Википедија

Historia Regum Britanniae

Historia Regum Britanniae (srp. Историја краљева Британије), originalno nazvana De gestis Britonum (srp. О делима Брита), pseudoistorijski je prikaz britanske istorije, koji je oko 1136. napisao Džefri od Monmuta. Delo prati živote kraljeva Brita tokom dve hiljade godina, počevši od Trojanaca koji su osnovali britansku naciju, a završavajući se anglosaksonskim osvajanjem Britanije oko 7. veka. Ova „istorija” je jedno od centralnih dela arturijanskih legendi.

Istorija kraljeva Britanije
Ilustracija rukopisa iz 15. veka
Nastanak i sadržaj
Orig. naslovHistoria Regum Britanniae
AutorDžefri od Monmuta
ZemljaEngleska
Jeziklatinski
Žanr / vrsta delapseudoistorija
Izdavanje
Datumoko 1136.

Iako je uzimano kao istorijsko tačno sve do 16. veka,[1] danas se smatra da delo nema gotovo nikakvu istorijsku vrednost. Dok se neki opisani događaji, kao što je invazija Julija Cezara na Britaniju, mogu potkrepiti istorijskim izvorima, ostatak dela je u najvećoj meri netačan. Ostaje, međutim, dragoceno delo srednjovekovne književnosti, koje sadrži najraniju poznatu verziju priče o kralju Liru i njegove tri ćerke, a pomoglo je i u popularizaciji legende o kralju Arturu.

Sadržaj

uredi

Posveta

uredi

Džefri počinje knjigu izjavom o svojoj svrsi pisanja istorije: „Nisam mogao da otkrijem išta o kraljevima koji su ovde živeli pre Hristovog ovaploćenja, niti o Arturu i svim ostalima koji su usledili posle ovaploćenja, ipak, dela ovih ljudi su bila takva da zaslužuju da budu hvaljena za sva vremena”. On tvrdi da mu je izvor za ovaj period pružio arhiđakon Valter od Oksforda, koji mu je poklonio „izvesnu veoma drevnu knjigu napisanu na britanskom jeziku” sa koje je preveo svoju istoriju. On takođe navodi Gildu i Bedu kao izvore. Zatim sledi posveta Robertu, erlu od Glostera, i Valeranu, grofu od Meulana, kojima on urgira da iskoriste svoje znanje i mudrost kako bi poboljšali njegovu priču.[2]

Prva knjiga

uredi

Sama Istorija počinje sa Trojancem Enejom, koji se, prema Vergilijevoj Eneidi, nastanio u Italiji posle Trojanskog rata. Njegov praunuk Brut je prognan, i, nakon perioda lutanja, boginja Dijana ga je uputila da se nastani na jednom ostrvu u zapadnom okeanu. Brut se iskrcava u Totnesu i daje ime ostrvu, koje se do tada zvalo Albion, „Britanija” po sebi. Brut pobeđuje divove koji su bili jedini žitelji ostrva i uspostavlja svoju prestonicu Novu Troju, na obalama Temze; grad kasnije postaje poznat kao Trinovantum, i na kraju je preimenovan u London.

Druga knjiga

uredi

Kada Brut umre, njegova tri sina, Lokrin, Kamber i Albanakt, dele zemlju između sebe; tri kraljevstva se zovu Logrija, Kambrija (severno i zapadno od Severna do Hambera) i Albanija (Škotska). Priča zatim brzo prelazi kroz vladavine Lokrinovih potomaka, uključujući Bladuda, koji koristi magiju i čak jednom prilikom pokuša da poleti, ali umire tom prilikom.

