Vešanje ustanika na Terazijama
Vešanje ustanika na Terazijama je bio događaj sa početka ustanka protiv nemačke okupacije Jugoslavije kada su nemačke okupacione vlasti obesile tela streljanih ustanika o stubove ulične rasvete na Terazijama. Ubijeni su učenik i skojevac Milorad Pokrajac, krojač Jovan Janković, obućar Svetislav Milin, zemljoradnici i partizani Velimir Jovanović i Ratko Jević. Njihova tela su ostavljena da danima vise na stubovima javne rasvete na Terazijama, a cilj nemačkog okupatora je bio da zaplaši i odvrati Srbe od borbe i podizanja ustanka. Posle Drugog svetskog rata originalna vešala-bandere, na kojim su bili obešeni ustanici, bile su sačuvane i prenete na Novo groblje prilikom formiranja Aleje streljanih rodoljuba 1941-1944. gde je bilo uređeno posebno obeležje. Ukradeni su prilikom rekonstrukcije kompleksa 2003. godine.
Pozadina
urediU okupiranoj Srbiji je u julu 1941. počeo ustanak protiv nemačke okupacije koji je podigla KPJ. Ustanak se brzo širio kroz zapadnu Srbiju i Šumadiju sve do Beograda. Odgovor okupatora su bile odmazde nad zarobljenim partizanima, od ranije zatvorenim taocima u Banjičkom logoru i kaznene eskpedicije i spaljivanje sela u kome je dolazilo do napada na nemačke vojnike. Prvi masovniji slučaj desio se 15. avgusta kada je nemački komandant Srbije general Hajnrih Dankelman naredio da se spali selo Skela kod Obrenovca i strelja 15 uhvaćenih meštana i 42 logoraša dovedenih iz banjičkog logora zbog ubistva jednog nemačkog poručnika i trojice podoficira u borbi sa pripadnicima Posavskog partizanskog odreda.[1]
Ova akcija nije imala efekta, pa su nemački komandanti sutradan razmotrili još jednu akciju zbog nepokornosti stanovnika Beograda. Izvršenje ove akcije je povereno majoru Karlu Krausu, šefu SD za Beograd, i Dragom Jovanoviću, upravniku grada Beograda. Oni su odlučili da javno obese petoricu zatvorenika koje su uhapsili SD i Specijalna policija.[1]
Milorad Pokrajac je bio izbeglica iz Vinkovaca. Ustaše su mu ubile oca aprila 1941. U Beograd je došao 22. juna 1941. i pridružio se skojevskoj grupi.[2] Uhapšen je 15. avgusta jer je pokušao da ubije nemačkog narednika ispred svog stana u Dositejevoj ulici.[1] Jovan Janković je bio krojački radnik iz Beograda, poreklom iz sela Donja Morača u Crnoj Gori. Uhapšen je 14. avgusta nakon neuspešnog atentata na agenta Specijalne policije na Bulevaru kralja Aleksandra.[1][3] Svetozar Milin je bio obućarski radnik iz Beograda, poreklom iz Maradika. Uhasili su ga Nemci 30. jula nakon što je kod njega pronađen revolver, a nakon hapšenja je predat Specijalnoj policiji.[1][4] Ratko Jević je bio zemljoradnik iz sela Drlupa i borac Kosmajskog partizanskog odreda. Uhapsila ga je žandarmerija 9. avgusta u trenutku kad je navratio u svoju kuću i prosledila Specijalnoj policiji.[5][4] Velimir Jovanović, zemljoradnik iz sela Parcana, je takođe bio pripadnik Kosmajskog odreda. Zarobljen je u Stojniku 3. avgusta. [5][4]
Određeno je da se njih petorica ubiju u zatvoru Gestapoa u zgradi u Bulevaru kralja Aleksandra 5. Pokrajac se već nalazio tu, Milin je doveden iz banjičkog logora, a preostala trojica su dovedena iz Glavnjače 16. avgusta. Zatvorenici su prvo prebijani, a posle su ubijeni u dvorištu zatvora. Potom su njihova mrtva tela odnesena na Terazije i obešena o stubove javne rasvete. Beograđani su nemo i dostojanstveno prolazili ispod obešenih tela. Jedini poznati primer protesta bio je Savo Popović, slikar i deklarisani anarhista. On je sproveden u zatvor policije i prebijan. Umro je 10. avgusta 1943. od posledica prebijanja.[6] Istog dana kada su obešena tela petorice ustanika, Terazijama su prema Vukovom spomeniku prodefilovali folksdojčeri iz Zemuna na skup nemačke manjine iz Zemuna, Beograda i Pančeva.[6]
Reference
uredi- ^ a b v g d Marjanović 1984, str. 221.
- ^ Radanović 2013, str. 60.
- ^ Radanović 2013, str. 60–61.
- ^ a b v Radanović 2013, str. 61.
- ^ a b Marjanović 1984, str. 223.
- ^ a b Radanović 2013, str. 62.
Literatura
uredi- Marjanović, Jovan (1984). Beograd u ratu i revoluciji. I. Beograd.
- Radanović, Milan (2013). Rädle, Rena; Pisarri, Milovan, ur. Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941–44: Priručnik za čitanje grada. Beograd: Milan Radanović.
