Čarls II Stjuart

Čarls II (engl. Charles II of England; London, 29. maj 1630. — London, 6. februar 1685) je bio kralj Engleske, Škotske i Irske od 29. maja 1660. do 6. februara 1685. godine.

Čarls II
Čarls II
Lični podaci
Datum rođenja	(1630-05-29)29. maj 1630.
Mesto rođenja	London, Engleska
Datum smrti	6. februar 1685.(1685-02-06) (54 god.)
Mesto smrti	London, Engleska
Porodica
Supružnik	Katarina od Braganse
Potomstvo	Charles Lennox, 1st Duke of Richmond, George FitzRoy, 1st Duke of Northumberland, Džejms Skot, 1. vojvoda od Monmuta, Anne Lennard, Countess of Sussex, Charles FitzRoy, 2nd Duke of Cleveland, Henry FitzRoy, 1st Duke of Grafton, Charlotte Lee, Countess of Lichfield, Charles Beauclerk, 1st Duke of St Albans, Charles FitzCharles, 1st Earl of Plymouth, Mary Tudor, Barbara FitzRoy, Charlotte Jemima FitzRoy, Catherine FitzCharles
Roditelji	Čarls I Stjuart Henrijeta Marija od Francuske
Dinastija	Stjuart
Kralj Engleske, Škotske i Irske
Period	29. maj 1660 − 6. februar 1685.
Prethodnik	Čarls I Stjuart
Naslednik	Džejms II Stjuart
Potpis

Pobornici monarhije smatraju da je Čarls postao kralj de jure smaknućem njegovog oca Čarlsa I, 30. januara 1649. godine. Škotski parlament ga je proglasio kraljem Škota 5. februara 1649. godine. Krunisan je u Škotskoj januara 1651, ali je posle poraza u bici kod Vustera 3. septembra iste godine morao da pobegne u izbeglištvo. Narednih 9 godina proveo je u Francuskoj, Holandiji i Španskoj Nizozemskoj. Zvanično je postao kralj 29. maja 1660. nakon smrti Olivera Kromvela, kada ga je parlament pozvao nazad u zemlju. Time je završeno razdoblje komonvelta i započela restauracija monarhije u Engleskoj.

Po povratku na presto, parlament ga je nagnao da učvrsti položaj Anglikanske crkve na račun puritanaca, iako je sam kralj naginjao religijskoj toleranciji i rimokatolicizmu. Glavni spoljnopolitički događaji njegove vladavine bili su Drugi i Treći anglo-holandski rat. Zaverenici su 1683. pokušali da ubiju Čarsa i njegovog brata Džejmsa u žitnoj zaveri. Za života su ga zvali Veseli monarh, jer je bio poznat po ljubavnicama i kao hedonista.

Nasledio ga je brat, Džejms II.

Prije vladavine

Čarls II kao princ od Velsa

Čarls je bio najstariji preživjeli sin kralja Čarlsa I i njegove supruge Henrijete Marije, kćerke francuskog kralja Anrija IV i Marije Mediči. Dana 27. juna krstio ga je anglikanski biskup, a kumovi su mu bili katolički francuski kralj, Luj XIII, i kraljica majka, Marija Mediči. Nakon krštenja je briga o njegovom obrazovanju i odgoju povjerena protestantici, grofici od Dorseta. i odgajan kao potestant. Rođen je u palati Sent Džejms 29. maja 1630. Po rođenju je, kao najstariji sin suverena, automatski postao nasljednik engleske i škotske krune, te dobio titule vojvode od Kornvola i vojvode od Rotseja. Najvišu englesku prijestolonasljedničku titulu, titulu princa od Velsa, dobio je sa osam godina bez formalne proklamacije.

Četrdesetih godina 17. veka, tokom kojih je njegov otac vodio političku i vojnu borbu sa parlamentom, Čarls je bio još sasvim mlad, ali je uprkos tome pratio svog oca tokom rata i držao položaj zapovjednika snaga na zapadu zemlje. Kao četrnaestogodišnjak sa bratom Džejmsom učestvovao je u bici kod Edgehilla. Godine 1647. ga je otac, zbog bojazni za njegovu sigurnost, uputio majci Henrijeti Mariji u Francusku, gdje je na tronu bio njegov osmogodišnji rođak, Luj XIV. Godine 1648. Čarls je prešao u Holandiju, i to u Hag, odakle je njegov otac očekivao vojnu pomoć Vilijama II, muža svoje sestre Marije Henrijete, nakon što je bilo jasno da francuska rodbina Henrijete Marije neće pomoći rojalistima. Međutim, Čarls nije uspio iskoristiti kraljevsku flotu koja je tamo bila usidrena, jer je u međuvremenu u bici kod Prestona njegov otac izgubio rat.

