom arheologu i istoričaru Feliksu Kanicu, "Konstantin Daniel" je u stvari: Danilo Petrović, autodidakt talenat, Srbin iz Lugoša.[1] Proizilazi da je "Konstantin Daniel" (Danil) samo germanizovani umetnički pseudonim. U prilog toj tvrdnji je sledeći podatak. Beogradski slikar Steva Todorović je 1868. godine u članku o "živopisnim slikama" u beogradskim javnim zbirkama, pomenuo slikara iz Bečkereka. Pominje delo Dimitrija Avramovića "Portret Petrovića kovača iz Zemuna", koje je u stvari kopija "po valjanom srpskom slikaru Danilu Petroviću iz Bečkereka" (tj. Konstantinu Danilu). Primećuje da: "prema originalu je dosta slaba kopija".[2] Konačno čuveni Vurcbahov "Biografski leksikon",[3] kao odrednicu ima Daniel Petrović, (među prezimenjacima - Petrovićima) reč je slikaru rodom iz Lugoša, a citira kao izvor poznati "Slovnik umetnika" iz 1852. godine, Hrvata, Kukuljevića-Sakcinskog. Svojim slikarem ga smatraju i Mađari i Rumuni.[4]

Biografija

uredi

Pored Lugoša, kao mesto njegovog rođenja pominje se i Ečka.[5] Po njegovom pričanju on je 1812—1816. godine radio u temišvarskom ateljeu tada najuglednijeg srpskog slikara Arse Teodorovića, ali ga je stari majstor istjerao iz ljubomore, vidjevši veliku darovitost i naglo napredovanje svoga učenika. Danil međutim nije tada napustio Temišvar, već je stupio u radionicu jednoga od trojice bečkih akademskih slikara, koji su u to vrijeme stalno živjeli u banatskoj prestonici. Početkom dvadesetih godina Danilu se gubi trag. Može biti da je već i tada otišao na kraće vrijeme u Beč i Minhen, a uglavnom bit će da je putovao po Banatu i Erdelju, kao mnogi »putujući slikari« u to doba, i izdržavao se portretisanjem po imućnijim građanskim domovima i po plemićkim »kurijama«. Za jedan takav portret plaćao se tada jedan dukat, t. j. 5 forinti u srebru. 1827. bavio se istim poslom u Velikom Bečkereku, te slikajući portret tadašnjeg bečkerečkog podnačelnika Stjepana Karacsony-a, bogatog vlastelina, kasnijeg torontalskog velikog župana i grofa, upoznao se u njegovoj kući sa Sofijom Dely, djevojkom iz jedne osiromašjele mađarske plemićske porodice, i vjenčao se s njome 27/2 iste godine u katoličkoj crkvi.

Godine 1828, pančevački prota Arsenović, prilikom jednog pohoda u Alibunaru, vidio je u kući graničarskog kapetana Kljunovića izvrsne portrete istog kapetana i njegove žene, te odmah ponudio Danilu da izradi ikonostas nove Srpske pravoslavne crkve, do tada najveće i najljepše u onamošnjem Srpstvu. Ugovor je sklopljen sa crkvenom opštinom 26/5 1829, Danil se preselio u Pančevo, prionuo je na proučavanje Sv. Pisma i na studiranje i skiciranje nacrta za pojedine ikone. 1833. Danil završio je pančevački ikonostas.[6] Njegova predstava Arhanđela Gavrila spada u remek dela srpskog slikarstva 19. veka.[7] Za izradu ovog ikonostasa dobio je 4500 florina, što je u to vreme bila velika suma.[8] U to vrijeme je naslikao u Pančevu još oko 20 portreta i ikona, samo za vlasteline Jagodiće oko 10 portreta, od kojih su 4 na imanju u Kanaku, a ostali u dvorcu dobra Krnjače, u Rumuniji, na granici. Tim radom u Pančevu Danil je sebi ostvario reputaciju najboljeg majstora, a i materijalno se obezbijedio za cio život. Stoga je on ostao do smrti prijateljski i zahvalno-privržen proti Arsenoviću, koji se, uz Danila, i sam razvio u umjetnika.

