Istorija Holandije

Holandija ili kako se još nazivala — Nizozemska, predstavlja prvi istorijski primer države nastale buržoaskom revolucijom protiv apsolutističke vlasti. Karakter Nizozemske revolucije u XVI je bio kako buržoaski tako i verski i nacionalni. Tom revolucijom je nastala prva republika koja je imala veću teritoriju, i federalističko uređenje koje je nosilo obeležja konfederalizma. Ovakvo uređenje trajaće do početka XIX veka, kada će Holandija postati monarhija (mada će ka tome postojati težnje u dužem periodu) sa provincijama kao administrativnim regionima, a ne federalnim jedinicama.

Uzrok revolucije leži u namerama španskog kralja Filipa II da ukine autonomiju provincija, da nametne nove poreze i da iskoreni protestantizam (katolički fanatizam Filipa II vrlo je poznat). Treba napomenuti da je otac Filip II, Karlo V (koji je nasleđem i dobio Nizozemsku) poštujući autonomiju Nizozemske ostvario uspešnu simbiozu domicilnih i španskih interesa: nizozemski trgovci dobili su ogroman prostor za trgovinu, a Španija velike poreske prihode.

Za razumevanje težnje ka drukčijim oblicima uređenja od unitarnog, kao i same revolucije, neophodno je znati obeležja ovih prostora. Nizozemska (nekada zajednički naziv za današnje zemlje Beneluksa) je prostor gde je ekonomski primat pripadao građanstvu i trgovini. Bogati trgovačko-zanatski gradovi bavili su se trgovinom širom tada poznatog sveta, imajući pritom ogromnu flotu. Gradovi su sačinjavali provincije, koje su imale zasebne staleške skupštine. Svesne socijalno-ekonomske bliskosti 17 provincija Nizozemske osnovale su zajedničku skupštinu državnih staleža, gde su razmatrana pitanja opšteg značaja. Odluke su se donosile jednoglasno, a jednakost u ovom pogledu bila je bitna usled heterogenog versko-jezičkog sastava. Na severu je preovlađivalo germansko stanovništvo i protestantizam, a na jugu romansko stanovništvo i katolicizam.

Na čelu izvršne vlasti ovog perioda bio je stathalter, koga je kao svog namesnika imenovao španski kralj. Ova institucija je bila praktično jedino što je Nizozemsku ovog perioda odvajalo od čiste konfederacije. U pogledu suverenosti provincija, nadležnosti zajedničkog tela i nepostojanja jurisdikcije zajedničkog organa ovo je konfederacija. Zajednički stathalter je u izvesnoj meri, kako institucionalnim položajem, tako i ličnim autoritetom uspostavljao čvršće jedinstvo ali bez prinude nema države.

Sukob sa španskim kraljem izbija 1558. godine. Filip II od Španije, potpuno zanemarujući prethodno navedene specifičnosti, uvodi inkviziciju i preko vojvode od Albe, svog novog stathaltera, nastoji da uvede apsolutizam. Veliki broj ljudi biva ubijen a njihova imovina konfiskovana. Revoltirano stanovništvo formira odrede (geze) i vremenom uspeva da savlada španske snage. Konačno će Nizozemska, odnosno Holandija, dobiti međunarodno priznanje 1648. godine, istovremeno kada i Švajcarska.

U toku ove borbe desili su se događaji koji su odredili današnji izgled ovih prostora. Od velikog značaja je bio izlazak iz Nizozemske južnih, katoličkih provincija, koje su ostale pod španskom krunom. One su 1579. g. formirale uniju koja se neformalno naziva i Araska unija i koja je osnov današnje Belgije. Ovde se pokazalo da federalistički duh u Nizozemskoj nije bio jak kao u Švajcarskoj. Na taj način su otklonjene verske i nacionalno-jezičke prepreke za čvršći federalizam severnih pokrajina. Iste te 1579. godine formirana je od sedam severnih provincija Utrehtska unija. Činjenica da su se granice starih provincija menjale govori o izvesnoj spremnosti na kompromis i odricanja.