Tokom svog boravka u Hagu Čarls je imao ljubavnu vezu sa Lusi Volter, kurtizanom i pripadnicom rojalističke velške porodice, koja je, kao i Čarls, u Hagu bila u izbjeglištvu. Volter će kasnije tvrditi da je sa Čarlsm sklopila tajni brak, ali istoričari ove tvrdnje smatraju neistinitima. Tokom te veze Čarlsu se sa Lusi rodio sin Džejms, jedan od mnoge Čarlsove nezakonite djece, koji će kasnije kao vojvoda od Monmuta biti veliki politički protivnik Čarlsovog brata i nasljednika, Džejmsa II.

Kralj Škota

Čarls I je smaknut u januaru 1649. godine, a Engleska je proglašena republikom. Istovremeno Škotska je pod vodstvom prezbiterijanaca u Čarlsu prepoznala očevog nasljednika, pa je time pravno onemogućila Engleze da samo svojom odlukom odlučuju o sudbini monarhije. Dana 5. februara 1649. u Edinburgu je objavljeno da je Čarls II novi kralj Škota, pod uslovom da obeća da će Škotska crkva biti oslobođena uticaja Engleske, te ostala prezbiterijanska . Nakon dolaska u Škotsku 23. juna 1650. godine, Čarls je formalno pristao na te uslove kako bi dobio podršku u Škotskoj, ali to ga je učinilo još nepopularnijim u Engleskoj.

Dana 1. januara 1651. godine Čarls je i krunisan za škotskog kralja, ali ubrzo bijaše prezren od strane svojih škotskih domaćina, čemu je doprinosila i vojna prijetnja iz Engleske. Naime, republikanske vojne snage iz Engleske predvođene Oliverom Kromvelom odlučile su pokrenuti napad na Škotsku kako bi potpuno porazile ostatke rojalističkih snaga. Čarls je sa svojim škotskim saveznicima odlučio pokušati napasti i time iznenaditi engleske republikanske snage, te prodrijeti u Englesku. Međutim, mnogi od škotskih vođa su Čarlsa napustili u odlučujućim trenucima, pa je napad doživio fijasko i poraz u bici kod Vustera, 3. septembra 1651. godine. Čarls je nakon toga morao krenuti u bijeg. U početku se skrivao pred republikancima, koji su raspisali nagradu od 1.000 funti za njegovu glavu i zaprijetili smrću svakom onom ko mu pomogne. Nakon šest sedmica skrivanja i prerušavanja (koje je otežavala njegova nadprosječna visina ) umaći u Francusku.

Novo progonstvo

Kromvel se tada proglasio lordom protektorom i Britanija je bio pod njegovom vojnom vlašću. Osiromašen, Čarls više niti uz pomoć veza svoje majke Henrijete Marije u Francuskoj i svoje sestre u Holandiji nije uspijevao okupiti oko sebe dovoljno lojalnih snaga, a niti finansijska sredstva za napad na republikance. U svojim nastojanjima obratio se i Španiji ali ni u tom pokušaju nije uspio. Pokušao je okupiti vojsku, ali ga je spriječio nedostatak finansijske podrške.

Kralj Škota, Engleske i Irske

Čarls II

Smrt Olivera Kromvela 1658. godine u prvom trenutku nije se činila kao nova Čarlsova šansa, budući da je u Engleskoj] titulu lorda protektora preuzeo njegov sin, Ričard Kromvel. Međutim, Ričard nije posjedovao očevu harizmu, pa je bio bez podrške u parlamentu i vojsci. Iz tih razloga bio je prisiljen napustiti svoj položaj 1659. godine. Protektorat Engleske bio je ukinut, a Komonvelt ukinut. Nemire i anarhično stanje koji su nastali svojom vojskom je smirio Džordž Monk, guverner Škotske, koji je na čelu svojih snaga ušao u London, razriješio parlament i raspisao izbore za novi nakon skoro dvadeset godina.