Godine 1833. pozvala je Danila pravoslavna rumunska opština Uzdin u Banatu, da joj ukrasi crkvu.[9] Godine 1836. je dovršio i nju, i to oltar u minijaturnom razmjeru, a plafon u monumentalnom velikom stilu. 1836. raspisala je srpska crkvena opština u Temišvaru natječaj za izradu ikonostasa, i izabrala Danila. Karakteristično je, da je Danil ponudu potpisao kao »mještanin«. Taj ikonostas završio je novembra 1843. Za sve vrijeme rada u Temišvaru Danil je bio središte naročite pažnje, čak i sa strane njemačkog građanstva.[10] Mladi mađarski plemić, potonji ministar, Gorove, vraćajući se sa studija iz, Francuske i Italije, molio ga je, da ga primi u svom ateljeu i o toj posjeti napisao je u Kossuthovom organu (Pesti Hirlap br. 45.377 od 1841), oduševljen članak, prikazujući ga kao čovjeka između 30 i 40 godina.

Njemačke novine Temesvarer Wochenblatt nekoliko puta svraćale su pažnju na »umjetnikov genij«, smatrajući tu crkvu najljepšom u cijeloj Ugarskoj sa svim njenim provincijama. Od 1843. do 1852. boravio je većinom u svojoj kući, u Bečkereku, slikajući portrete, a i po koji žanr i nature morte (mrtvu prirodu). Za tih 10 godina, on je, po pisanju spomenutog njemačkog lista, dva puta, 1846 i 1851, putovao u Italiju, radi studija. Isto to tvrdi i temišvarski list Euphrosine (br. 5). Augusta 1852 preselio se u banatsko selo Dobricu, da naslika ikonostas srpske pravoslavne crkve. Za vrijeme trogodišnjeg rada tu pomagao mu je učitelj Lazar Nikolić koji je poslije i sam slikao i koji se proslavio osobito kao pijetetni biograf svoga učitelja,

Najzamašniji, najzreliji i posljednji Danilov ikonografski posao je srpska pravoslavna crkva u banatskom selu Jarkovcu.[11] Već potpuno učvršćene reputacije Danil dobija od Jarkovčana punu slobodu, te ovaj prostrani ikonostas sliči više na ogromnu stijenu jedne galerije, no na konvencionalne ikonostase prekosavskih hramova. Ikona u svemu ima 17, dvije u stolovima, a 15 na ikonostasu. U jednostavno na zid pričvršćenim, nekitnjastim okvirima, bez aureole oko glave, ove velike slike, uprkos njegovom pseudoklasičnom i bidermajerskom maniru i slatkosti, čine svečan, monumentalan utisak. Slike su dobro očuvane, pred rat ih je pažljivo očistio slikar St. Aleksić. Za sliku Svetog Save u vladičanskom stolu Danil je upotrijebio portret svoga dobrotvora, prote Arsenovića, i ni u jednoj kompoziciji nema inače kod nas uobičajeno, podražavanje i kopiranje s italijanskih uzora. Istoričar umetnosti Dejan Medaković je isticao Danilovu ikonu Svetog Save kao posebno uspešnu.[11] Ima samo sličnosti, u shvatanju i grupisanju, s ostalim njegovim ikonostasima, ali ovdje je, izvan sumnje, Danil najoriginalniji i najstaloženiji. Poslije Jarkovca radio je samo još po koju pojedinačnu ikonu, kao Hrista na Maslinovoj Gori u evangeličkoj crkvi u Kovačici, u Banatu. Otada nije se mnogo kretao iz Bečkereka i slikao je po narudžbi, uz velike cijene, većinom portrete i po gdje koji žanr.

