Klauster

Klauster (od latinskog claustrum = ograđeni prostor) je otvoreni prostor, vrt, omeđen pokrivenim stazama ili otvorenim tremom, sa lukovima ka unutrašnjoj strani karakterističan za srednji vek (romanski i gotski stil) ^[1]. Klauster je obično omeđen zidovima manastirskih građevina i najčešće je u obliku paralelograma pripojen uz južni zid crkve ili katedrale^[2]. Koncipiran kao zatvoreni vrt, predstavlja kontinuiranu i čvrstu arhitektonsku barijeru sveta monaha od kmetova i radnika koji žive i rade van i oko klaustera^[3].

Istorijat

Rani srednjovekovni klausteri vode poreklo od peristila grčko-rimskih vila koji se razvio u prednje dvorište ranohrišćanskih bazilika i dvorište sa polutremom ranosirijskih crkava^[2]. Walter Horn navodi da rane kenobitske zajednice, koje je osnovao Sveti Pahomije u Egiptu nisu imale konstrukcije tipa klaustera jer nisu imale ni kmetove vezane za monašku zajednicu, pa odvajanje zajednice zidovima nije bilo potrebno. Horn smatra prvim prototipskim klausterima one u južnoj Siriji s kraja V veka, kao što je onaj u ruševinama manastira Svetih mučenika Sergija i Vakha u Umm-as-Surabu (iz 489. godine) i prednje dvorište sa kolonadom manastira Id-Dêr^[2]. U najranijim benediktinskim manastirima na Zapadu toga nema. Aurelije Avgustin (Aurelius Augustinus Hipponensis, 354-430.), uticajni hrišćanski filozof i episkop grada Hipona, podigao je svoju crkvu sa klausterom koji odgovara portiku ili peristilu u vrtovima starih filozofa. Jasno je da je navika sastajanja i zajedničkog druženja u vrtu prethodila osnivanju crkve i manastira. Zgrade srednjovekovnih manastira na Zapadu su grupisane oko klaustera uvek na sličan način, jer je postojala stroga monaška disciplina zajedničkog života^[1].

U vreme Karla Velikog zahtevi izolovane monaške zajednice u okviru prostranog i raštrkanog imanja stvorili su "manastir u manastiru" u obliku zatvorenog klaustera, arhitektonskog rešenja koje je omogućilo monasima da obavljaju svoje svete dužnosti bez ometanja svetovnjaka i slugu^[2]. Horn navodi kao rani primer klaustera staru katedralu ("Altenmünster") igumana Gundelanda (Gundeland) opatije Lorš (Lorsch) (765—774), što je otkriveno u iskopavanjima Frederika Bena^[2]; Lorš je preuređen bez suštinske promene iz jedne plemićke franačke rustične vile, sa neprekinutom tradicijom od kasnog rimskog doba. Još jedan rani klauster, je iz opatije Sen-Rikvie (790—799), koji je trouglastog oblika, sa kapelama na uglovima, koje jasno predstavljaju Trojstvo^[2]. Iako nastao mnogo pre Velike šizme (1054), klauster je karakterističan samo za Rimokatoličku crkvu i one koje su se iz nje izdvojile tokom reformacija. Pravoslavni manastiri namaju klauster, pa čak ni vrlo stari kakav je manastir Svete Katarine na Sinaju iz VI veka.

Vrt klaustera

Vrt u centru klaustera obično simboliše Edenski vrt (claustrum significat paradisum). U središtu vrta je fontana ili bunar od koga polaze unakrsne staze simbolišući četiri reke raja (Fison, Geon, Hidekel i Efrat). U X veku, pobožni pevač opisuje klauster manastira u Rajhenauu: "Pre doma Svete Marije suprotno od ulaza je vrt, dobro negovan, dobro zalivan, i lep. Oko njega su zidovi i grane koje se njišu na sve strane. Vrt sjaji pod svetlom, kao zemaljski raj"^[4].

U klausteru su posađene biljke kao paradizi ranijih vremena, kao u bazilici Svetog Pavla van zidina (Basilica di San Paolo fuori le Mura) u Rimu. U VIII veku papa Hadrijan I opisuje ovo mesto kao "najlepše obnovljeno", u stvari, u to vreme, S. Paolo fuori la mura je bio potpuno razrušen, i goveda i konji tragali su zadovoljno za povrćem. Klausteri nisu bili tako često korišćeni kao potažeri. Možda samo kada nije bilo drugog mesta: češće su korišćeni kao crkvena dvorišta, sa puno drveća i cvetnih leja, sa bunarom – mesta gde je bratija mogla da meditira^[1].

Klauster za monahe na sačuvanom planu iz 900. godine manastira Sveti Gal u Sankt Galenu ima četvora vrata, i staze koje vode preko trga. U samom centru nacrtan je mali krug sa rečju "savina" (posuda za svetu vodicu), okružen cvećem i travom, četiri kvadranta su prazna a trebalo je da se koriste za cveće. U klausterima pojedinih manastira i simbolika u dizajnu se razvija i dalje posvećujući kvadrante dobijene ukrštenim stazama poglavljima Starog i Novog zaveta, vezujući uz njih biljke koje ih simbolišu. U klausteru katedrale u Čefaluu na Siciliji iz normanskog perioda (1131) jugooistočni kvadrant posvećen je Postanju i u njegovom centru je smokva; severoistočni kvadrant posvećen je Pesmi nad pesmama sa narom; severozapadni Jevanđenju sa maslinom i fontanom u uglu; i jugozapadni sa urminom palmom koji simboliše Apokalipsu. Kapiteli dvojnih stubova koji drže lukove trema oko vrta predstavljaju isklesane prizore iz odgovarajućih poglavlja^[5].

Reference

^ ^a ^b ^v Grbić, M. : Istorija vrtne umetnosti. Univerzitet u Beogradu. . Београд. 2015. ISBN 978-86-7299-227-4.
^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ Horn W. (1973): On the Origins of the Medieval Cloister. Gesta 12.1/2:13-52.
^ Oxford Dictionary of Architecture and Landscape Architecture
^ Gothein, M. L. (1928): A History of Garden Art. J M Dent and Sons, London and Toronto
^ Meli G. & Rotolo M. (2010): Claustrum Significat Paradisum - il chiostro della cattedrale di Cefalù un luogo tra la terra e il cielo. Provincia regionale di Palermo

Spoljašnje veze

[1] Эnciklopediя Krugosvet Universalьnaя naučno-populяrnaя onlaйn-эnciklopediя

[mikagr-1] v Grbić, M. : Istorija vrtne umetnosti. Univerzitet u Beogradu. . Београд. 2015. ISBN 978-86-7299-227-4.

[Walter-2] v ^g ^d ^đ Horn W. (1973): On the Origins of the Medieval Cloister. Gesta 12.1/2:13-52.

[Oxford-3] Oxford Dictionary of Architecture and Landscape Architecture

[Gothein-4] Gothein, M. L. (1928): A History of Garden Art. J M Dent and Sons, London and Toronto

[Meli-5] Meli G. & Rotolo M. (2010): Claustrum Significat Paradisum - il chiostro della cattedrale di Cefalù un luogo tra la terra e il cielo. Provincia regionale di Palermo

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]