Crkva Svetih Petra i Pavla u Lukavici

Crkva Svetih Petra i Pavla u Lukavici
Crkva Svetih Petra i Pavla u Lukavici
Opšte informacije
Mesto	Lukavica
Opština	Tutin
Vreme nastanka	16. vek
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture od velikog značaja
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
	www.zavodkraljevo.rs

Crkva Svetih Petra i Pavla, nalazi se na 1,5 kilometar od centra Tutina, te je narod ovoga grada zove i Starom gradskom crkvom. Crkva predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja. U porti crkve nalazi se i gradsko pravoslavno groblje.

Izgled crkve

Crkva posvećena Svetim apostolima Petru i Pavlu podignuta je u 16. veku kao jednostavna građevina. Omalterisanih fasada i strmog dvovodnog krova pokrivenog šindrom, ona spolja samo polukružnom apsidom odaje svoju namenu. Jedinstven prostor naosa zasveden je poluobličastim svodom, a priprata kao posebno odeljenje kasnije je prizidana uz hram. U ovoj neupadljivoj, čak bezličnoj arhitekturi krije se izvanredan slikani ansambl koji su živopisci, odnekud iz severnih oblasti Grčke, izveli 1647/48.

Svoje poreklo i dobro poznavanje ikonografije otkrivaju detaljima, kakve su predstave siromašnih i Danilove vizije u sceni Strašnog suda, ili umetanje Bogorodice u kompoziciju Silaska sv. Duha. Dvojica slikara, različite darovitosti ali izrazito skloni naraciji, prikazali su uz mnoštvo pojedinačnih likova ciklus Velikih praznika smeštajući svaku scenu u posebno, bordurom omeđeno polje, dok su scene iz ciklusa Hristovih Stradanja izveli kontinualno, kao pojas. Među malobrojnim sačuvanim celinama iz sredine 17. veka tutinske freske zauzimaju posebno mesto kako zbog nesumnjivih likovnih kvaliteta tako i zbog sadržajne idejne poruke.

Konzervatorsko-restauratorski radovi na arhitekturi i živopisu izvedeni su u periodu 1967–1971. godine

Ikonografija

Svojim jednostavnim oblikom, graditeljskim osobinama i skromnim dimenzijama hram sv. Petra i Pavla na groblju y Tutinu ne pripada značajnijim spomenicima sakralne arhitekture iz vremena turske vlasti, ali njegov zidni ukras iz 1646/7. godine predstavlja zanimljivo ostvarenje i s razlogom je privukao pažnju istraživača. Oslanjajući ce na stilske i ikonografske analogije, S. Petković i R. Stanić vezali su tutinske freske za grupu slikara koji su ukrasili narteks crkve manastira Hopova i hram Rođenja Hristovog y Arbanasima y Bugarskoj. Pri tome, oni su, kao i Lj. Praškov, izrazili mišljenje da su sva tri spomenika bila delo grčkih slikara, možda sa Svete Gore, koji su sredinom XVII veka dekorisali više spomenika na Balkanu. Kao što je poznato, svetogorske veze sa pravoslavnim balkanskim svetom bile su y to vreme veoma snažne. Ikonografija tutinskog Strašnog suda vezuje ce svojim osnovnim crtama za sheme vizantijskog doba, pri čemu izvesni detalji odaju i novine postvizantijskog vremena. Prvobitna kompozicija ce nalazila na zapadnoj fasadi crkve koja je imala zaštitni trem. Kasnije, kada je ispred hrama dozidan narteks, freske su ce našle y njegovoj unutrašnjosti. Predstave Strašnog suda na fasadama bile su, inače, uobičajene y postvizantijskom slikarstvu, naročito y Moldaviji gde su bile razvijene na površinama više zidova, dok su y Srbiji ostale ograničene samo na zapadnu fasadu. Vidljive iz daleka, ove slike na spoljnoj strani crkve imale su namenu da uzbude maštu vernih i podsete ih na dolazak neizbežnog dana. Opšta struktura tutinske kompozicije, svedene na jedan zid, bitno ce razlikovala od shema Strašnog suda XIII i XIV veka, koje su slikari razvijali na više zidova, kao y Mileševi, Sopoćanima, Bogorodici Ljeviškoj, Dečanima, Mitropoliji y Mistri ili Kahrije džamiji y Carigradu. Tutinska predstava bila je tipična za male crkve y kojima je razuđene scene sa brojnim epizodama trebalo svesti na ograničene površine.

