Jerina Branković
Jerina Branković (rođena Irina Kantakuzin, grč. Ειρήνη Καντακουζηνή; u narodnoj tradiciji poznata kao Prokleta Jerina) je bila srpska despotica, poreklom Grkinja iz porodice Kantakuzina, žena despota Đurđa Brankovića (vl. 1427 — 1456), za koga se udala 26. decembra 1414. Nakon Đurđeve smrti 1456. godine vladala je Srbijom kao despotica-regent.[1] Njena vladavina trajala je jedva više od godinu dana — u noći drugog maja 1457. godine umrla je, prema jednim izvorima, kao monahinja u manastiru na Rudniku, dok ju je prema drugima otrovao njen sin Lazar, kako bi okončao majčino regenstvo i preuzeo vlast.
Jerina Branković | |
|---|---|
.jpg) Lik Jerine Branković sa Esfigmenske povelje (1429) | |
| Datum rođenja | 1400. |
| Mesto rođenja | Konstantinopolj, Vizantija |
| Datum smrti | 3. maj 1457. (56/57 god.) |
| Mesto smrti | Rudnik, Srpska despotovina |
Biografija
urediNe zna se tačno godina njenog rođenja, uzima se približno da je to 1400, moguće je da je rođena i nekoliko godina ranije u Konstantinopolju. Njen otac bio je Dimitrije I Kantakuzin, koji je imao titulu sevastokratora od decembra 1357. i despota Moreje 1383. Rođen je bio oko 1343. a umro između 1384. i 1420. Dimitrije je bio unuk vizantijskog cara Jovana VI Kantakuzina (car 1347 — 1354).[2] Od njene porodice, u Srbiji je naročito bio poznat Jerinin brat Toma Kantakuzin.
Bila je nepopularna u narodnom predanju i nazvana Prokleta Jerina, najviše zbog izgradnje grada Smedereva, tadašnje nove srpske prestonice. Po narodnom predanju njena vladavina je bila surova. Izgradnju tvrđave koja je počela1428 i trajala punih 11 godina su zidali grčki neimari, a narod je teran na kuluk, odnosno prisilan i neplaćen rad. Radovima je rukovodio Jerinin brat Đorđe Kantakuzin sa grčkom vojskom, što je dodatno stvaralo nezadovoljstvo u narodu i što je dovelo do toga da ona zauvek bude upamćena kao surova despotica.[3] Narod je takođe krivio Jerinu zbog toga što se Đurđeva i njena ćerka Mara 1435. godine udala za sultana Murata II.
Umrla je kao monahinja u Rudniku 2. ili 3. maja 1457[4], pretpostavlja se da ju je otrovao njen sin Lazar. Stari gradovi širom prostora naseljenih Srbima su po njoj dobili imena Jerinin grad.
Sa despotom Đurđem imala je petoro dece:
- Todor Branković (1415—1428)
- Grgur Branković (1416/1417 — 1459)
- Stefan Branković (1425—1476), srpski despot 1458 — 1459
- Lazar Branković (1421/1427 — 1458), srpski despot 1456 — 1458
- Katarina Branković (1418/1419 — 1492), udata 20.04. 1434. za grofa Ulriha II Celjskog (1406—1456)
Turci su 1441. zarobili Grgura i Stefana Brankovića i 8. maja te godine ih oslepeli po naredbi sultana Murata II.
Prema istorijskim izvorima, Jerina je bila druga žena despota Đurđa Brankovića. Ne zna se ime njegove prve žene sa kojom je imao ćerku Jelenu, ali je izvesno da je bila trapezuntska princeza. Za Maru, Đurđevu, navodno, najstariju kćerku, ne zna se pouzdano da li je bila Jerinina ćerka, ili Đurđeva ćerka iz prvog braka.
Za Jerinu se može reći da je bila tragičan lik, kome je narodno predanje učinilo veliku nepravdu.
Po njoj je nazvan roman Senka despotice Vidana Nikolića, u kasnijim izdanjima nazvan „Prokleta Jerina”.
Lik Jerine u usmenoj poeziji
urediU bugarštici Kad je Đurađ Branković stavio Janka vojevodu u tamnicu Jerina je prikazana kao prava majka koja tuguje za sinom i traži od muža da ga osveti. Nema ni traga od njene zlobe i želje za uništenjem sopstvene dece, koja je opisana u drugim pesmama. Ovo je jedna od retkih pesama koja Jerinu prikazuje kao osećajnu majku. U bugarštici Jerina žena Đurđa despota, njezina bratanica i Damjan Šajnović, Jerina se sveti Damjanu jer on odbija njenu bratanicu Maru i zatvara ga u tamnicu iz koje ga pušta tek kada je despot Đurađ saznao za to.
