Википедија

Zaječar

градско насеље и седиште града у Србији

Zaječar je gradsko naselje i sedište grada Zaječara i Zaječarskog upravnog okruga u istočnoj Srbiji. Prema popisu iz 2022. u naselju je živelo 32.448 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 38.165 stanovnika) što ga čini najvećim naseljem u Timočkoj Krajini po broju stanovnika.[1][2]

Zaječar
Kolaž slika Zaječara (Narodni muzej Zaječar, Zgrada u Ul. M. Tita 5a, Zgrada Okružnog načelstva Zaječar, Gamzigrad, Zgrada Istorijskog arhiva u Zaječaru, Hram Presvete Bogorodice, Zgrada Gradske Skupštine Zaječara, Hotel Tis)
Zastava
Zastava Zaječara
Administrativni podaci
Država Srbija
Upravni okrugZaječarski okrug
RegionJužna i istočna Srbija
GradZaječar
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.32.448 [1]
 — gustina334,52 st./km2
Aglomeracija (2022.)48.621
Geografske karakteristike
Koordinate43° 54′ 11″ S; 22° 16′ 33″ I / 43.903139° S; 22.275824° I / 43.903139; 22.275824
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina137 m
Površina97 km2
Zaječar na karti Srbije
Zaječar
Zaječar
Zaječar na karti Srbije
Ostali podaci
GradonačelnikBoško Ničić (SNS)
Poštanski broj19000
Registarska oznakaZA
Veb-sajt
www.zajecar.info

Sedište je više osnovnih i srednjih škola kao i Više škole za menadžment i prvog osnovanog privatnog fakultetu u Srbiji Fakulteta za menadžment Megatrend univerziteta. Zaječarska Gimnazija, jedna je od najstarijih škola te vrste u Srbiji, osnovana 1836. godine, i u vreme tadašnje Srbije, posle Kragujevačke, bila je najstarija. Zaječar je poznat po muzičkom rok festivalu Zaječarska gitarijada, koji traje više od 50 godina, kao i po festivalu "Zalet" posvećenom savremenoj umetnosti.

U gradu se nalaze Istorijski arhiv „Timočka krajina” Zaječar, Zaječarska pivara i Zaječarsko čitalište.

Etimologija

uredi

Legende o nastanku imena Zaječara i danas su deo usmene tradicije u istočnoj Srbiji.[3] Prisutne su u svakodnevnom životu naroda ovog kraja i predstavlja vid običajne i društvene prakse kao i komunikacije.

Postoje više legendi o nastanku imena Zaječara:

Prvi put grad Zaječar se pominje u popisu stanovništva 1446.[4] kao selo vidinskog sandžaka koje broji osam porodica. Po jednoj legendi, nekada na teritoriji Zaječara je bilo puno zečeva u okolini pa su Zaječaru dali naziv po njima. Što se tiče porekla imena grada pretpostavlja se da je nastalo od reči „zajec” („zec“ u timočkom dijalektu), a kako je pripadao vidinskom sandžaku na bugarskom naziv „zajčar“ označavao je čuvar zečeva. Ukrstivši ta dva imena dobio je naziv Zaječar.[5]

Drugo predanje govori da je mesto ponelo ime prema Said Ašar paši, turskom komandantu iz vidinskog sandžaka kome je Zaječar pripadao u vreme osmanske vlasti. Navodno, Said Ašar paša je na ušću Crnog i Belog Timoka sagradio sebi imanje i podigao naselje, naselivši ga stanovništvom iz Bugarske i Vlasima. U vreme Prvog srpskog ustanka svoju vojsku postavio u dolini Timoka u godinama kriznim po srpsku despotovinu. Veruje se da je vremenom od imena Said Ašar nastao naziv Zaječar.