Bladudov sin Lir vlada šezdeset godina. On nema sinove, pa u dubokoj starosti odlučuje da podeli svoje kraljevstvo na svoje tri ćerke, Gonerilu, Reganu i Kordeliju. Da bi odlučio koja od njih treba da dobije najveći deo, pita svoje ćerke koliko ga vole. Gonerila i Regana daju ekstravagantne odgovore, ali Kordelija odgovara jednostavno i iskreno; besan, on odlučuje da Kordelija od njega neće naslediti nikakvu zemlju. Gonerila i Regana treba da podele pola ostrva sa svojim muževima, vojvodama od Albanije i Kornvola. Kordelija se udaje za Aganipa, franačkog kralja, i odlazi u Galiju. Uskoro se Gonerila, Regana i njihovi muževi pobune i zauzimaju celo kraljevstvo. Nakon što su Liru oduzeli sve pratioce, on počinje da žali zbog svojih postupaka prema Kordeliji i putuje u Galiju. Kordelija ga saosećajno prima i vraća mu kraljevsku odeću i pratnju. Aganip podiže galsku vojsku za Lira, koji se vraća u Britaniju, pobeđuje svoje zetove i ponovo zauzima kraljevstvo. Lir vlada još tri godine, a zatim umire; Kordelija nasleđuje presto i vlada pet godina pre nego što se Margan i Kunedagije, sinovi njenih sestara, pobune protiv nje. Zatvaraju Kordeliju, a ona, utučena, izvršava samoubistvo. Margan i Kunedagije dele kraljevstvo između sebe, ali se ubrzo posvađaju i objavljuju rat jedan drugom. Kunedagije na kraju ubija Margana u Velsu i zauzima celo kraljevstvo, vladajući trideset tri godine. Nasleđuje ga sin Rivalo.

Kasniji Kunedagijev potomak, kralj Gorbodak, ima dva sina, Feroa i Poreksa. Oni se sukobljavaju i obojica su na kraju ubijeni, što izaziva građanski rat. To dovodi do toga da Britanijom vlada pet kraljeva, koji se međusobno napadaju. Dunvalon Molmutije, sin Klotena, kralja Kornvola, postaje sve moćniji. On na kraju pobeđuje ostale kraljeve i uspostavlja svoju vlast nad celim ostrvom. Za njega je rečeno da je „uspostavio takozvane molmutinske zakone koji su i danas poznati među Englezima”.

Treća knjiga

uredi

Dunvalonovi sinovi, Belin i Brenije, vode građanski rat pre nego što ih majka izmiri i kreću da opljačkaju Rim. Kao pobednik, Brenije ostaje u Italiji, dok se Belin vraća da vlada Britanijom.

Slede brojni kratki izveštaji o uzastopnim kraljevima. Oni uključuju Lada, koji je Trinovantum preimenovao u „Kaerlad” po sebi; ovo ime kasnije postaje iskvareno u London. Lada nasleđuje njegov brat Kasivelaun, pošto Ladovi sinovi Androgej i Tenvantije nisu bili punoletni. Kao nadoknadu, Androgej je postao vojvoda od Kenta i Trinovantuma, a Tenvantije je proglašen za vojvodu od Kornvola.

Četvrta knjiga

uredi

Nakon osvajanja Galije, Julije Cezar gleda preko mora i odlučuje da natera Britaniju da se zakune na poslušnost i da plaća danak Rimu. Njegovi zahtevi nailaze na Kasivelaunov odričan odgovor. Cezar isplovljava flotom u Britaniju, ali ga nadjačava Kasivelaunova vojska i primoran je da se povuče u Galiju. Dve godine kasnije ponovo pokušava, ali je ponovo odbijen. Tada se Kasivelaun posvađa sa jednim od svojih vojvoda, Androgejem, koji šalje pismo Cezaru tražeći od njega da pomogne u osveti njegove časti. Cezar još jednom napada i opseda Kasivelauna na brdu. Posle nekoliko dana Kasivelaun nudi mir Cezaru, a Androgej, ispunjen kajanjem, odlazi kod Cezara da ga moli za milost. Kasivelaun plaća danak i sklapa mir sa Cezarom, koji se potom vraća u Galiju.