Ovako formirana federacija provincija će dve godine kasnije proglasiti i konačnu nezavisnost u Hagu. Što se naziva tiče, prvobitno upotrebljavani naziv Ujedinjene provincije vremenom će biti zamenjen nazivom Nizozemska republika, prema najvećoj i najbogatijoj provinciji Holandiji.

Organizacija vlasti je u velikoj meri ostala tradicionalna. Provincije su zadržale visok stepen unutrašnje autonomije i sopstvene staleške skupštine, u koje više nije ulazilo sveštenstvo što je odraz buržaskog karaktera revolucije i sekularizacije odnosa u državi. Zajednička skupština državnih staleža sada je zasedala u Hagu (Staten Generael). Ovlašćenja ove nove skupštine bila su daleko veća u pogledu unutrašnje i spoljašnje politike. Iako su provincije i dalje imale po jedan glas nezavisno od broja delegata, jednoglasnost više nije bila neophodna za sva, već samo najvažnija pitanja.

Kao odraz novog i čvršćeg povezivanja uveden je i državni savet (Raad van Staate) od dvanaest članova, koje je imenovala skupština državnih staleža na predlog provincija. Pri sastavljanju saveta se obraćala pažnja kako na zastupljenost svih provincija, tako i na značaj i veličinu određenih.

Stathalter je postao izborni organ skupštine. Upravo će ova institucija imati presudnu ulogu u vraćanju monarhije u Holandiju. Ova pozicija će vremenom postati nasledna u porodici Oranje-Nasau, koja je svojim bogatstvom i ogromnim revolucionarnim zaslugama stekla primat i popularnost u Holandiji.

Dalje jačanje duha zajedništva, uz ugled i tradiciju porodice Oranje-Nasau dovešće do vraćanja monarhije i unitarizma. Nekadašnji federalni elementi ogledaju se u decentralizaciji i poštovanju imena i relativne autonomije starih provincija.

Praistorija (pre 800. p. n. e.)

Istorijske promene pejzaža

Preistorija područja koje je sada Holandija je u velikoj meri oblikovana njegovom stalno menjajućom, nisko-ležećom geografijom.

Holandija u 5500. p. n. e.	Holandija u 3850. p. n. e.	Holandija u 2750. p. n. e.
Holandija u 500. p. n. e.	Holandija u 50. godine	grebeni plaža i dine plimni plažni zaravni, plimne blatne ravnice, slane močvare tresetne močvare i muljna područja plavnih ravnica (uključujući stare tokove reka i proboje rečnih grebena koji su se ispunili muljem ili tresetom) Doline većih reka (koje nisu pokrivene tresetom) Rečne dine (pleistocenske dine) otvorena voda (more, lagune, reke) Pleistocenski predeo (> −6 m u poređenju sa NAP) Pleistocenski predeo (–6 to 0 m; –20 to 0 ft) Pleistocenski predeo (0–10 m; 0–33 ft) Pleistocenski predeo (10–20 m; 33–66 ft) Pleistocenski predeo (20–50 m; 66–164 ft) Pleistocenski predeo (50–100 m; 164–328 ft) Pleistocenski predeo (100–200 m; 328–656 ft)

Najranije brupe lovaca-sakupljača (pre 5000. p. n. e.)

Figura od hrastovog drveta nađena u Vilemstadu, Holandija, koja potiči i perioda oko 4500. p. n. e. Na displeju u Nacionalnom antičkom muzeju u Lajden. Visina: 12,5 cm (4,9 in).