Restrikcije prema rojalističkim kandidatima i glasačima su bile ignorisane, pa su izbori rezultirali Domom komuna koji je bio jednako podijeljen na rojaliste i parlamentarce, te na anglikance i prezbiterijance. Na izborima su nadmoćno pobijedili rojalisti, a tako izabrani parlament sastao se 25. aprila 1660. Čarls je u nastaloj situaciji donio deklaraciju kojom je iznio svoje uslove za povratak na vlast, a u kojoj je, između ostalog, pristao na oprost svim neprijateljima svoga oca. U deklaraciji se ističe da je Čarls nakon smrti svog oca 1649. godine bio zakoniti suveren i kralj.

Čarls je stigao u London 29. maja 1660. godine. Ovaj datum, Čarlsov trideseti rođendan, se uzima kao dan ponovne uspostave monarhije u Engleskoj. Iako je Čarls pomilovao Kromvelove ljude, njih devet je ipak smaknuto, a ostali su dobili zatvorske kazne ili su jednostavno bili uklonjeni sa položaja koje su držali u Komonveltu. Tela Olivera Kromvela i njegovih pomoćnika podvrgnuta su nedostojanstvenoj posthumnoj dekapitaciji.

Kasnija polovina 1660. godine Čarlsu nije donijela sreću kao prva; obilježile su je smrti Čarlsovog najmlađeg brata i sestre Marije Henrijete. Otprilike u isto vrijeme objavljena je trudnoća i tajni brak Čarlsovog mlađeg brata i Ana Hajd, što je Aninom ocu ojačalo poziciju Čarlsovog najdražeg ministra.

Parlament, za čijeg se kratkog mandata provela restauracija monarhije, je neposredno prije Čarlsovog krunisanja u Vestminsterskoj opatiji 23. aprila 1661. godine razriješen, a nakon krunidbe okupio se novi parlament u kojem su većinu imali rojalisti, pa Čarls nije imao razloga narednih sedamnaest godina birati novi parlament. Čarls se odrekao nekih nepopularnih poreznih zakona iz doba vladavine svojeg oca, a parlament mu je zauzvrat utvrdio godišnji prihod od 1.200.000 funti. Čak se i ova suma Čarlsu pokazala nedovoljnom kroz vladavinu.

Velika kuga i Veliki požar

Godine 1665. Čarls se suočio sa velikim zdravstvenim problemom; Velikom londonskom kugom. Vrh je dosegla u novembru, kada je sedmično umiralo sedam hiljada ljudi. Čarls i njegov dvor premješteni su u Solsberi, a parlament se sastajao u Oksfordu.

Upravo u periodu kada je London izlazio iz epidemije kuge, izbio je Veliki londonski požar. Vatra je progutala 13.200 kuća i 87 crkava. Kralj i njegov brat, vojvoda od Jorka, pridružili su se akcijama suzbijanja požara. Narod je za podmetanje požara krivio rimokatoličke konspiratore, mada je kasnije otkriveno da je požar započeo u pekari u Pading Lejnu.

Spoljna politika

Godine 1662. Čarls se vjenčao sa portugalskom princezom, Katarinom od Braganse, koja je kao miraz donijela arhipelag pored indijskog grada Mumbaja i Tangera u Maroku. Tokom iste godine za 375.000 funti grad Denkerk prodao je Francuskoj. Ovo nije bio popularan potez, jer iako je Denkerk predstavljao finansijski teret, opet je bio na strateški važnom položaju.

U znak zahvalnosti 1663. godine, zemljoposjede u Sjevernoj Americi, u provinciji tada znanoj pod imenom Karolina, dodijelio je osmorici plemića koji su mu bili lojalni za vrijeme njegove borbe za povratak na prijestolje.

Godine 1652. Čarls započinje rat sa Nizozemskom republikom, koji u dva navrata po dvije godine traje do 1667. godine. U početku rata Engleska je postizala uspjehe osvojivši grad Novi Amsterdam, koji je nakon osvajanja dobio ime Njujork u čast Čarlsovog brata Džejmsa, vojvode od Jorka. Međutim, godine 1667. Holanđani su Engleze iznenadili napadom na usidrene brodove na rijeci Temzi, potopivši cjelokupnu englesku flotu osim broda HMS Rojal Čarls, koji su kao trofej odvukli u Holandiju. Nakon toga 1667. godine je potpisan sporazum u Bredi kojim je ratni sukob završen.

