Zmijanje

Velika Manjača (1358 m)

Velika Manjača (1358 m) na karti Bosne i Hercegovine

Zmijanje je oblast u području planine Manjače, odnosno uže područje nekadašnje nahije Zmijanje, koja je postojala u vrijeme osmanske okupacije.

Zmijanjska naselja

Zmijanje obihvata dijelove opština Banjaluka i Ribnik.

Naselja gornjeg Zmijanja su: Stričići, Stražice, Sitnica, Lokvari, Dujakovci, Lusići, Sokolovo, Dubica, Gornje Ratkovo i Donje Ratkovo.

Naselja donjeg Zmijanja su: Dobrnja, Šljivno, Zelenci, Radmanići, Vilusi.

Istorija

Planinski predio između Banje Luke i Mrkonjić Grada pripadao je srednjovekovnoj župi Zemljanik, koja se spominje u povelji bosanskog bana Prijezde II iz 1287. godine. Na nekoliko nekropola stećaka na tom području kao što su one u Pervanu, Golešima, Pavićima, Lusićima, Kolima i Dujakovcima zabeležen je broj od 70 do 180 stećaka. To su velike nekropole seoskih opština ili rodova. Na području župe bili su gradovi-utvrđenja u Vilusima, Bočcu i Krupi na Vrbasu.

Zmijanje je potpalo pod osmansku vlast padom gradova u dolini Vrbasa od Jajca na sever 1527/28. godine. U prvom periodu do 1540. ovo područje je pripojeno nahiji Vrhovine u kadiluku Brod. U periodu između 1535—1540. kada su Osmanlije prešle Savu nahija Zmijanje je pripadala kadiluku Kobaš u Bosanskom sandžaku. Smirivanjem prilika odvojila se nahija Zmijanje kao zasebna. Prvi puta se pominje u defteru iz 1541. godine u sastavu kadiluka Kobaš. Od 1592. nadalje je u banjalučkom kadiluku. U prvim godinama osmanske vladavine nahija Zmijanje je zahvatala sav prostor između reke Vrbasa i Sane i planina Kozare, Dimitora i Lisine iznad Mrkonjić Grada na jugu. Nešto kasnije odvojena je nahija Trijebovo na prostorima oko Mrkonjić Grada.

U osmanskim popisima iz 1541. i 1563/64. godine primjetna je stabilnost naselja i prirodan priraštaj stanovništva u nahiji Zmijanje. U međuvremenu osnovan je i manastir Zalužje sa dvojicom kaluđera. Imena u ovoj nahiji neizmenjena su do danas Porodična imena navedena u popisima iz polovine 16. veča susreću do novijih vremena, što svedoči da je ova oblast kasnije bila pošteđena većih promena. Islamizacija u ovaj kraj gotovo nije prodrla. U navedenim popisima zabeležena su svega četiri slučaja, a selo Crljani je zadržalo do danas muslimanski karakter. O daljoj starini, tj. prošlosti i poreklu srednjovekovnog stanovništva na Zmijanju teško je reći nešto određenije, ali analizirajući razne istorijske činjenice „ima osnova za tvrdnju da su ih tu Turci zatekli”. Ipak, ostaje i dalje otvoreno pitanje da li se radi o doseljenicima iz predturskog doba ili možda o starosediocima.

Stanovnici Zmijanja su kroz ceo razdoblje osmanske vladavine davali tzv. „stočarski danak“, tj. bili su „filuridžije“, sa knezovima na čelu. To je jedina oblast u Bosni i Hercegovini čiji su stanovnici zadržali navedeno zvanje i poslije ukidanja filurije u drugim krajevima, a poznato je da takve povlastice nisu očuvane u oblastima sa mlađim stanovništvom”. Prema nekim podacima stanovnici u popisima s polovine 16. veka su pravoslavci, što podrazumeva Srbe. U tursko vreme su napravljene četiri crkve brvnare, u Sitnici, Šljivnu, Kolima i Krupi na Vrbasu, za šta je odobrenje, po legendi, dobio Rajko od Zmijanja.

Nakon Drugog svjetskog rata, jugoslovenske (komunističke) vlasti su organizovale plansko raseljavanje stanovništva u nekoliko sela donjeg Zmijanja, pošto je ceo kraj nezvanično bio poznat kao četnički. Stanovništvo ovih naselja se u značajno broju iselilo u Vojvodinu i Banju Luku, a delom i u Podkozarje, pošto je ovaj takođe srpski kraj ostao gotovo pust posle ustaških i nemačkih pokolja u Drugom svetskom ratu.

Kao što je rečeno, ogroman broj stanovništva se iselio u Vojvodinu, koje je kasnije popularno nazvano „Osma ofanziva“. Najveći broj se naselio u okolini Sremske Mitrovice i Novog Sada. Danas u Kaću pored Novog Sada postoji Udruženje građana „Zmijanje“.

„ Odgovara Rajko od Zmijanja:

„Ne daju se ključi od Krajine,
Dok ne skrve tri sablje pašine,
I crn kurjak ne zavije s panja!“
Tako, kneže, i oče i majko,
Kliču složno ljuti Krajišnici,
Planinom se razlegoše krici:
„Ta jedan je od Zmijanja Rajko“

” — Rajko od Zmijanja, srpska narodna pjesma

Znameniti Zmijanjci

Zmijanjci spadaju u širu kategoriju Krajišnika.

• Petar Kočić, srpski književnik
• Uroš Drenović, srpski četnički vojvoda
• Od Zmijanja Rajko, srpski hajduk
• Knez Ratko, srpski knez

Vidi još

• Zmijanjski vez
• Manjača

Spoljašnje veze

• Zmijanje (jezik: srpski)
• Zavičajno društvo „Zmijanje“ (jezik: srpski)
• Udruženje građana „Zmijanje“ (jezik: srpski)
• Još je živ Jablanov pastir. "Vreme", 11. feb. 1939, str. 7. digitalna.nb.rs