U pesmi Đurđeva Jerina, u poslednjim stihovima krivica za propast Srbije pada na Jerinu i kletva ju je zaista stigla. U svakoj varijanti ove pesme Jerina je prikazana kao bezosećajna majka, koja udaje ćerku za Turčina, nevernika kako bi sačuvala zemlju i u njoj vladala. U narodnoj pesmi Dva Despotovića Jerina svoju ćerku Maru nagovara da oslepi svoja dva brata kada joj dođu u posetu. Ovaj plan je ostvaren i Jerinu nesreća njenih sinova nimalo ne pogađa.
U pesmama Ženidba Đurđa Smederevca i Kad je Janko vojvoda udarao Đurđa despota buzdohanom Jerina je prikazana kao verna žena, koja iako ne mari za živote drugih, svome mužu nikada ništa nažao nije učinila. Ona rešava važne državne probleme i donosi najteže odluke umesto svog muža.
U narodnoj pesmi Oblak Radosav pevač Jerinu prikazuje kao oholu, surovu vladarku. Svesna je svoje moći i pokazuje da njeno zlo nema granice. U pesmi Starina Novak i knez Bogosav narodni pevač je kroz govor hajduka Starine Novaka iskazao Jerininu samovolju.
Lik Jerine u pesmama iz „Erlangenskog rukopisa starih srpskohrvatskih narodnih pesama“
urediU deseteračkim pesmama zabeleženim u XIX veku, Jerina je prikazana kao samovoljna, okrutna žena, koja povređuje, muči, pa čak i želi smrt svoje dece, da bi sačuvala vlast i bogatstvo.
U Pesmi broj 21 iz Erlangenskog rukopisa Jerini je važniji opstanak turskog carstva nego život unuka.
Postoje i dve pesme u kojima je Jerina prikazana kao neverna žena. One se nalaze u Erlangenskom rukopisu pod brojem 18 i 186. U jednoj ona zavodi Damjana Šainovića, a u drugoj mladog Milkina.
Reference
uredi- ^ Donald Nicol: The Byzantine Family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca 1100-1460: A Genealogical and Prosopographical Study, (Vošington, 1968)
- ^ Grad gradila prokleta Jerina
- ^ Mitovi o Jerini Branković
- ^ Luka Mičeta: Despot Stefan Lazarević. ISBN 978-86-521-2077-2.
Literatura
uredi- Valtazar Bogišić Narodne pjesme iz starijih, najviše primorskih zapisa, presnimljena izdanja v, izdao Slobodan Obradović, LIO Gornji Milanovac 2003.
- Gerhard Gezeman Erlangenski rukopis starih srpskohrvatskih narodnih pesama , Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog naroda. Prvo odeljenje, knjiga XII, Srpska kraljevska akademija, Sremski Karlovci, 1925.
- Vuk Stefanović Karadžić Srpske narodne pjesme , knjiga druga, Sabrana dela Vuka Stefanovića Karadžića, knjiga peta, priredila Radmila Pešić, Prosveta, Beograd 1988.
- Vuk Stefanović Karadžić Srpske narodne pjesme , knjiga treća. Skupio ih i na svijet izdao Vuk Stefanović Karadžić, priredio Dr Vladan Nedić, Prosveta, Beograd 1976.
- Milo Vukčević Đurđeva Jerina u tradiciji i nauci , Vršac 1934.
- Tomo Maretić Naša narodna epika , Zagreb 1909, drugo izdanje, Beograd, Nolit, 1966.
Vidi još
uredi
Spoljašnje veze
uredi- Smederevo - prestonica srednjovekovne Srbije (RTS Trag - Zvanični kanal)
- Fajfrić, Željko. Sveta loza Brankovića. Šid: Grafosrem. ISBN 978-86-85269-09-7.
- Potomci Jerine i Đurđa Brankovića
- Pod vlašću proklete Jerine
- Jerina nije prokleta („Večernje novosti“, 4. februar 2011)
- Misterija tri sarkofaga, S. Ćirić, Politika, 2. jun 2018.