Kasivelaun umire i nasleđuje ga njegov nećak Tenvantije, pošto je Androgej otišao u Rim. Tenvantija prvo nasleđuje njegov sin Kimbelin, a potom Kimbelinov sin Gviderije. Gviderije odbija da plaća danak caru Klaudiju, koji tada vrši invaziju na Britaniju. Nakon što je Gviderije poginuo u borbi sa Rimljanima, njegov brat Arvirarg nastavlja odbranu, ali na kraju pristaje da se pokori Rimu i dobija ruku Klaudijeve ćerke Genvise. Klaudije se vraća u Rim, ostavljajući provinciju pod Arvirargovom kontrolom.

Peta knjiga

uredi

Loza britanskih kraljeva nastavlja se pod rimskom vlašću i uključuje Lucija, prvog britanskog hrišćanskog kralja, i nekoliko rimskih ličnosti, uključujući cara Konstantina I, uzurpatora Alekta i vojnog zapovednika Asklepiodota. Kada Oktavije preda krunu svom zetu Maksimijanu, njegovom nećaku Konanu Merijadoku je data uprava nad Bretanjom kao naknada za to što nije izabran za cara. Posle dugog perioda rimske vladavine, Rimljani odlučuju da više ne žele da brane ostrvo i odlaze. Briti se odmah suočavaju sa napadima Pikta, Škota i Danaca, posebno zato što je njihov broj smanjen zbog Konana koji je kolonizovao Bretanju, i Maksimijana koji je koristio britanske trupe za svoje kampanje. U očaju, Briti šalju pisma generalu rimskih snaga, tražeći pomoć, ali ne dobijaju odgovor (ovaj pasus je u velikoj meri pozajmljen iz odgovarajućeg odeljka u Gildinoj hronici O propasti i osvajanju Britanije).

Šesta knjiga

uredi

Nakon što Rimljani odu, Briti traže od kralja Bretanje (Armorike) Aldroena, koji vodi poreklo od Konana, da njima vlada. Međutim, Aldroen umesto toga šalje svog brata Konstantina da vlada Britima. Nakon Konstantinove smrti, Vortigern pomaže njegovom najstarijem sinu Konstansu da bude proglašen za kralja, pre nego što omogući njegovo ubistvo i sam dođe na presto. Preostali Konstantinovi sinovi Ambrozije Aurelijan i Uter su premladi da bi vladali i odvedeni su na sigurno u Armoriku. Vortigern poziva Saksonce pod Hengistom i Horsom da se bore za njega kao plaćenici, ali oni ustaju protiv njega. On gubi kontrolu nad velikim delom svoje zemlje i upoznaje Merlina.

Sedma knjiga: Merlinova proročanstva

uredi

U ovom trenutku Džefri naglo prekida svoju priču umetanjem niza proročanstava koja se pripisuju Merlinu. Neka od proročanstava deluju kao oličenje nadolazećih poglavlja Istorije, dok su druga prikrivene aluzije na istorijske ličnosti i događaje normanskog sveta u 11. i 12. veku. Ostatak je nejasan.

Osma knjiga

uredi

Nakon što Ambrozije Aurelijan porazi i ubije Vortigerna, i proglasi se za kralja, Britanija ostaje u ratnom stanju pod njim i njegovim bratom Uterom. Obojici pomaže čarobnjak Merlin. U jednom trenutku tokom neprekidnog niza bitaka, Ambrozije se razboli i Uter mora da predvodi vojsku umesto njega. Ovo omogućava jednom neprijateljskom ubici da se predstavi kao lekar i otruje Ambrozija. Kada kralj umre, na noćnom nebu pojavljuje se kometa u obliku zmajeve glave (pendragon), što Merlin tumači kao znak da je Ambrozije mrtav i da će Uter pobediti i naslediti ga. Nakon što je pobedio svoje najnovije neprijatelje, Uter dodaje „Pendragon” svom imenu i kruniše se za kralja.

Međutim, drugi neprijatelji napadaju, primoravajući Utera da ponovo ratuje. Ovog puta trpi poraz, ali odnosi konačnu pobedu uz pomoć vojvode Gorloisa od Kornvola. Dok je slavio ovu pobedu sa Gorloisom, on se zaljubljuje u vojvodinu ženu, Igernu. Ovo dovodi do rata između Utera i Gorloisa, tokom kog Uter, Merlinovom magijom prerušen u vojvodu, potajno provodi noć sa Igernom. Te noći je začet Artur. Gorlois je tom prilikom ubijen, a Uter se ženi Igernom, nakon čega ponovo mora ponovo da ratuje protiv Saksonaca. Iako Uter na kraju trijumfuje, on umire nakon što je popio vodu iz izvora koji su Saksonci otrovali.