Oblast koja je sad obuhvaćena Holandijom je bila naseljena ranim ljudima od pre oko 37.000 godina, o čemu svedoče kremena oruđa otkrivena na lokaciji Vurden 2010. godine.^[1] Godine 2009, fragment 40.000 godina stare neandertalske lobanje je nađen u pesku iskopanom sa dna Severnog mora u blizini obale Zelanda.^[2]

Tokom zadnjeg ledenog doba, Holandija je imala klimu tundre sa retkom vegetacijom i stanovnici su preživeli kao lovaci-sakupljači. Nakon ledenog doba, razne paleolitske grupe su naseljavale ovu oblast. Poznato je da je oko 8000. p. n. e. mezolitsko pleme boravilo u blizini Burgumer Mara (Frisland). Jedna druga grupa koja živela na drugim mestima je napravila kanue. Najstariji otkriveni kanu na svetu je Peski kanu.^[3]^[4] Prema C14 datiranju on je napravljen između 8200. p. n. e. i 7600. p. n. e.^[4] Ovaj kanu je izložen u Drents muzeju i Asenu.

Vidi još

Batavijska republika (period 1795—1806)
Kraljevina Holandija (period 1806—1810)
Ujedinjena Kraljevina Nizozemska (period 1815—1830, 1839)
Belgijska revolucija 1830.

Reference

^ „Neanderthal may not be the oldest Dutchman | Radio Netherlands Worldwide”. Rnw.nl. Pristupljeno 25. 3. 2012.
^ „Neanderthal fossil discovered in Zeeland province | Radio Netherlands Worldwide”. Rnw.nl. 16. 6. 2009. Arhivirano iz originala 19. 5. 2014. g. Pristupljeno 25. 3. 2012.
^ Van Zeist, W. (1957), „De steentijd van Nederland”, Nieuwe Drentse Volksalmanak, 75: 4—11
^ ^a ^b „The Mysterious Bog People – Background to the exhibition”. Canadian Museum of Civilization Corporation. 5. 7. 2001. Arhivirano iz originala 9. 3. 2007. g. Pristupljeno 1. 6. 2009.

