Velika seoba (južna Afrika)
Velika seoba (engl. Great Trek, hol. Voortrek), seoba Bura iz Kapske kolonije, nezadovoljnih britanskim kolonijalnim vlastima, u unutrašnjost južne Afrike (1834-1842), gde su osnovali države Natal, Slobodna Država Oranje i Transval.[1][2]
Pozadina
urediDo dolaska Evropljana, južnu Afriku naseljavala su razjedinjena plemena iz grupe naroda Bantu, koja su živela od primitivne (motične) zemljoradnje i polunomadskog stočarstva. Na putu za Indiju (1497) Vasko de Gama otkrio je istočnu obalu južne Afrike i nazvao je lat. Terra Natalis. Holanska istočnoindijska kompanija učvrstila se u oblasti Rta dobre nade 1652. godine, a 1689. na obalskom području Natala, gde stvara svoja uporišta i trgovačka naselja, dok brojni kolonisti iz Holandije (Buri) i Francuske (proterani Hugenoti) u obalnom području stvaraju prostrane farme na kojima kao robovi rade lokalni domoroci, koje kolonisti nazivaju zajedničkim imenom Kaferi. Međutim, Kapska Kolonija pala je pod britansku vlast posle Napoleonovih ratova, Pariskim mirom (1814), dok su prve britanske kolonije u Derbenskom zalivu, na južnoj obali Natala, formirane već 1824. Britanske kolonije počele su da se šire u unutrašnjost kontinenta, namećući svoju vlast lokalnim Burima i domorocima.[2]
Za to vreme, srodna Bantu plemena u severoistočnom Natalu ujedinila su se pod vođstvom poglavice Šake (1818-1828) i formirala naciju Zulu, koja je stvorila najmoćniju lokalnu afričku kraljevinu.[2]
Velika seoba
urediBuri iz Kapske Kolonije, nezadovoljni britanskom kolonijalnom upravom, a naročito ukidanjem ropstva, sele se 1835-1838. u unutrašnjost prema severu i istoku i osnivaju svoje države Natal, Transval i Slobodna Država Oranje. Ovaj događaj poznat je u istoriji kao Velika seoba (hol. Voortrek), a njeni učesnici kao burski pioniri ili fortrekeri. Tokom seobe Buri su savlađivali snažan otpor domorodaca (Kafera) i države Zulu.[2]
Posledice
urediBursko-zulski rat
urediŠirenje burskih kolonista u Natal dovelo je do više sukoba sa Zuluima, čijeg poglavicu Dingana su odlučujuće pobedili 16. decembra 1838. u bici na Blad Riveru (Krvavoj reci).[2]
Natal
urediIako su formirali tri nezavisne države, Buri ovom seobom nisu uspeli da se za duže vreme oslobode od britanske vlasti. Velika Britanija je već 1843. anektirala veći deo Natala i priključila ga Kapskoj koloniji, što je podstaklo migraciju natalskih Bura u Transval. Plemena Zulu su sačuvala svoju nezavisnost. Velika Britanija je priznala njihovog kralja Kečvaja (1872-1879). Anektirani deo Natala postao je 1856. posebna britanska kolonija. Posle aneksije burskog Transvala (1877) Velika Britanija je počela pripreme za osvajanje zemlje Zulua, što je kulminiralo u Anglo-Zulu ratu (1879).[2]
Transval
urediSendriverskom konvencijom (engl. Sand River Convention) od 17. januara 1852, Britanci su priznali nezavisnost Transvala. Ujedinjenjem Pothfestruma (hol. Potchefstroom). Pretorije i i Restenberha (hol. Rustenburg), burski vođa Martinus Pretorijus proglasio je 1856. Južnoafričku Republiku. Dve godine kasnije donet je segregacioni ustav, sa demokratskim pravima za sve burske stanovnike, dok se domoroci legalno lišeni svih političkih i imovinskih prava i podvrgnuti surovoj ekspoloataciji. Pretorijus je bezuspešno pokušao da ujedini Oranje i Transval, što je izazvalo pobune i građanski rat u Transvalu. Iskoristivši to, Velika Britanija je 12. aprila 1877. anektirala Transval, izazvavši još veće nezadovoljstvo Bura koje je kulminiralo u ustanku 1880 (Prvi burski rat).[3]
Oranje
urediNa teritoriji novoosnovane Slobodne Države Oranje burski kolonisti su se suočili sa snažnim otporom naroda Basuto. Velika Britanija je 1848. okupirala Oranje i pretvorila ga u svoju koloniju (engl. Orange River Sovereignty). Zbog stalnih sukoba sa domorocima i potrebe da se drže jake okupacione snage, Britanci su već 1852. napustili Oranje, a ugovorom u Blumfontejnu (23. februara 1854) predali su vlast Burima. U novoj burskoj republici domorocima nisu data politička prava. Po sticanju nezavisnosti, buri iz Oranja su dugotrajnim borbama savladali otpor države Basuto do 1867. Vladar Basuta Mošušu obratio se za pomoć Velikoj Britaniji, koja je to iskoristila i 1868. anektirala veći deo Basuta, dok je oblast severno od reke Oranje i zapadno od Kelidona ustupila Oranju. Posle otkrivanja zlatnih i dijamantskih polja u blizini reke Val (1867), došlo je 1870-1871. do sukoba oko te oblasti između Oranja, Kapske kolonije i Transvala. Sporna teritorija je ustupljena arbitražom od 27. oktobra 1871. novostvorenoj koloniji Grikvalant-Ves (hol. Griekwaland-Wes), koji je 1880. pripojen Kapskoj koloniji. Slobodna Država Oranje sačuvala je nezavisnost sve do Drugog burskog rata (1900).[4]
Izvori
uredi- ^ Larus 2005, str. 453.
- ^ a b v g d đ Jovović 1973, str. 800.
- ^ Hristić 1975, str. 87.
- ^ Pavlović 1973, str. 439.
Literatura
uredi- Jovović, Blagoje (1973). „Natal”. Ur.: Nikola, Gažević. Vojna enciklopedija. 5 (2 izd.). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Pavlović, Konstantin (1973). „Oranje”. Ur.: Nikola, Gažević. Vojna enciklopedija. 6 (2 izd.). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Hristić, Ljubomir (1975). „Transval”. Ur.: Nikola, Gažević. Vojna enciklopedija. 10 (2 izd.). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Velika Tematska Enciklopedija Larousse. 1. Beograd: Mono&Manana. 2005. ISBN 9788678040184.
- Laband, John (2009). Historical dictionary of the Zulu wars. Historical dictionaries of war, revolution, and civil unrest. Lanham, Md: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6078-0. OCLC 276930370.