Deveta i deseta knjiga

uredi

Uterov sin Artur preuzima presto i nanosi Saksoncima toliko težak poraz da oni prestaju da budu pretnja kraljevstvu sve do njegove smrti. U međuvremenu, Artur osvaja veći deo severne Evrope i započinje period mira i prosperiteta koji traje sve dok Rimljani, predvođeni Lucijem Tiberijem, ne zahtevaju da Britanija još jednom počne da plaća danak Rimu. Artur pobeđuje Lucija u Galiji, nameravajući da se proglasi za cara, ali u njegovom odsustvu, njegov sestrić Mordred zavodi i ženi Arturovu suprugu Ginevru, nakon čega zauzima ujakov presto.

Jedanaesta i dvanaesta knjiga

uredi

Artur se vraća i ubija Mordreda u bici kod Kamlana, ali je, smrtno ranjen, odveden na ostrvo Avalon, i predaje kraljevstvo svom rođaku Konstantinu, Kadorovom sinu i vojvodi od Kornvola.

Saksonci su se vratili nakon Arturove smrti, ali nisu prekinuli lozu britanskih kraljeva sve do smrti Kadvaladera. Kadvalader je primoran da pobegne iz Britanije i traži pomoć od kralja Alana od Armorike. Međutim, anđeoski glas mu govori da Briti više neće vladati i da treba da ode u Rim. Kadvalader to i čini, umirući tamo, iako ostavlja svog sina i nećaka da vladaju preostalim Britima. Preostali Briti su proterani u Vels, a Saksonac Atelstan postaje kralj Logrije.

Izvori

uredi

Džefri je tvrdio da je preveo Istoriju na latinski iz „veoma drevne knjige na britanskom jeziku”, koju mu je dao Valter, arhiđakon Oksforda.[3][4][5] Međutim, nijedan savremeni stručnjak ne shvata ovu tvrdnju ozbiljno.[3][6][7] Čini se da veći deo dela potiče iz Gildine hronike O propasti i osvajanju Britanije iz 6. veka, Bedine Crkvene istorije engleskog naroda iz 8. veka, Istorije Brita iz 9. veka pripisane Neniju, Kambrijskih anala iz 10. veka, srednjovekovnih velških rodoslova, Taliesinovih pesama, velške pripovetke Kiluh i Olven i nekih srednjovekovnih velških svetaca,[3] proširenih i pretvorenih u neprekidni narativ Džefrijevom sopstvenom maštom.

Uticaj

uredi

U razmeni rukopisnog materijala za sopstvene istorije, Rober od Torinjija dao je Henriju od Hantingtona kopiju Istorije kraljeva Britanije, koju su i Rober i Henri nekritički koristili kao autentičnu istoriju, a zatim upotrebili za sopstvena dela,[8] što znači da su neke od Džefrijevih fikcija uključene u popularnu istoriju. Džefrijeva Istorija čini osnovu za mnogo britanskih književnih dela, kao i bogat izvor materijala za velške bardove. Postala je izuzetno popularna tokom visokog srednjeg veka, revolucionišući poglede na britansku istoriju pre i tokom anglosaksonskog perioda uprkos kritikama pisaca kao što su Gerald iz Kambrea i Vilijam od Njuburga, koji su tvrdili da „niko osim osobe koja ne poznaje drevnu istoriju ne može sumnjati kako je pisac drsko falsifikuje u svakom pogledu.”[9]

Istoriju je ubrzo na normanski jezik preveo pesnik Vas 1155. godine. Njegovu verziju je zauzvrat preveo Lajamon na srednjeengleski jezik početkom 13. veka. U drugoj četvrtini 13. veka, verziju u latinskom stihu, pod naslovom Gesta Regum Britanniae, napisao je Vilijam od Rena. Materijal iz Džefrijeve knjige je ugrađen u veliki izbor anglo-normanskih i srednjeengleskih proznih kompilacija istorijskog materijala od 13. veka nadalje.