Literatura

Arblaster, Paul (2006). A History of the Low Countries. Essential Histories. New York: Palgrave Macmillan. str. 298. ISBN 978-1-4039-4828-1. .
Barnouw, A. J (1948). The Making of Modern Holland: A Short History. Allen & Unwin.
Blok, Petrus Johannes. History of the People of the Netherlands. (5 vol 1898–1912) famous classic; part 1 to 1500, online from Google; part 2 to 1559. online from Google; part 3: The War with Spain 1559–1621, online from Google; part 4 on Golden Age online from Google; online edition from Google, vol 5 on the 18th and 19th centuries
Blom, J. C. H. and E. Lamberts, eds (2006). History of the Low Countries. 504 pp. excerpt and text search; also
van der Burg, Martijn. "Transforming the Dutch Republic into the Kingdom of Holland: the Netherlands between Republicanism and Monarchy (1795—1815)," European Review of History (2010) 17#2, pp. 151–70 online
Frijhoff, Willem; Spies, Marijke (2004). Dutch Culture in a European Perspective: 1950, prosperity and welfare. Uitgeverij Van Gorcum. ISBN 9789023239666.
Geyl, Pieter (1958). The Revolt of the Netherlands (1555–1609). Barnes & Noble.
Van Hoesel, Roger, and Rajneesh Narula (1999). Multinational Enterprises from the Netherlands. online edition
Hooker, Mark T (1999). The History of Holland. ISBN 0313306583. 264 pp. excerpt and text search
Israel, Jonathan (1995). The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall, 1477–1806. ISBN 0198207344. a major synthesis;
Koopmans, Joop W., and Arend H. Huussen Jr. Historical Dictionary of the Netherlands (2nd ed. 2007)excerpt and text search
Kossmann, E. H (1978). The Low Countries 1780–1940. , detailed survey; full text online in Dutch (use CHROME browser for automatic translation to English)
Kossmann-Putto, J. A. and E. H. Kossmann. The Low Countries: History of the Northern and Southern Netherlands (1987)
Milward, Alan S. and S. B. Saul. The Economic Development of Continental Europe 1780-1870 (2nd ed. 1979), 552 pp.
Milward, Alan S. and S. B. Saul. The Development of the Economies of Continental Europe: 1850-1914 (1977) pp. 142–214
Moore, Bob, and Henk Van Nierop. Twentieth-Century Mass Society in Britain and the Netherlands. (Berg 2006)
van Oostrom, Frits, and Hubert Slings (2007). A Key to Dutch History.
Pirenne, Henri (1915). Belgian Democracy, Its Early History. (1910, 1915) 250 pp. history of towns in the Low Countries
Rietbergen, P.J.A.N. A Short History of the Netherlands. From Prehistory to the Present Day. Amersfoort: Bekking. A Short History of the Netherlands: From Prehistory to the Present Day (5th izd.). Bekking. 2002. ISBN 978-90-6109-440-1.
Schama, Simon, (1991). The Embarrassment of Riches: An Interpretation of Dutch Culture in the Golden Age. ISBN 0679781242. , very well written broad survey
Schama, Simon (1977). Patriots and Liberators: Revolution in the Netherlands, 1780– 1813. London: Collins.
Treasure, Geoffrey. The Making of Modern Europe, 1648–1780 (3rd ed. 2003). pp. 463–93.
Vlekke, Bernard H. M (1945). Evolution of the Dutch Nation. 382 pp.
Wintle, Michael P. (2000). An Economic and Social History of the Netherlands, 1800–1920: Demographic, Economic, and Social Transition. Cambridge University Press. ISBN 9780521782951. Arhivirano iz originala 21. 04. 2012. g.
Van Tuyll Van Serooskerken, Hubert P. The Netherlands and World War I: Espionage, Diplomacy and Survival. (Brill 2001)
Vries, Jan de; A. van der Woude (1997). The First Modern Economy. Success, Failure, and Perseverance of the Dutch Economy, 1500–1815. Cambridge University Press.
Vries, Jan de. "Benelux, 1920–1970," in C. M. Cipolla, ed. The Fontana Economic History of Europe: Contemporary Economics Part One (1976) pp. 1–71
van Zanden, J. L. The Economic History of The Netherlands 1914–1995: A Small Open Economy in the 'Long' Twentieth Century (Routledge, 1997) excerpt and text search
Vandenbosch, Amry (1959). Dutch Foreign Policy since 1815. . online;
Vandenbosch, Amry (1927). The neutrality of the Netherlands during the world war. .
Wielenga, Friso (2015). A History of the Netherlands: From the Sixteenth Century to the Present Day. 344 pp
Burke, Gerald L (1960). The making of Dutch towns: A study in urban development from the 10th–17th centuries.
Lambert, Audrey M (1985). The Making of the Dutch Landscape: An Historical Geography of the Netherlands. ; focus on the history of land reclamation
Meijer, Henk (1985). Compact geography of The Netherlands.
Riley, R. C., and G. J. Ashworth (1975). Benelux: An Economic Geography of Belgium, the Netherlands, and Luxembourg.

Spoljašnje veze

[1] „Neanderthal may not be the oldest Dutchman | Radio Netherlands Worldwide”. Rnw.nl. Pristupljeno 25. 3. 2012.

[2] „Neanderthal fossil discovered in Zeeland province | Radio Netherlands Worldwide”. Rnw.nl. 16. 6. 2009. Arhivirano iz originala 19. 5. 2014. g. Pristupljeno 25. 3. 2012.

[3] Van Zeist, W. (1957), „De steentijd van Nederland”, Nieuwe Drentse Volksalmanak, 75: 4—11

[CMC-4] „The Mysterious Bog People – Background to the exhibition”. Canadian Museum of Civilization Corporation. 5. 7. 2001. Arhivirano iz originala 9. 3. 2007. g. Pristupljeno 1. 6. 2009.

[1]

[2]

[3]

[4]