Godine 1668. Engleska je sklopila savezništvo sa Švedskom i svojim donedavnim neprijateljem, Holandijom, kako bi oponirali agresivnom francuskom kralju, Luju XIV. Luj XIV je ubrzo sklopio mirovni sporazum sa Trojnom alijansom, ali je zadržao svoje agresivne namjere prema Holandiji. 1670. godine, kako bi prevladao svoje finansijske poteškoće, u Doveru je potpisao sporazum kojim se Francuska obavezuje Engleskoj plaćati danak od 200.000 funti godišnje, a Engleska se obavezala Francuskoj slati vojnu podršku. Istim sporazumom Čarls je obećao da će se preobratiti na katolicizam, kad mu to njegov status kralja Engleske dopusti, a Luj je zauzvrat obećao da će mu pomoći suzbiti moguće pobune. Da li je Čarls ikada ozbiljno namjeravao preobratiti se, ostaje nepoznato.

Kovanica iz 1683. sa Čarlsovim likom

U međuvremenu je, zakonima iz 1670. godine, Čarls Britanskoj istočnoindijskoj kompaniji odobrio samostalno sticanje novca i teritorija, gradnju utvrđenja i samostalnog osnivanja vojnih jedinica, samostalno sklapanje saveza, rata i mira, te samostalnu građansku i kaznenu jurisdikciju na području Indije. Suprugin miraz se takođe pokazao preskupim za održavanje, pa je Čarls oslobodio Tanger.

Sukobi sa parlamentom

Iako mu je u početku naklonjen, Čarls je tokom sedamdesetih godina 17. veka, naročito u pogledu vođenja ratova i vjerske politike, zanemario parlament. Godine 1672. donio je Kraljevsku deklaraciju o oprostu, kojom je obustavio kažnjavanje katolika i drugih vjerskih manjina. Iste godine stupio je u savez sa katoličkom Francuskom i ponovo započeo rat sa Holandijom.

Parlament se suprotstavio Kraljevskoj deklaraciji o oprostu, tvrdeći da kralj nije imao pravo zaustaviti primjenjivanje ranije donesene zakone. Čarls je povukao deklaraciju, ali je pristao na propis kojim javni službenici ne bi samo bili dužni polagati zakletvu koju bi propisivala Engleska crkva, već bi se i dalje osuđivalo učenje Katoličke crkve kao praznovjerje i idolopoklonstvo. Kako je parlament odbio prihvatiti finansiranje rata sa Holandijom, Čarls je bio prisiljen taj izgubljeni rat završiti sporazumom 1674. godine.

Kako Čarls nije imao djece, sve izglednijom se činila mogućnost da će ga naslijediti brat Džejms, koji se u međuvremenu preobratio na katolicizam. Ta činjenica je bila razlog iz kojeg je 1678. godine izbila antikatolička histerija kojoj je povodom bila objava stanovitog spiska zavjerenika koji su htjeli ubiti Čarlsa, a među optuženima je bila i sama kraljica (koja će nedugo nakon dokazivanja svoje nevinosti umrijeti). Posljedica je bila smaknuće nekolicine nevinih ljudi kako bi se primirila javnost. Kako bi kraljevsku porodicu učinio manje katoličkom i više protestantskom, svoju bratičinu Meri je udao za protestantskog holandskog princa, Vilijama.

1678. godine, iako je narod tražio rat sa katoličkom Francuskom, Čarls je tajno pregovarao sa Lujem XIV, pokušavajući da u zamjenu za novac ostane neutralan u sukobima. Kako parlament nije stao na njegovu stranu, Čarls ga je u januaru godine 1679. raspustio. Novi parlament okupio se već u martu iste godine, još agresivniji prema Čarlsu.

Sukob oko nasljedstva krune

Godine 1679. parlament se počeo vrlo žestoko suprotstavljati mogućnosti da Čarlsa naslijedi njegov brat Džejms, katolik. Jedan od zastupnika, Anthony Ashley Cooper, grof od Shaftesburyja, predložio je Povelju o isključivanju kojim bi se Džejmsa isključilo kao nasljednika krune, a u nasljednu liniju uključi Džejms Skot, 1. vojvoda od Monmuta, vanbračni Čarlsov sin. Torijevci (konzervativci) bili su protiv isključenja, a vigovci (liberali) za isključenje.