Džefrijevo delo je prevedeno u nizu različitih verzija velške proze do kraja 13. veka,[10] zajednički poznatih kao Brut i Brenhined. Arheolog Flinders Petri je 1917. godine predložio jednu varijantu Bruta i Brenhineda, takozvani Brut Tisilio, kao drevnu britansku knjigu koju je Džefri navodno preveo,[11] iako sam Brut tvrdi da je sa latinskog preveden od strane Valtera od Oksforda, na osnovu sopstvenog ranijeg prevoda sa velškog na latinski.[12] Džefrijevo delo je veoma važno jer je dovelo velšku kulturu u britansko društvo i učinio je prihvatljivom. Ono je ujedno i prvi poznati zapis o kralju Liru i popularizovalo je legendu o kralju Arturu.

Vekovima je Istorija bila prihvaćena po nominalnoj vrednosti, a veliki deo njenog materijala je ugrađen u Holinšedove Hronike iz 16. veka. Savremeni istoričari posmatraju Istoriju kao delo fikcije sa nekim činjeničnim informacijama. Džon Moris u Arturovom dobu je naziva „namernim lažiranjem”, iako je ovo zasnovano na pogrešnom identifikovanju Valtera, arhiđakona Oksfordskog, kao Valtera Mapa, pisca satire koji je živeo vek kasnije.[13]

Delo i danas nastavlja da utiče na popularnu kulturu. Na primer, trilogija Merlin Meri Stjuart i TV mini-serija Merlin sadrže elemente preuzete iz Istorije kraljeva Britanije.

Istorija teksta

uredi

Danas je sačuvano dve stotine petnaest srednjovekovnih rukopisa Istorije kraljeva Britanije, na desetine njih prepisanih pre kraja 12. veka. Čak i među najranijim rukopisima može se uočiti veliki broj tekstualnih varijanti, kao što je takozvana „Prva varijanta”. One se ogledaju kako u tri moguća predgovora delu, tako i u prisustvu ili odsustvu određenih epizoda i fraza. Određene varijante mogu biti posledica „autorskih” dodataka različitim ranim kopijama, ali najverovatnije odražavaju rane pokušaje promena, dodavanja ili izmena teksta. Zadatak raspletanja ovih varijanti i uspostavljanja Džefrijevog originalnog teksta je dug i složen, a razmere poteškoća oko teksta utvrđene su tek nedavno.

Varijanta naslova Historia regum Britanniae uvedena je u srednjem veku i postala je najčešći oblik i u modernom periodu. Kritičko izdanje dela objavljeno 2007. godine, međutim, pokazalo je da najtačniji rukopisi pominju delo kao De gestis Britonum, i da je to naslov koji je sam Džefri koristio za delo.[14]

