Eparhija pakračko-slavonska

епархија Српске православне цркве

Eparhija pakračko-slavonska (ranije Eparhija pakračka i Eparhija slavonska) eparhija je Srpske pravoslavne crkve.

Eparhija pakračko-slavonska
Srpska pravoslavna crkva
Grb Eparhije pakračko-slavonske
Osnovni podaci
SjedištePakrac
DržavaHrvatska Hrvatska
Osnovana16. vijek
Broj namjesništava3
Broj manastira5
Zvanični veb-sajt
Arhijerej
ArhijerejJovan (Ćulibrk)
Čin arhijerejaepiskop
Titula arhijerejaepiskop pakračko-slavonski
Srpska patrijaršija u 16. i 17. veku

Nadležni arhijerej je episkop Jovan (Ćulibrk), a sjedište eparhije se nalazi u Pakracu gdje je i Saborna crkva.

Istorija

uredi

Počeci pravoslavlja u Slavoniji

uredi

Jače naseljavanje područja Slavonije Srbima vezuje se za drugu polovinu 15. vijeka. Mnogi Srbi tada dolaze sa srpskim despotom Vukom Brankovićem (Zmaj Ognjeni Vuk), koji zbog zasluga u ratovima od ugarskog kralja Matije Korvina dobija nekoliko posjeda i utvrđenja, među kojima i grad Bijelu Stijenu.[1]

Požeška eparhija

uredi

Vjerskim životom pravoslavnih Srba u Slavoniji pod Turcima rukovodili su najprije pojedini sveštenici, a još više kaluđeri, koji su zajedno sa narodom dolazili iz Srbije ili iz Bosne. Tada nastaju i manastiri Pakra i Orahovica, kao i Dejanovac ili Kruškovac kod današnjih Okučana. Sa obnovom Pećke patrijaršije (1557) osniva se prva srpska eparhija na tlu SlavonijePožeška eparhija. Prvi pomen o Požeškoj eparhiji nalazi se u zapisima na rukopisnim knjigama manastira Orahovice iz 1585. godine, kada je zabeleženo i ime tadašnjeg požeškog mitropolita Josifa. Počevši od 1590. godine, u itvorima se pominje požeški mitropolit Vasilije koji je 1595. godine prebegao u susednu habzburšku Gornju Slavoniju (Slovinje) i tamo postao prvi vladika pravoslavnih Srba na području Varaždinskog generalata. U srpskim pomenicima iz 16. i 17. veka zabeležena su i imena požeških mitropolita Sofronija i Grigorija. Na osnovu turskih izvora zna se i za požeškog mitropolita Stefana iz 1641. godine. Nije tačno utvrđeno sedište požeških vladika — Požega ili manastir Orahovica.[2] Požeška eparhija je sigurno postojala do 1688. odnosno do zauzeća Slavonije od strane Habzburgovaca.

Pakračka eparhija

uredi
 
Turski sandžaci, Pakrački i Požeški, u 16. i 17. veku
 
Karta iz sredine 17. veka, sa naznačenim nazivom "Rascia" na području turske Slavonije

Velike nevolje koje je slavonskom stanovništvu donio veliki Austrijsko-turski rat (16831699) nisu poštedjeli ni srpsku crkvu u Slavoniji. Postepenim oslobađanjem koje je išlo od zapada prema istoku omogućeno je marčanskim unijatskim episkopima da pokušaju proširiti svoju nadležnost i na pravoslavne Srbe u oslobođenoj Slavoniji.

Srpski narod bi teško odolio ovim unijatskim nasrtajima da se pred jesen 1690. nije u Austriji pojavio srpski patrijarh Arsenije III Crnojević sa povlasticama koje je dobio od cara Leopolda I, prema kojima je Srbima bila zajamčena sloboda pravoslavne vjere. Ubrzo poslije prvog pokušaja u Slavoniji patrijarh Arsenije je bio istisnut, a u Pakrac je 26. maja 1699. doveden pounijaćeni episkop Petronije Ljubibratić. On je u neposrednoj blizini vojnog komandanta podigao malu drvenu crkvu, kuću za stanovanje i uz nju kapelu posvećenu Blagovjestima.

Ipak, ovaj pritisak je kratko trajao. Kada je u Mađarskoj izbio Rakocijev ustanak (1703) austrijska vlast se uplašila da se Srbi ne pridruže ustanicima, te je patrijarhu vratila slobodu i sva njegova prava. Nemajući kud, Petronije se pomirio sa patrijarhom Arsenijem, a pred smrt je napisao pismo u kome je sve svoje preporučio na patrijarha.