Bojeći se da će ovaj zakon proći, Čarls je u decembru 1679. godine opet raspustio engleski parlament. Čak i slijedeća dva parlamenta, jedan iz 1680. i drugi iz 1681. godine, su također bili raspušteni iz tog razloga. Do svoje smrti Čarls je vladao kao apsolutistički vladar. Zbog Čarlsovog suprotstavljanja spornom zakonu, neke protestantske pristalice su skovale urotu kojoj je cilj bio ubiti Čarlsa i Džejmsa. Zavjera nije uspjela zahvaljujući požaru koji je spriječio Čarlsa da nesumnjajući stigne na mjesto predviđenog atentata, a urotnici su optuženi za veleizdaju i smaknuti. Kako su mnogi uticajni protestantski političari bili smaknuti ili protjerani, a iz London tauera su pušteni oni katolički, vojvoda od Jorka je dobio na popularnosti na dvoru.

Smrt

Čarls je iznenada obolio 2. februara 1685. godine, od disfunkcije bubrega i uremije, što se manifestiralo zadržavanjem mokraće u tijelu, te komom i naposlijetku smrću. Posljednjim riječima je zamolio svoga brata da se pobrine za njegovu ljubavnicu, Neli Gvin. Pred smrt se navodno preobratio na katolicizam, mada nije poznato koliko je bio pri svijesti u trenutku preobraćenja. Umro je u srijedu, 6. februara 1685. godine, u starosti od 55 godina. Pokopan je u Vestminsterskoj opatiji 14. februara, u vrlo jednostavnoj ceremoniji. Naslijedio ga je mlađi brat, Džejms II Engleski i VII Škotski.

Potomstvo

Čarls sa svojom kraljicom nije imao djece; sve četiri njene trudnoće završile su pobačajem. Čarls je, međutim, imao nekoliko djece sa svojim mnogobrojnim ljubavnicama. Za svoju najdražu ljubavnicu, Barbaru Palmer, kreirao je vojvodstvo Klivlend, a za većinu svoje priznate djece kreirao je zasebna vojvodstva ili grofovije. Tri snahe Elizabete II (Dajana, princeza od Velsa, Sara, vojvotkinja od Jorka i Kamila, vojvotkinja od Kornvola) su potekle od Čarlsovih vanbračnih sinova, što znači da će Princ Vilijam, vojvoda od Kembridža vjerovatno postati prvi kralj koji je potomak Čarlsa II.

Porodično stablo

16. Metju Stjuart

8. Henri Stjuart

17. Margareta Daglas

4. Džejms I

18. Džejms V od Škotske

9. Meri Stjuart

19. Marija od Giza

2. Čarls I Stjuart

20. Kristijan III od Danske

10. Fridrih II od Danske

21. Doroteja od Sakse-Lauenburga

5. Ana od Danske

22. Ulrih III Meklenburški

11. Sofija Meklenburška

23. Elizabeta od Danske

1. Čarls II Stjuart

24. Šarl IV od Burbon-Vandoma

12. Antonio Burbonski

25. Fransuaza Alansonska

6. Anri IV

26. Henrik II od Navare

13. Huana III od Navare

27. Margarita od Navare

3. Henrijeta Marija od Francuske

28. Kosimo I Mediči

14. Frančesko Mediči

29. Elenora od Taleda

7. Marija Mediči

30. Ferdinand I Habzburški

15. Johana od Austrije

31. Ana Jagelonska

Literatura

• Porter, Stephen (2007). The Great Fire of London. 
• Seaward, Paul (1979). Charles II (1630-1685). 
• Miller, John (1991). Charles II. 
• Hutton, Ronald (1989). Charles II: King of England, Scotland and Ireland. 
• Weir, Alison (1996). Britain's Royal Families. 
• Fraser, Antonia (1979). King Charlers II. 
• Raithby, John, ur. (1819). „Charles II, 1672: An Act for preventing Dangers which may happen from Popish Recusants”. Statutes of the Realm: volume 5: 1628–80. Pristupljeno 19. 4. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
  • ——, ur. (1819a). „Charles II, 1678: (Stat. 2.) An Act for the more effectuall preserving the Kings Person and Government by disableing Papists from sitting in either House of Parlyament”. Statutes of the Realm: volume 5: 1628–80. Pristupljeno 19. 4. 2010. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Wynne, S. M. (2004). „Catherine (1638–1705)”. Oxford Dictionary of National Biography (online izd.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/4894.  (Subscription or UK public library membership required.)