Stradanje mučenika tutinskih

U toku jeseni 1942. godine muslimanski fanatici pod komandom Salka Ganevića spremali su likvidaciju sveštenika Luke i njegove porodice. Likvidaciju su pokušali da izvrše na praznik Svetog Luke 1942 godine. "Opkolili su kuću sveštenika i uz pretnju spolja bacili su bombu u spavaću sobu gde je spavala porodica, teško je ranjena u glavu i ruke popadija Marica. Čim je jutro svanulo otac Luka je sa porodicom napustio svoj mnogovoljeni Suvi Do i svoju parohiju. Gostoprimstvo je našao kod oca Uroša, paroha dobrinjskog, u Tutinu. Kada je otac Luka izbegao u nešto bezbedniji Tutin, koji je u to vreme bio pod albanskom civilnom i italijanskom vojnom vlašću, u njegovu kuću se uselila komanda Salka Ganevića, koji nije odustajao od likvidacije sveštenika. Teško ranjenu popadiju Maricu i jako obnevidelog oca Uroša lečio je italijanski vojni lekar Rivera. On je planirao sa italijanskom komandom i porodicama sveštenika da ih vojnim sanitetom prebaci do Raške.

Na iznenađenje italijanske vojske i meštana osvanula je krvava nedelja, 21 februara 1943. godine, u Tutinu. U crkvi Svetih apostola Petra i Pavla između 8 i 9 časova hicima bandita Salka Ganevića u toku Svete Liturgije ubijeni su sveštenici Uroš i Luka, a sa njima i sedamnaestgodišnji crkvenjak Jablan. Pored mnogih udaraca kundacima podnosili su i bol živog ugljevlja koje je vađeno iz kadionice i stavljano im u usta. Kada je narod čuo pucnjavu pozvao je italijanske vojnike koji su došli u crkvu sa narodom i zatekli beživotna i unakažena tela sveštenika u odeždama i crkvenjaka. Ubice su posle ovog gnusnog zločina pobegle.

Mučenici su sahranjeni ispred oltara tutinske crkve iz 14 veka. Dok je trajao obred opela sa brda nad klisurom Vidrenjaka čuli su se slavljenički plotuni ubica i njihovih pristalica. Posle stradanja sveštenika i crkvenjaka usledilo je i veliko stradanje srpskog naroda štavičkog sreza - sav narod je proteran sa ognjišta, a više stotina Srba je ubijeno.

Otac Uroš Popović, paroh dobrinjski, rođen je 1897. godine u Azanima (Berane) u porodici koja je dala preko četrdeset sveštenika Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Završio je Bogoslovsko-učiteljsku školu u Prizrenu, oženio se Olgom, a Gospod im je podario petoro dece: Dušana, Milorada, Jelicu, Milicu i Leposavu.

Otac Luka Popović, paroh suvodolski, rođen je 1890. godine u Suvom Dolu (Pešter) od oca sveštenika Milutina i majke Marije. Njegovi koreni su od azanske svešteničke porodice Popovića, odakle je i otac Uroš. Završio je Bogoslovsko-učiteljsku školu u Prizrenu, a za sveštenički čin pripremao se još i u Pećkoj patrijaršiji. Kao regrut učestvovao je u Prvom svetskom ratu. Bio je ranjen u prvim ratnim okršajima, da bi potom otišao na lečenje u Francusku. Oženio se Maricom Čukanović, imali su šestoro dece: Žarka, Dobrilu, Olgu, Gradimira, Goricu i Vladetu. Postavljen je za paroha suvodolskog 1926. godine.

Ova crkva je ranije bila poznata i kao kao crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene.^[1]^[2]^[3].

Vidi još

Reference

^ Šematizam Istočno pravoslavne srpske patrijaršije po podacima iz 1924. godine, Sremski Karlovci, 1925, 267; Roksanda Pejović
^ Predstave muzičkih instrumenata u srednjovekovnoj Srbiji, SANU, Muzikološki institut, Beograd, 1984, 36
^ PAVLE, episkop raško-prizrenski, Izveštaji sa raspetog Kosova Svetom arhijerejskom sinodu za Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve 1957-1990, Beograd, 2013, 136

Spoljašnje veze

Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://www.sanu.ac.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2009072410055859.

[1] Šematizam Istočno pravoslavne srpske patrijaršije po podacima iz 1924. godine, Sremski Karlovci, 1925, 267; Roksanda Pejović

[2] Predstave muzičkih instrumenata u srednjovekovnoj Srbiji, SANU, Muzikološki institut, Beograd, 1984, 36

[3] PAVLE, episkop raško-prizrenski, Izveštaji sa raspetog Kosova Svetom arhijerejskom sinodu za Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve 1957-1990, Beograd, 2013, 136

[1]

[2]

[3]