Grad je prvobitno ležao na desnoj obali Crnog Timoka prostirući se do brda na kome se danas nalazi park šuma Kraljevica. Kasnije se život preneo i na levu obalu reke šireći se ka zapadu i doseljavanjem sve više srpskih porodica postaje srpski grad. Značaj predanja o nastanku imena Zaječara sastoji se u potrebi da zajednica objasni nastanak svog naselja i imena i time doprinesu uobličavanju sopstvenog identiteta. Drevne priče i legende vekovima se u istočnoj Srbiji prenose sa kolena na koleno, i svojevrstan su „zaštitni su znak“ ovog dela Srbije.[6]  Veoma stara usmena predanja sačuvana u ovim krajevima Srbije predstavljaju vredan deo nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Istorija

uredi
 
Glavni trg u Zaječaru, 1933. godine.

Najstariji poznati stanovnici ovih krajeva bili su Tribali, posle njih na ovom području se spominju Mezi, u dolini Timoka pominju se još i Timahi, ali se o njima sem njihovog imena ništa ne zna. Naseljeni Sloveni u ove krajeve nazvali su se Timočani, a prve direktne vesti o Timočanima odnose se na 818. godine, kada se oni već smatraju formiranom slovenskom grupom, te iste godine oni su se odmetnuli od Bugara. Zaječar se prvi put spominje 1466. godine u turskom tefteru vezanom za stanovništvo vidinskoga pašaluka, a od XVI—XVIII veka ima malo podataka o naselju. 1806. godine stvoreni su povoljni uslovi za dizanje ustanka u ovim krajevima Karađorđe je odobrio hajduk Veljku Petroviću, knezu Milisavu i popu Radosavu da sa Timočanima i Crnorečanima dižu ustanak i posle niza uspešnih bojeva najveći deo Krajine i Zaječara je oslobođen. Kriza i propast Prvog srpskog ustanka imali su teške posledice i u ovim krajevima. 1833. godine ovaj kraj je konačno oslobođen i pripojen Srbiji. Naziv je najverovatnije turskoga porekla. Po nekim pretpostavkama potiče od izvesnog Said-Asir paše koji je svoju vojsku postavio u dolini Timoka u godinama kriznim po srpsku despotovinu. U blizini grada se nalaze ostaci rimske carske palate iz IV veka pre nove ere, Felix Romuliana (Gamzigrad), koja je priznata kao svetska kulturna baština pod zaštitom UNESKO-a.

Geografija

uredi

Grad se danas nalazi u zaječarskoj kotlini gde se kod mesta zvanog Sastavak Crni Timok i Beli Timok slivaju u reku Veliki Timok. Sama kotlina se nalazi između dva planinska luka karpatskog i balkanskog. Grad je izgrađen na raskrsnici magistralnih puteva:

  • Paraćin — Zaječar — Kula prema Bugarskoj granici i Vidinu,
  • Paraćin — Zaječar — Negotin — Kladovo ka rumunskoj granici
  • Paraćin — Zaječar — Knjaževac — Niš
  • Negotin — Zaječar — Knjaževac — Niš.

Klima

uredi

Zaječar ima umereno kontinentalnu klimu. Prosečna godišnja temperatura je oko 11 °C. Leti temperature često prelaze 30 °C, dok zimi mogu pasti ispod 0°C, sa prosečnim januarskim temperaturama oko -1 °C. Godišnja količina padavina iznosi oko 600-700 mm, sa najviše padavina u maju i junu. Sneg je čest tokom zime i može se zadržati duže vreme, posebno u višim predelima.1.januar 2023. u Srbiji je zabeležen klimatski ekstrem sa najvišom dnevnom temperaturom od 20,2 °C u Zaječaru. Ovaj januar je zauzeo drugo najtoplije mesto po pitanju mesečnih srednjaka u Srbiji.Klima u Zaječaru omogućava raznovrsnu poljoprivrednu proizvodnju, uključujući uzgoj žitarica, povrća i voća, kao i vinogradarstvo, koje je značajno u ovom regionu.[7]