U građanstvu je Danil uživao veliki ugled i glas veoma obrazovana i odgojena, a i dosta bogata čovjeka. Tokom četrdesetih godina 19. veka oženio se Sofijom Deli, nemačkom plemkinjom rimokatoličke veroispovesti, čiji je lik često prikazivao na svojim delima. Tako je njen lik poslužio kao inspiracija za lik Bogorodice na ikonostasu u Uspenskoj crkvi u Pančevu.[12] Nije imao djece.

Bio je omalen, poguren i kratkovidan, ponašanja i spoljašnjosti vrlo skromne, ali inače duhovit i gostoljubiv. Kuću je držao skoro raskošno. Govorio je i pisao njemački, ali je sa Srbima opštio srpski. Sigurno je, da redovno akademski nije bio školovan, to se i osjeća po nekim pogreškama u crtežu i komponovanju, ali opet s druge strane samim talentom ne bi mogao dostignuti ono majstorstvo kolorisanja. On je uopšte upotrebljavao veoma nježne, tzv. posne boje, ali i pored toga istovremeno primjenjivao je tri razna načina. Tako se on ne može određeno ni svrstati u jednu školu. Na njemu se osjećaju istovremeno razni uticaji, i mletački i holandski i bečko-bidermajerski i pseudoklasični. Ali po slatkosti, koja je ponekad prelazila u sladunjavost, po potpunom odsustvu muške oporosti i herojskoga zamaha, on je sin svoga vremena. Inače, i u svojoj palanačkoj povučenosti Danil je pratio razvoj svjetske umjetnosti i duhovnoga previranja. Nije izlagao ni u Pešti ni u Beču nikada, tek pred smrt je slikao jednu poveliku Sv. Trojicu za bečku svjetsku izložbu, ali smrt ga je spriječila da je i dovrši.

Sačuvano je i preko 80 portreta koji su njegovo delo. Uglavnom je slikao portrete srednje veličine, a u mladosti je bio najpoznatiji po portretima male veličine, oko 15-20 centimetara. Najpoznatiji portreti koje je izradio su: Portret gospođe Vajgling, Portret Pavla Kengelca i Portret gospođe Teteši.[13][14]

Slikar je umro 1873. godine u Velikom Bečkereku. Opojan je po pravoslavnom obredu u Vavedenjskom pravoslavnom hramu u Gradnulici.[15] Činodejstvovala su tri pravoslavna sveštenika: prota Danilo Stajić, pop Ljubomir Popović i kapelan Đura Stajić. Zatim je kovčeg prenet na gradsko katoličko groblje gde je sahranjen pored svoje počivše supruge. Međutim, njegov grob nije imao trajni grobni beleg, ali je sećanje na mesto gde je sahranjen ostalo u narodu poznato bar od početka 20. veka, kada je organizovana akcija prikupljanja priloga za njegov spomenik.[16] Ipak, vremenom je mesto njegovog groba bilo zaboravljeno, sve do 1937. godine[17]. Te godine su, prilikom iskopavanja grobnice za neku pokojnicu, otkrivena dva limena sanduka. Konstatovano je da su u otkrivenim kovčezima nađeni posmrtni ostaci slikara Danila i njegove supruge Sofije Deli. Slikar i njegova supruga sahranjeni su tada na istom Kalvarijskom groblju, na mestu gde je 1950. godine Gradski odbor velikom umetniku podigao spomenik koji tu stoji i danas.[18]

Njegovu smrt novine nisu objavile, a grob mu je gotovo izgubljen. Tako su mnogi njegovi portreti zabačeni, zaboravljeni, rašćerdani i upropašćeni. Što je spašeno, najviše se ima zahvaliti biografu L. Nikoliću i njegovom sinu Dr. Vl. Nikoliću koji je pronašao i njegovu fotografiju, po kojoj je naručio Danila od Uroša Predića i poklonio ga Narodnom muzeju[potrebna odrednica]. U svoje vrijeme najviše je učinio za Danila J. Vujić, koji je sakupio oko 25 njegovih slika. Uopšte, u našoj zemlji, koje u javnim zbirkama koje u privatnom posjedu, postoji još oko 70 njegovih radova, osim crkava. Nažalost, i poslije oslobođenja 1918. godine, dosta je odvučeno u inostranstvo. Godine 1924. pomoću J. Vujića, Narodnog Muzeja i Dr. M. Ševića, Umjetničko Odjeljenje priredilo je jednu malu izložbu od 25 Danilovih slika, s jednim predavanjem. Tim povodom se mnogo počelo opet da govori i piše o tome velikom srpskom umjetniku.

