Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici
Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici, naseljenom mestu i sedištu istoimene opštine na Kosovu i Metohiji. Pripada Eparhiji raško-prizrenskoj Srpske pravoslavne crkve[1] i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
| Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici | |
|---|---|
 Crkva Svetog Save u Kosovskoj Mitrovici | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kosovska Mitrovica |
| Opština | Kosovska Mitrovica |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1896.-1913.-1921. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije |
Prošlost crkve
urediPrilike pre gradnje
urediZa vreme turske vladavine, Kosovska Mitrovica je bilo jedno od poslednjih mesta koje je dobilo pravoslavnu bogomolju. Pre podizanja crkve „služba Božija vršila u nekoj maloj kućici adaptiranoj za te potrebe“.[2] Posle 25 godina od dobijanja hatišerifa (dozvole) iz Carigrada, najviše zbog lošeg materijalnog stanja stanovnika, godine 1895. počele su pripreme za podizanja crkve.[3]
Početak i tok gradnje
urediPočetak zidanja nove crkve koja će nositi ime Hram Svetog Save otpočelo je 6. avgusta 1896. godine. Odbor za izgradnju izvršio je sve pripreme, a dobrotvori su bili pozvani da daju priloge. Kamen temeljac crkve postavio je Dionisije, prvi Srbin mitropolit Raško-prizrenske mitropolije.
Izgradnja crkve tekla je sporo i sa čestim prekidima, najviše zbog besparice, ali i zbog nezadovoljstva lokalnog albanskog stanovništva, praćeno ubistvima, pljačkama i nasiljem nad Srbima u Mitrovici i okolini. Zahvaljujući pomoći Kraljevine Srbije, izgradnja crkve je, iako sporo, ipak napredovala. Zahvaljujući tim sredstvima i pomoći koja je stalno pristizala crkva je stavljena pod krov 1909. godine.
Nakon oslobođenja Kosova i cele Južne i Stare Srbije 1912. godine, u nezavršenoj crkvi je obavljena služba. Činodejstvovali su sveštenik Anđelko Nešić i prota Živko Grujić. Zbog ratova od 1912—1918. godine, crkva je završena tek polovinom 1921. godine, a osvećenje crkve obavljeno je 17. jula iste godine.
Pravoslavno groblje
urediU porti crkve, sa njene južne strane, nalazilo se groblje koje se, usled nedostatka sredstava za gradnju crkve koristilo do 1886. godine. Sahranjivanje u porti vršeno je sve do 1913. godine, kada je groblje prebačeno preko reke Sitnice na novu lokaciju, gde se i sada nalazi, sa kapelom podignutom 1936. godine. Na kapeli su, u spomen na desetine Srba koje su obesili okupatori 1915–1918. godine, postavljene tri mermerne ploče sa imenima dobrotvora, obešenih i prilagača novca za spomen-kapelu, koja je bila planirana da se podigne.
Arhitektura crkve
urediUnutrašnjost
urediCrkva posvećena Svetom Savi u Kosovskoj Mitrovici sagrađena je po projektu Andre Stevanovića, profesora Univerziteta u Beogradu. Podignuta je u srpsko-vizantijskom stilu, građevinu čini u osnovi upisani krst, dimenzija 15 x 23 metra, visine preko 25 metara, dok je debljina zidova blizu jednog metra. Hram je zidan od kamena kojim je i popločan i crkveni pod. Unutrašnjost hrama je ukrašena i sa puno svetla. U prostranom oltaru smešten je mermerni sveti presto veličine 1,40 x 1,40 metara. Ispred prednjeg dela oltara je krst sa Hristovim raspećem, arhijerejski tron i presto za krunisanje vladara. Pored južnih i severnih vrata, smeštene su pevnice. Prostrana galerija za crkveni hor ovalnog oblika podignuta je u zapadnom delu hrama iznad glavnog portala.