Gradske četvrti i prigradska naselja

uredi
  • Kotlujevac je jedna od gradskih opština Zaječara i ima oko 20.000 stanovnika. Čine je nekoliko urbanih gradskih četvrti, kao što su: Ključ 1, 2, 3 i 4, zatim Živinarnik, Beli Breg, Zvezdanska krivina.
  • Gradske četvrti: Centar (Stari grad), Kursulina i Pana Đukića skr. KPĐ (obuhvata Autobusku stanicu, Zelenu pijacu i Trg Nikole Pašića), Kraljevica (naselje obuhvata i Obilićev venac; stari nazivi: Pešadijska kasarna, i za vreme SFRJ, AVNOJ), Vlaška mala (zajedno sa Šipkama, Ostrvom, Poljančetom i delom Starog groblja), Vlačić, Naselje Sunce, Popova plaža (obuhvata i policijske zgrade na Novom naselju, na Popovoj plaži; naselje „Popova plaža” je delom i u GO Kotlujevac i povezano je sa pešačkim mostom zvanom „Plavi most” i „Drvenim mostom” koji je takođe, samo za pešake), Selište (Deo Kotlujevca, najstarije naselje u gradu), Višnjar (obuhvata i Novo groblje), Timok (obuhvata i Bolnicu), Vlaško brdo, Gojkova jaruga, Vanjin jaz, Izvorski put, Kosančićev venac (Brestak), Karađorđev venac (Dva brata), Muljak, Gradež, Podliv, Pišura (i deo Starog groblja), Gnjilak, Pazarište, Cerak, Pikovo imanje, Oskoruša, Lubničko brdo, Industrijska zona, Kasarna (Stara artiljerijska kasarna „Nikola Pašić”), Šljivarsko brdo i Zapadna Kraljevica.
  • Prigradska naselja: Grljan, Veliki Izvor, Zvezdan.

Turizam

uredi

Festivali i manifestacije

uredi
 
Narodno pozorište Timočke krajine „Zoran Radmilović”
  • Zalet je festival savremene umetnosti koji se svake godine, počevši od 2005. godine. održava tokom leta. Zalet je nastao iz potrebe da se iniciraju, organizuju i održavaju kulturna događanja, afirmišu stvaraoci i da se posreduje u prenošenju raznorodnih umetničkih izraza i tendencija.
  • Gitarijada je letnji muzički festival, orijentisan prvenstveno na rok muziku, koji se održava jednom godišnje. Program festivala se sastoji iz takmičenja demo bendova i revijalnih nastupa poznatijih grupa. Organizatori Gitarijade tvrde da je ona najveći festival mladih i neafirmisanih bendova u jugoistočnoj Evropi.
  • Hajduk Veljkovi dani održavaju se u drugoj polovini jula, u Lenovcu (15 km od Zaječara, rodno mesto Hajduk Veljka Petrovića), i traju dva dana. Ovo je svojevrsna kulturno-sportska i turistička manifestacija, koja ima za cilj da održi sećanje na legendarnog srpskog junaka - Hajduk Veljka Petrovića

Partnerski gradovi

uredi
 
Spomenik stradalim vojnicima

Religija

uredi
 
Zgrada Skupštine grada.
 
Muzej u Zaječaru.
 
Zgrada Osnovne škole, nekada Gimnazija.

Zaječar je sedište Eparhije Timočke Srpske pravoslavne crkve, koja se prostire na celokupnoj teritoriji Zaječarskog i Borskog okruga, na čelu Eparhije je Njegovo Preosveštenstvo Episkop Timočki G. G. Ilarion. Grad ima saborni hram posvećen Roždestvu Presvete Bogorodice, ceneći značaj i ulogu Crkve u ovim krajevima knez Miloš Obrenović je odlučio da se osnuje nova timočka episkopija i da se u Zaječaru podigne nova crkva, gradnja je počela u proleće 1834. godine a završena oktobra meseca iste godine. Danas je u izgradnji novi hram u naselju Kotlujevac. U ataru naselja Selačka postoji Manastir Suvodol, kao i Manastir Svetog Petra i Pavla u Grlištu.

