Dom lordova
Dom lordova (engl. House of Lords) gornji je dom Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva.
Do stupanja na snagu Ustavnog reformskog akta 2005. bio je i najviši sud u zemlji. Dotadašnju sudsku vlast Doma lordova je preuzeo Vrhovni sud Ujedinjenog Kraljevstva.
Naziv
urediPuni naziv Doma lordova je „Čestiti duhovni i mirski lordovi Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije i Sjeverne Irske okupljeni u Parlamentu” (engl. The Right Honourable the Lords Spiritual and Temporal of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland in Parliament assembled).
Ceremonijalni naziv mu je „Dom perova” (engl. House of Peers).
Lordovi
urediBritanski Dom lordova se kroz istoriju sastojao od duhovnih i svetovnih lordova. Duhovni lordovi su 2 nadbiskupa i 24 biskupa Crkve Engleske. Svetovni lordovi su bili nasljedni perovi (vojvode, markizi, grofovi, vikonti i baroni). Dva najvažnija zakona koja su drastično izmijenila sastav Doma lordova su: Akt o doživotnom perstvu 1958. i Akt o Domu lordova 1999.
Usvajanjem Akta o doživotnom perstvu 1958. (engl. Life Peerages Act 1958) u Dom lordova su pored nasljednih lordova uvedeni i doživotni lordovi. Oni su imali titulu barona koju nisu prenosili potomcima, a njihov broj nije zakonom ograničen. Stvaranje doživotnog perstva je znatno povećalo politički uticaj premijera Ujedinjenog Kraljevstva u pogledu sastava Doma lordova. Iako je i nasljedno perstvo stvarao monarh na predlog premijera, ipak je takvo perstvo bilo teže za „opravdati” pred biračkim tijelom. Zakon je tada omogućio i stvaranje doživotnog perstva za žene.
Februara 1998. Dom lordova je imao ukupno 1.272 člana. Od duhovnih lordova bilo je 26 biskupa Crkve Engleske. Svetovni lordovi su bili nasljedni i doživotni perovi. Bilo je 750 nasljednih perova (od kojih 16 žena). Ostali lordovi su bili tzv. created peers, ukupno njih 496. Među njima je bilo 9 nasljednih perova i 487 doživotnih perova (od kojih 81 žena).[1]
Usvajanjem Akta o Domu lordova 1999. (engl. House of Lords Act 1999) nasljedno perstvo je izgubilo pravo članstva u Domu lordova. Dozvoljeno je da se poslovnikom reguliše izbor samo 90 nasljednih perova koji bi nastavili da budu doživotni članovi u prelaznom periodu. Izuzetak od isključenja iz članstva su bila i dva državna velikodostojnika — lord veliki komornik i grof maršal.[2] Dakle, ovim zakonom je potpuno izmijenjen sastav Doma lordova koji je trajao kroz vijekove. Apsolutnu prevlast u Domu lordova su tada stekli doživotni lordovi tj. stranačka lica.
Septembra 2017. Dom lordova ima ukupno 798 članova. Od duhovnih lordova je 25 biskupa. Svetovni lordovi su doživotni perovi, kao i zakonom ograničen broj nasljednih perova. Doživotnih perova je 682, a nasljednih 91. Ima i 27 lordova koji su privremeno spriječeni da obavljaju dužnost člana Doma lordova.[3][4]
Zakonodavna vlast
urediBritanski Dom lordova je kroz istoriju bio ravnopravan ustavotvorni i zakonodavni činilac sa Domom komuna u okviru Parlamenta Ujedinjenog Kraljevstva. Dva najvažnija zakona koja su drastično izmijenila ulogu Doma lordova su: Akt o Parlamentu 1911. i Akt o Parlamentu 1949.
Usvajanjem Akta o Parlamentu 1911. (engl. Parliament Act 1911) Dom lordova je izgubio pravo apsolutnog veta nad predlozima zakona (engl. public bills) prethodno usvojenim u Domu komuna, a naročito nad finansijskim predlozima (engl. money bills). Dom lordova od tada može jedino „stopirati” predlog zakona najviše dvije godine, a finansijski predlog najviše mjesec dana. Tako je omogućeno demokratski izabranom Domu komuna da usvaja zakone i šalje ih monarhu na sankcionisanje i bez pristanka nedemokratskog nasljednog Doma lordova.
Usvajanjem Akta o Parlamentu 1949. (engl. Parliament Act 1949) dvogodišnji suspenzivni veto Doma lordova je smanjen na najviše godinu dana. Ovaj zakon je bio zapravo izmjena i dopuna ka ranijem Aktu o Parlamentu 1911. Ova dva ustavna zakona se mogu posmatrati kao jedna pravna cjelina i naslovljavati kao Akti o Parlamentu 1911. i 1949. (engl. Parliament Acts, 1911 and 1949).
Sudska vlast
urediDoma lordova je do 2010. godine bio najviši građanski sud Ujedinjenog Kraljevstva i najviši krivični sud Engleske, Velsa i Sjeverne Irske.[5][6]
Sudsku vlast Doma lordova nisu vršili svi lordovi nego grupa od 12 pravnih lordova (engl. Law Lords) koje je postavljao monarh. Pravni lordovi su bili doživotni perovi. Oni su morali imati položene sudijske ispite, tj. oni su bili sudije kojima se ustupala čast da postanu perovi. Prvi pravni lordovi su počeli sa radom 1876. godine.[7] Sudili su najčešće u vijeću koje se nazivalo apelacioni komitet (engl. Appellate Committee). Viši pravni lord (engl. Senior Law Lord) bio je prvi među pravnim lordovima.
Danas, svi lordovi mogu učestvovati u postupcima opoziva. Opozive predlaže Dom komuna, a zatim se o tome donosi odluka većinom glasova svih lordova.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Brief introduction to the House of Lords and some statistics („archive.org”), Pristupljeno 27. 9. 2017.
- ^ Companion to the Standing Orders and Proceedings of the House of Lords: Membership of the House under SOs 9 and 10, Pristupljeno 26. 9. 2017.
- ^ Lords by party, type of peerage and gender, Pristupljeno 27. 9. 2017.
- ^ Ineligible members of the House of Lords, Pristupljeno 27. 9. 2017.
- ^ Na osnovu Ustavnog reformskog akta 2005. sudsku vlast Doma lordova je preuzeo Vrhovni sud Ujedinjenog Kraljevstva.
- ^ Dom lordova nije imao nadležnost nad krivičnim pravosuđem Škotske jer je Visoki sud Škotske najviši krivični sud za Škotsku.
- ^ „26 march layout” (PDF). Pristupljeno 2. 4. 2013.
Spoljašnje veze
uredi
- Zvanični veb-sajt (jezik: engleski)