Ikonostas
urediImpozantni ikonostas, na kome centralni deo zauzimaju crkvene dveri sa pozlatom. Sve ikone na njemu su izuzetne lepote i vrednosti, a posebno se ističu Bogorodica sa malim Hristom, Isus Hristos, Jovan Krstitelj, sveti Arhangel Mihail i Sveti Sava. Na vrhu ikonostasa dominira veliki krst sa Hristovim raspećem.
Zvonara
urediPrvobitno na samo nekoliko metara od glavnog ulaza u crkvu podignuta je drvena zvonara. Zvono je poklonio major Aleksandar Jovanović iz komande vojnog garnizona u Mitrovici, na Vidovdan 1921. godine. Na zvonu je ispisano: „Hram Svetog Save Kos. Mitrovica. U spomen palih junaka za oslobođenje Kosova 1912–1918 čiju će slavu prenositi ovo zvono širom Kosova.”
Na mestu drvene zvonare podignuta je 1938. godine nova zvonara, koja je u arhitektonskom pogledu prilagođena stilu i visini crkve i sa njom čini jedinstvenu celinu. U donjem delu građena je od tesanog kamena, dok se u gornjem delu nastavlja pečenom opekom. Na sve četiri strane u gornjem delu su ugrađeni krstovi od belog mermera, visine oko tri metra. Na zvonari, od 1938. godine postoje malo, srednje i veliko zvono.
Osnov za upis u registar
urediOdluka o utvrđivanju crkve Sv. Save za spomenik kulture, br. 99 (Sl. glasnik RS br. 5 od 17. 2. 2000) Zakon o kulturnim dobrima (Sl. glasnik RS br. 71/94).
Martovski pogrom 2004.
urediHram Svetog Save nalazi se u takozvanom južnom delu Kosovske Mitrovice, u šiptarskom delu grada gde se nalaze i srpsko groblje sa kapelom. Uz pomoć, UNMIK-a i KFOR-a, Albanci su opljačkali crkvu i zapalili 17. marta 2004. godine. Zapalili su kapelu i polomili gotovo sve spomenike na pravoslavnom groblju. Vredno je pomena da spomenike rimokatolika i Jevreja nisu polomili.
U Hram Svetog Save odlazi se svake godine, jedanput, 27. januara, ako to dozvole više upravne vlasti.[4]
U jesen 2015. život u hramu je vaskrsao nakon jedanaest godina kako nije imao sveštenika, a sve do 2010. godine nije služena liturgija. U parohijskom domu koji se obnavlja, po sopstvenoj želji boravi sveštenik Saša Mitrović sa suprugom Marijom, dočekuju vernike, rade na obnovi ove svetinje i uređenju crkvene porte, a sve sa željom da ovaj hram ponovo oživi i okupi u svoje odaje mnoge Srbe proterane sa ovih prostora.
Izvori
uredi- ^ „Crkveni hor Branislav Nušić/O Hramu Svetog Save”. Arhivirano iz originala 10. 03. 2016. g. Pristupljeno 27. 02. 2016.
- ^ Carigradski glasnik, (1895) Carigrad, br. 2 od 21. januara
- ^ Zoran Č. Vukadinović/Hram Svetog Save-Povodom 110 godina od početka izgradnje
- ^ Građanska strana/Hram Svetog Save u južnoj Mitrovici: Oživeo parohijski dom, ponovo se služi nedeljna liturgija[mrtva veza]
Spoljašnje veze
uredi- „Crkva Sv. Save — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
- Kosovo i Metohija/Pravoslavni hramovi uništeni od dolaska KFOR-a i UNMIK-a
- Pravoslavna narodna hrišćanska zajednica Bratstvo Svetog kralja Milutina/Decenija od pogroma nad Srbima na Kosovu i Metohiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. mart 2016)
- Jedinstvo/Rekonstrukcija zvonare crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Orahovcu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. septembar 2020)
- Oživeo srpsku svetinju u kojoj se molio kao dete („Večernje novosti”, 12. jun 2016)
- Vaskrsao život u Hramu Svetog Save