Godine 1704, patrijarh je od Janićija, brata Petronijevog, kupio za 1.000 forinti episkopski dvor i crkvu sa inventarom, te lično preuzeo upravu eparhijom pravdajući to dekretom od 1695, po kome su Srem i Slavonija ostavljeni patrijarhu na upravu kao arhidijeceza. Od 1705. godine Sofronije Podgoričanin se vodio kao vikarni episkop patrijarha Arsenija i tek na saboru u Kruševcu 1708. kada je poslije smrti patrijarha biran novi mitropolit, izdvojena je Slavonija iz arhidijeceze i zajedno sa Osječkim poljem organizovana u posebnu — Pakračku (po sjedištu), danas Slavonsku eparhiju.[3]

Tokom 18. vijeka najveći izazov novoosnovanoj eparhiji bilo je unijaćenje. Crkva se borila stalno i na više strana. Episkop Nikifor Stefanović osnovao je sredinom 18. vijeka bogosloviju u Pakracu. U to vrijeme počinje i osnivanje srpskih škola po selima eparhije. Episkop Kiril Živković je posebno radio na unapređenju kulture, pa je osnovao vladičansku biblioteku. U 19. vijeku i prvoj polovini 20. vijeka episkopi su uglavnom poklanjali pažnju unapređenju kulture i obrazovanja kod mjesnih Srba, a posebno razvoju bogoslovije u Pakracu.

Slavonska eparhija

uredi
 
Vladičanski dvor i Saborna crkva u Pakracu
 
Manastir Jasenovac
 
Saborna crkva u Pakracu

Tokom Drugog svjetskog rata eparhija i njeni vjernici preživjeli su najcrnje dane. Veliki broj Srba je pobijen, a crkve i manastiri oštećeni ili porušeni. Posle rata došlo je vrijeme duhovne i graditeljske obnove ove mučeničke eparhije. Obnovljeni su brojni hramovi (Okučani, Nova Gradiška, Jasenovac i dr.). Međutim, pod pritiskom komunističkog režima, višedecenijska obnova nije uspjela u potpunosti da nadoknadi uništeno u Drugom svjetskom ratu.

Od 1959. eparhiji je vraćen stari naziv Slavonska. Njeni episkopi su bili: Emilijan Marinović (1951—1982), Lukijan Pantelić (1985—1999), Sava Jurić (1999—2013) i Jovan Ćulibrk (od 2014).

Slavonska eparhija je imala sjedište u Pakracu. Uslijed rata (od 1991) episkop, sveštenstvo i narod uglavnom su izbjegli. Bilo je 78 parohija, 71 crkvena opština, 45 sveštenika i tri manastira (Orahovica, Pakra, Sveta Ana).

Veliki dio crkvenih građevina je u cjelosti ili dijelom porušen. Posljednjih godina se radi na obnovi, koja sporo odmiče.

Knjižno i umjetničko crkveno blago iz Pakraca je sačuvano zahvaljujući Hrvatu Ivanu Hitiju koji se januara 1992. založio da se razbacane dragocenosti prenesu u Univerzitetsku biblioteku u Zagrebu. Za ovaj poduhvat ga je januara 2013. odlikovala Srpska pravoslavna crkva Ordenom Svetog cara Konstantina.[4]

Poslednjih godina se radi na vraćanju eparhijske uprave u Pakrac, gde su slavonske vladike stolovale vekovima. Trenutno se tu obnavljaju saborna crkva i vladičanski dvor, teško stradali tokom poslednjeg rata u Hrvatskoj[5].

Episkopi

uredi

Mitropoliti požeški

uredi

Episkopi pakrački

uredi
  Vićentije Jovanović Vidak (1757—1759), administrirao eparhijom.
  Josif Jovanović Šakabenta (1781—1783),
  Nikanor Grujić (1864—1887),
  Miron Nikolić (1890—1941),

Episkopi slavonski

uredi
  patrijarh srpski Irinej (2013—2014), administrirao eparhijom

Manastiri i imanja

uredi
  1. Drenovac,
  2. Jasenovac,
  3. Orahovica,
  4. Pakra,
  5. Sveta Ana

Arhijerejska namesništva

uredi

Pakračko-slavonska eparhija je podeljena na 3 arhijerejska namesništva:

  1. Arhijerejsko namesništvo pakračko-daruvarsko, sa sedištem u Pakracu;
  2. Arhijerejsko namesništvo podravsko slatinsko, sa sedištem u Podravskoj Slatini;
  3. Arhijerejsko namesništvo brodsko-požeško, sa sedištem u Slavonskom Brodu;

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Eparhija slavonska: Istorija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jul 2014), 4. avgust 2014.
  2. ^ Eparhija slavonska: Požeška eparhija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jul 2014), 4. avgust 2014.
  3. ^ Eparhija slavonska: Pakračka eparhija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jul 2014), 4. avgust 2014.
  4. ^ Odlikovan Hrvat koji je spasao srpsko crkveno blago („Politika“, 21. februar 2013)
  5. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 19. 07. 2019. g. Pristupljeno 19. 07. 2019. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi