Eparhija budimljansko-nikšićka

Eparhija budimljansko-nikšićka je eparhija Srpske pravoslavne crkve.

Eparhija budimljansko-nikšićka Srpska pravoslavna crkva
Manastir Đurđevi stupovi, sedište Eparhije budimljansko-nikšićke
Osnovni podaci
Sjedište	Berane
Država	Crna Gora
Osnovana	13. vijek.
Broj manastira	24
Zvanični veb-sajt
Arhijerej
Arhijerej	Metodije (Ostojić)
Čin arhijereja	episkop
Titula arhijereja	episkop budimljansko-nikšićki

Nadležni arhijerej je episkop Metodije, a sjedište eparhije se nalazi u Beranama dok je Saborna crkva smještena je Nikšiću.

Istorija

Zgrada budimljansko-nikšićkog vladičanstva u Nikšiću kod Saborne crkve Sv. Vasilija Ostroškog

Saborna crkva u Nikšiću

Manastir Brezojevica

Manastir Piva

Nastanak — Budimljanska episkopija i mitropolija

Budimljanska episkopija je jedna od prvobitnih eparhija srednjovekovne srpske crkve, budući da je osnovana 1219. godine na saboru u manastiru Žiči. Sjedište episkopije od njenog osnivanja bilo je u manastiru Svetog Georgija, tj. u Đurđevim stupovima u Beranama, zadužbini Prvoslava, sina velikog župana Tihomira, najstarijeg brata Nemanjinog. Iz tog vremena je sačuvan i zapis koji glasi „četvrtoga vladiku postavi Sveti Savo u Budimlji u Hram Svetog Georgija“. Budimljanska episkopija je u 15. vijeku podignuta na stepen mitropolije, pa su pored imena budimljanskih episkopa sačuvana imena i 9 mitropolita budimljanskih: Vasilije, Makarije I, Makarije II, Genadije, Sava, Gerasim, Grigorije, Jeftimije i Pajsije.

Duhovni život Budimljanske mitropolije bio je veoma živ u razdoblju od 13. do 17. vijeka. Kulturni život posebno će biti živ u manastiru Šudikovi, koji je bio saborna crkva i tako će ostati sve do rušenja ovog manastira 1738. godine. U Šudikovi je 1648. godine održan crkveni sabor na kome je donesena odluka o dizanju ustanka protiv turske vlasti. Turci su nakon saznanja o pripremanju ustanka mitropolita budimljanskog Pajsija živog odrali.

U manastiru Šudikovi nastao jedan od najstarijih pisanih spomenika iz ovih krajeva, Zbornik, prozvan "Svetotrojački zbornik", koji se nalazi u manastiru Svete Trojice u Pljevljima. Budimljanska episkopija je imala poznatu monašku školu. Pogovor i "Moračku krmčiju" napisa budimljanski episkop Teofilo Budimljanin 1251/52. godine u manastiru Vavedenija Bogorodičinog u Šudikovi. Budimljanski mitropolit Gerasim napisao je 1573. godine poznati Minej koji se danas čuva u Narodnoj biblioteci u Beogradu, a 1592. godine jeromonah Danilo Budimljanin napisa poznati Psaltir, koji se danas čuva u Beču. Đakon Mihailo 1602. godine napisa Molebnik, koji se danas čuva u Biblioteci grofa Uvarova u Moskvi, tu bijaše napisan i „Božanstveni apostol manastira Šudikove“.

Od 1552. godine sjedište Budimljanske mitropolije je u Nikolj-pazaru (današnjem naselju Nikoljac u Bijelom Polju) u Crkvi Svetog Nikole. Može se pretpostaviti da su u ovom razdoblju Budimljanska i Humska mitropolija spojene u jednu mitropoliju.

U "Šudikovskom pomeniku" (17. vijek) pominje se „106 blagočestivih monahinja“ koje su sve iz susjednih mjesta: Budimlje, Doca, Kralja, Zabrđa, Prijeloga, Goduše, Bijelog Polja, Nikoljca, Prošćenja.

Na Moračkom saboru 1648. godine za novog patrijarha srpskog izabran je gospodin Gavrilo. Na istom saboru je odlučeno da se stupi u pregovore sa papom Inokentijem Jedanaestim. Za odlazak na pregovore sa papom izabran je budimljanski mitropolit Pajsije, koji je prisustvovao saboru sa titulom „mitropolit Budimlja i Albanije“.

Sveti Vasilije Ostroški, mitropolit Onogoško-istočnohercegovačke episkopije od 1651. godine, koja je nastavak ukinute Limske (petrovske) mitropolije.

Počeci obnove — Eparhija budimljansko-polimska

Nakon mučeničke smrti mitropolita Pajsija (1648) Budimljanska mitropolija će u upravnom pogledu biti ugašena skoro tri vijeka. Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve je 8. decembra 1939. godine izabrao gospodina Joanikija Lipovca (Pravoslavna crkva ga slavi kao Svetog sveštenomučenika Joanikija, mitropolita crnogorsko-primorskog) za vikarnog episkopa budimljanskog. Ovu dužnost je obavljao do svog ustoličenja za mitropolita crnogorskog 23. februara 1941. godine.

Po izmijenjenom Ustavu SPC od 1947. godine, obnovljena je drevna Budimljansko-polimska eparhija sa sjedištem u Bijelom Polju, a za episkopa je postavljen gospodin Makarije Đorđević. U njen sastav ušli su nekadašnji dijelovi Pećke eparhije kao i Pljevlja i Prijepolje sa manastirom Mileševa. Zbog komunističkog nasilja eparhija je ukinuta 1956. godine. Budimljansko-polimska eparhija je podijeljena između Crnogorsko-primorske i Dabrobosanske mitropolije. Pljevlja sa manastirom Svete Trojice, Aranđelovom, Dovoljom, Banjom Pribojskom, Prijepoljem i manastirom Mileševo pripali su Dabrobosanskoj mitropoliji, a andrijevičko, bjelopoljsko i beransko namjesništvo vraćeni su Crnogorskoj mitropoliji.

Obnova — Eparhija budimljansko-nikšićka

Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve je na svome redovnom majskom zasjedanju 2001. godine donio odluku o formiranju, odnosno obnavljanju Eparhije budimljansko-nikšićke, a za njenog administratora odredio vikarnog episkopa budimljanskog Joanikija (Mićovića). Na zasjedanju Svetog arhijerejskog sabora (maja 2002), Preosvećeni Joanikije, izabran je za episkopa budimljansko-nikšićkog, sa sjedištem u manastiru Đurđevi stupovi u Beranama.

Obuhvat eparhije

Budimljansko-nikšićka episkopija je, kako u ranijim vremenima, tako i na kraju 20. vijeka mijenjala svoje granice i nazive. Istorijski posmatrano, današnja Budimljansko-nikšićka episkopija objedinjuje prostor nekadašnje Humske episkopije, koja je takođe osnovana 1219. godine sa sjedištem u Stonu, a od 1252. godine sa sjedištem u Crkvi Svetog apostola Petra u Bijelom Polju. Humska episkopija je u 14. vijeku dobila zvanje Limske mitropolije zvane „petrovska“, a ukinuta je u 17. vijeku, nakon pretvaranja Crkve Svetog Apostola Petra u džamiju.

Onogoško-istočnohercegovačka episkopija, nastavak je ukinute Limske (Petrovske) mitropolije. Na ovoj mitropolitskoj stolici prije Svetog Vasilija, bili su mitropoliti: Maksim Gagović iz Pive, Pajsije Trebješanin. Patrijarh pećki Gavrilo izdao je sinđeliju u Gračanici 27. novembra 1651. godine kojom je Sveti Vasilije Ostroški postavljen za mitropolita Istočno-hercegovačke eparhije. Poslije Svetog Vasilija Ostroškog 1671. godine za četvrtog episkopa Onogoške mitropolije postavljen je Gerasim. Onogoška episkopija postojala je nešto više od 100 godina, do vremena kada su se Turci ustalili u Onogoštu (Nikšiću).

Zatim, današnja Episkopija budimljansko-nikšićka zahvata prostor nekadašnje Episkopije zahumsko-raške, koju je osnovao knjaz Nikola 1878. godine, ali koja je dobila episkopa tek 1909. godine sa sjedištem u Nikšiću. Ukinuta 1931. godine i pripojena Mitropoliji cetinjskoj. Prostor nekadašnje Pećke eparhije, obrazovane 1912. (ukinuta 1931) sa sjedištem u Pećkoj patrijaršiji, čiji je prvi mitropolit bio Gavrilo Dožić, takođe pripada Eparhiji budimljansko-nikšićkoj. Sačinjavali su je protoprezviterijati: pećki, beranski, bjelopoljski i pljevaljski.

Pod nadležnošću Episkopije budimljansko-nikšićke danas se nalazi 10 opština Crne Gore: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Žabljak, Mojkovac, Nikšić, Plav, Plužine, Rožaje i Šavnik, što čini 52% ukupne prostora Crne Gore (oko 7126 km²). Na ovom prostoru živi 242.585 stanovnika ili 39,4% stanovnika u odnosu na ukupan broj stanovnika u Crnoj Gori. U Budimljansko-nikšićkoj episkopiji živi 40.891 pravoslavno domaćinstvo sa 148.998 stanovnika, dok su ostalo stanovnici islamske vjere.

Manastiri

Manastir Dobrilovina

Nikoljac

1. Bijela,
2. Bliškova,
3. Brezojevica,
4. Voljavac,
5. Manastir Svetog Save (Golija)
6. Dobrilovina,
7. Dragovoljići,
8. Đurđevi Stupovi,
9. Župa Nikšićka,
10. Zagrađe,
11. Zlateš,
12. Kaludra,
13. Kičava,
14. Kosijerevo,
15. Majstorovina,
16. Nikoljac,
17. Piva,
18. Podvrh,
19. Podmalinsko,
20. Samograd,
21. Somina,
22. Uroševica,
23. Crnča,
24. Šudikova.

Porušeni manastiri: Manastir u Bošiće, Manastir Vranštica, Manastir Jelovac, Manastir Sokolac, Manastir Čečevo.

Arhijerejska namjesništva

U Eparhiji budimljansko-nikšićkoj postoje tri arhijerejska namjesništva:

• Arhijerejsko namjesništvo nikšićko
• Arhijerejsko namjesništvo beransko-andrijevičko
• Arhijerejsko namjesništvo bjelopoljsko

Arhijereji

Episkopi i mitropoliti budimljanski (srednjovekovne Srpske crkve)

• Jakov (13. vek),
• Kalinik (13. vek),
• Teofil (1251-1252),
• Spiridon (13. vek),
• German I (13. vek),
• Neofit (13. vek),
• German II (1292-1309),
• Nikola (oko 1318),
• Vasilije I,
• Makarije I,
• Makarije II,
• Sava (14. vek),
• Vasilije II (1532),
• Matej (1552),

Mitropoliti limski (srednjovekovne Srpske crkve)

• Filotej (1442),

Episkopi budimljanski (Pećke patrijaršije)

• Genadije (1559),
• Gerasim,
• Teofil (1615),
• Grigorije,
• Jeftimije,
• Pajsije Kolašinović (1639-1654).
• Jefrem (1709),
• Jeftimije Damjanović (1725-1737),

Episkopi petruški ili limski (Pećke patrijaršije)

• Maksim (1572),
• Gerasim (17. vek),
• Jovan (17. vek),

Mitropoliti onogoški (Pećke patrijaršije)

• Pajsije Trebješanin (pre 1651),
• Sveti Vasilije Ostroški (1651-1671).

Vikarni episkopi budimljanski

• Nikolaj Jokanović (1938-1939),
• Joanikije Lipovac (1939-1941),
• Valerijan Stefanović (1941-1947),
• Andrej Frušić (1959-1961).

Episkopi budimljansko-polimski

• Makarije Đorđević (1947-1955),
• German Đorić (1955-1956), administrirao eparhijom.

Episkopi budimljansko-nikšićki

• Joanikije Mićović (2001—2021),
• Metodije Ostojić (od 2021).

Vidi još

• Budimljansko-polimska eparhija
• Budimljanska eparhija
• Vikarni episkop budimljanski

Literatura

• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Vukić, Predrag (2006). „Pravoslavne eparhije, crkve i manastiri u Crnoj Gori”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 87—128. 

Spoljašnje veze

• Zvanična stranica Eparhije budimljansko-nikšićke
• Nikšić: Crkva zahteva oteto („Večernje novosti“, 24. decembar 2011)