Galerija

uredi
  •  
    Portret Spasoja Jagodić
  •  
    Arhanđel Gavrilo
  •  
    Portret velikog župana Gicija, sredina 19. veka (Narodni muzej Zrenjanin)
  •  
    Poštanska marka sa portretom Pavla Jagodića i natpisom Konstantin Danil, iz serije Jugoslovenski portreti
  •  
    Ikonostas crkve u Jarkovcu
  •  
    Ikonostas Uspenske crkve u Pančevu

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Feliks Kanic: "Srbija, zemlja i stanovništvo", Beograd 1987. godine
  2. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1868. godine
  3. ^ Constantin von Wurzbach: "Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die...", Wien 1870.
  4. ^ Đukić, Đuro. „U potrazi za grobom slikara”. Politika Online. Pristupljeno 2023-11-10. 
  5. ^ „Konstantin Danil”. www.artnit.net. Pristupljeno 2023-11-10. 
  6. ^ "Arad kroz vreme", Temišvar 2010. godine
  7. ^ „Konstantin Danil”. www.artnit.net. Pristupljeno 2023-11-10. 
  8. ^ admin (2017-12-08). „DO TADA JE SLIKAO PORTRETE UVAŽENIH GOSPOJA”. Start013 (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-11-10. 
  9. ^ „Rumunska pravoslavna crkva Uzdin”. spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. 20. 4. 2016. Pristupljeno 20. 4. 2016. 
  10. ^ "Srbski narodni list", Budim 1845. godine
  11. ^ a b Tanjug (2023-05-30). „"Slikar koji je oplemenjivao sve što dodirne": Ko je bio Konstantin Danil, jedan od najvećih portretista Srbije”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-05-31. 
  12. ^ Đukić, Đuro. „U potrazi za grobom slikara”. Politika Online. Pristupljeno 2023-11-10. 
  13. ^ „Konstantin Danil”. www.artnit.net. Pristupljeno 2023-11-10. 
  14. ^ „Arte - Konstantin Danil - Biografija”. www.arte.rs. Pristupljeno 2023-11-10. 
  15. ^ "Zastava", Novi Sad 1879.
  16. ^ Gavrilović, Andra, ur. (1901). Znameniti Srbi XIX veka, godina I. Zagreb: Srpska štamparija. str. 112. 
  17. ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1937.
  18. ^ Đukić, Đuro. „U potrazi za grobom slikara”. Politika Online. Pristupljeno 2023-11-10. 

Literatura

uredi
  • Petrović, Veljko (1927). „Konstantin Danil”. Narodna enciklopedija. Zagreb: Bibliografski zavod. 
  • Lazar Nikolić, Srpski slikari (1895);
  • Dr. István Berkeszi, Temišvarski slikari (1909, na mađarskom);
  • Sendrej-Sentivany, Leksikon ugarskih likovnih umjetnika (1915);
  • Adrian Negru, (1996) Constantin Daniel, Libertatea, Panciova;
  • Adrijan Negru, (2003) Slikarske radionice u Banatu u XVIII i XIX veku, Viša škola za obrazovanje vaspitača, Vršac
  • Pesti Hirlap (1841, 45); Temesvarer Wochenblatt (1841), 45, 1845. 49);
  • Euphrosine (1851, 5); Nemzeti Újság (1840. 87);
  • Kanitz, Serbien (1868).

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Константин_Данил&oldid=28638573”