Reference

uredi
  1. ^ Polydore Vergil's skeptical reading of Geoffrey of Monmouth provoked at first a reaction of denial in England, "yet the seeds of doubt once sown" eventually replaced Geoffrey's romances with a new Renaissance historical approach, according to Hans Baron, "Fifteenth-century civilization and the Renaissance", in The New Cambridge Modern history, vol. 1 1957:56.
  2. ^ Thorpe, Lewis G. M. (1966). „Dedication”. The history of the Kings of Britain. New York: Penguin Books. str. 51–52. ISBN 0-14-044170-0.  Nepoznati parametar |chapter-url-access= ignorisan (pomoć)
  3. ^ a b v Thorpe (1966: 14–19)
  4. ^ Wright, Neil (1984). The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. Woodbridge, England: Boydell and Brewer. str. xvii. ISBN 978-0-85991-641-7. 
  5. ^ Lang, Andrew. History Of English Literature: From Beowulf to Swinburne. Vincent Press. str. 45. OCLC 220536211. „He says that he has had the advantage of using a book in the Breton tongue which Walter, Archdeacon of Oxford, brought out of Brittany; this book he translates into Latin.” 
  6. ^ Wright, Neil (1984). The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. Woodbridge, England: Boydell and Brewer. str. xvii—xviii. ISBN 978-0-85991-641-7. „This fusion of heterogeneous sources, which is apparent almost everywhere in the Historia, completely dispels the fiction that the work is no more than a translation of a single Breton (or Welsh) book” 
  7. ^ "...the Historia does not bear scrutiny as an authentic history and no scholar today would regard it as such.": Wright (1984: xxviii)
  8. ^ C. Warren Hollister, Henry I (Yale English Monarchs), 2001:11 note44.
  9. ^ William of Newburgh (1198), Historia rerum Anglicarum, Book I, Preface, Pristupljeno 24. 5. 2023 
  10. ^ A. O. H. Jarman, Geoffrey of Monmouth, University of Wales Press, 1965, p. 17.
  11. ^ Sir William Flinders Petrie, Neglected British History, 1917
  12. ^ William R. Cooper, Chronicle of the Early Britons (pdf), 2002, p. 68
  13. ^ John Morris. The Age of Arthur: A History of the British Isles from 350 to 650. Barnes & Noble Books: New York. 1996 (originally 1973). ISBN 0-7607-0243-8
  14. ^ Reeve 2007, str. lix.

Bibliografija

uredi
  • John Jay Parry and Robert Caldwell. "Geoffrey of Monmouth" in Arthurian Literature in the Middle Ages, Roger S. Loomis (ed.). Oxford: Clarendon Press. 1959. 72–93. ISBN 0-19-811588-1
  • Brynley F. Roberts. "Geoffrey of Monmouth and Welsh Historical Tradition," Nottingham Medieval Studies, 20 (1976), 29–40.
  • J. S. P. Tatlock. The Legendary History of Britain: Geoffrey of Monmouth's Historia Regum Britanniae and Its Early Vernacular Versions. Berkeley: University of California Press, 1950.
  • Michael A. Faletra, trans. and ed. The History of the Kings of Britain. Geoffrey of Monmouth. Peterborough, Ont.; Plymouth: Broadview Editions, 2008.
  • N. Wright, ed. The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. 1, A Single-Manuscript Edition from Bern, Burgerbibliothek, MS. 568. Cambridge: D. S. Brewer, 1984.
  • N. Wright, ed. The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. 2, The First Variant Version: A Critical Edition. Cambridge: D. S. Brewer, 1988.
  • J. C. Crick. The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. 3, A Summary Catalogue of the Manuscripts. Cambridge: D. S. Brewer, 1989.
  • J. C. Crick. The Historia Regum Britannie of Geoffrey of Monmouth. 4, Dissemination and Reception in the Later Middle Ages. Cambridge: D. S. Brewer, 1991.
  • J. Hammer, ed. Historia Regum Britanniae: A Variant Version Edited from Manuscripts. Cambridge, MA: 1951.
  • A. Griscom, ed., and J. R. Ellis, trans. The Historia Regum Britanniae of Geoffrey of Monmouth with Contributions to the Study of its Place in Early British History. London: Longmans, Green and Co., 1929.
  • Reeve, Michael D., ur. (2007). Geoffrey of Monmouth. The History of the Kings of Britain: An Edition and Translation of De gestis Britonum (Historia regum Britanniae). Arthurian studies. 69. Prevod: Wright, Neil. Woodbridge: Boydell Press. ISBN 978-1-84383-206-5. 
  • M. D. Reeve, "The Transmission of the Historia Regum Britanniae," Journal of Medieval Latin 1 (1991), 73–117.
  • Edmond Faral. La Légende arthurienne. Études et documents, 3 vols. Bibliothèque de l'École des Hautes Études. Paris, 1929.
  • R. W. Leckie. The Passage of Dominion. Geoffrey of Monmouth and the Periodization of Insular History in the Twelfth Century. Toronto: Toronto University Press, 1981.

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wiki.x.io/w/index.php?title=Historia_Regum_Britanniae&oldid=28416532”