Demografija

uredi

Prema podacima sa popisa iz 2022. u naselju Zaječar živelo je 32.448 stanovnika što je za 5.717 manje (-14,98%) u odnosu na 2011. kada je na popisu bilo 38.165 stanovnika.[2] U naselju živi 27.487 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,27 godina (44,65 kod muškaraca i 47,75 kod žena).[1]

Prema popisu iz 2002. u naselju ima 13.733 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,78. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[8]
Godina Stanovnika
1948. 11.861
1953. 14.489
1961. 18.690
1971. 27.599
1981. 36.958
1991. 39.219 39.625
2002. 39.491 40.700
2011. 38.165
2022. 32.448
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[9]
Srbi
  
 37.500 94,95%
Romi
  
 233 0,59%
Jugosloveni
  
 219 0,55%
Vlasi
  
 159 0,40%
Crnogorci
  
 131 0,33%
Makedonci
  
 111 0,28%
Bugari
  
 84 0,21%
Hrvati
  
 80 0,20%
Albanci
  
 34 0,08%
Rumuni
  
 19 0,04%
Slovenci
  
 18 0,04%
Mađari
  
 17 0,04%
Muslimani
  
 16 0,04%
Goranci
  
 10 0,02%
Bošnjaci
  
 8 0,02%
Slovaci
  
 5 0,01%
Nemci
  
 4 0,01%
Česi
  
 3 0,00%
Ukrajinci
  
 3 0,00%
Rusi
  
 2 0,00%
nepoznato
  
 267 0,67%


Stanovništvo prema polu i starosti[10]
m
ž
? 154
  
  
 135
80+ 290
  
  
 432
75—79 460
  
  
 723
70—74 723
  
  
 953
65—69 936
  
  
 1.086
60—64 1.042
  
  
 1.121
55—59 1.163
  
  
 1.150
50—54 1.804
  
  
 1.917
45—49 1.697
  
  
 1.808
40—44 1.437
  
  
 1.604
35—39 1.234
  
  
 1.293
30—34 1.280
  
  
 1.328
25—29 1.320
  
  
 1.404
20—24 1.414
  
  
 1.318
15—19 1.296
  
  
 1.287
10—14 1.075
  
  
 1.076
5—9 976
  
  
 956
0—4 832
  
  
 767
Prosek : 39,3 41,1
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 4.261 4.913 6.118 9.119 11.955 12.666 13.733
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 2.512 3.569 3.157 2.938 921 498 100 27 7 4 2,88
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 16.250 4.437 10.416 669 685 43
Ženski 17.559 3.452 10.485 2.388 1.193 41
UKUPNO 33.809 7.889 20.901 3.057 1.878 84
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 7.919 231 1 249 2.176
Ženski 6.360 129 1 61 1.526
UKUPNO 14.279 360 2 310 3.702
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 232 595 842 186 867
Ženski 96 159 1.049 224 206
UKUPNO 328 754 1.891 410 1.073
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 111 156 654 186 444
Ženski 197 155 374 514 1.117
UKUPNO 308 311 1.028 700 1.561
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 289 0 0 700
Ženski 202 0 1 349
UKUPNO 491 0 1 1.049

Saobraćaj

uredi
 
Glavna železnička stanica u Zaječaru

Zaječar je dobro povezan saobraćajnicama, a u njemu se nalazi i čvorište železničkog saobraćaja u Istočnoj Srbiji. Gradski i prigradski prevoz funkcionišu kroz više od 10 linija javnog prevoza, organizovanog autobusima.

Znamenite ličnosti

uredi
 
Spomenik Nikoli Pašiću
 
Episkop timočki Ilarion

Galerija

uredi

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ a b v „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 2. 6. 2023. 
  2. ^ a b „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014. 
  3. ^ https://digitalich-bgrs.info/ser/index.php/zajecar
  4. ^ Bojanić, Dušanka (1973). Fragmenti popisa vidinskog sandžaka iz 1466. godine. Beograd: Beograd. str. 38—39. 
  5. ^ Colović, Nikola (2016). Sa bojnih polja 1912-1918. Zaječar. str. 494—495. 
  6. ^ Bojanić, Dušanka (1978). Zaječar i crna reka od XV do XVIII veka, Glasn. Etnografskog muzeja, knj 42. Beograd: Beograd. str. 40—41. 
  7. ^ „Klimatski podaci za grad Zaječar”. novovrijeme.com. Pristupljeno 2024-06-07. 
  8. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  9. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  10. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Зајечар&oldid=27850097”