Humka Pesak

Humka "Pesak" je najviši i najočuvaniji kurgan unutar kompleksa od oko 20 istih, na potezu između Mokrina i rumunskog naselja Velika Teremija u Banatskoj opštini Kikinda. Lokalitet je dobio naziv po nekadašnjim kopovima peska na ovom području, koji se spominju još iz perioda 19. veka. Ova humka na mapi iz 1785. nije prikazana, ali je na mapama iz 1870. i 1880. jasno naznačena.

Humka "Pesak"
Naziv humke ili grupe:	Humka Pesak
Kodni naziv:	BAN125
Tip:	Tumul, kurgan
Lokacija (opština):	Mokrin, Kikinda
Tradicionalni naziv:	Humka u ataru "Pesak"
Poreklo naziva:	Prema nazivu lokacije
Istorijski period:	III-I.vek p. n. e.—XIII.vek
Epoha:	Nepoznato
Poreklo (kultura):	Skiti ili kumani
Dimenzije (približno):	40×52 m
Visina (približno):	6 m
Materijal:	Zemlja
Stanje:	Dobro
Arheološki istraženo:	Nepoznato
Portal:Arheologija Portal:Istorija

Opis

Humka Pesak predstavlja jednu od sačuvanijih kurgana u Banatu. Širi rejon oko ovog istaknutog uzvišenja nosi lokalni naziv pesak, a u neposrednoj okolini je u pošlosti bilo i više humki (5 ili 6) čiji ostaci se naziru po njivama. Na lokalitetu su vršena i arheološka iskopavanja, a na samoj humki se vide tragovi sondiranja (ili iskopavanja radi pljačke). Na mnogim humkama u Vojvodini mogu se ustanoviti tragovi kopanja, negde više, negde manje — kao i u slučaju ove humke. U prošlosti, počev od antičkog doba a naročito u srednjem veku bilo je rašireno traganje za blagom, pa su i kurgani bili na meti tragača.

Banatske humke, a potencijalno i ovu kod Mokrina takođe su proučavali i neki polihistori i arheolozi u vremenu Austrougarske. Oni su pronalazili predmete iz bronzanog doba a to je period koji se preklapa sa prvim periodom kulture grobnih humki kod nas. Osim toga ne postoje drugi tragovi u literaturi o arheološkom istraživanju okoline i same humke, pa ni o konkretnoj epohi i narodu koji ju je ostavio. Na osnovu stanja i izgleda moguće je da je ova humka poreklom od kumana, koji su u ove krajeve stizali u 13. veku bežeći od Tatara. Oni su bili zadnja poznata kultura i narod koji su sahranjivali u humke.

Humka obeležena strelicom na mapama Austrijskih vojnih premera (cc. 1870 i 1880)

Stanje i perspektive

U vanredno ravnom terenu Banata humke nisu morale da budu previsoke, ali širina i visina sačuvanih, kao ove humke kod Mokrina ukazuju na to da su pre dugotrajnog prirodnog erodiranja ipak bile znatno većih dimenzija. Podrazumeva se da su humke iz starijih epoha verovatno mnogo više trpele od vremenskih prilika, da je uticaj erozije vetrom i spiranja vodom umanjio njihov obim i visinu. U slučaju ove humke je bogata pokrivenost vegetacijom uticala na to da se tek neznatno izgubi originalni oblik. Pored humke je čak preživelo i nekoliko autohtonih stabala poljskog bresta (Ulmus minor).

Kod prilaza humki odmah se uočava da je na površini mnogo trske (Phragmites australis) koja postepeno potiskuje travnate vrste koje su svojevrstan genetski rezervat pašnjačke flore. Trska je novija pojava na humkama, zbog intenzivnog agrara u okolini ona se penje i na uzvišenja kao što su brane, nasipi pruga, a evo na humke. Ta inače barska biljka može da živi i bez vlage ako ima dovoljno hraniva, pošto je nitrofilna (dobro apsorbuje i gradi azot iz okoline). Javlja neku vrstu zagađenja, u ovom slučaju preveliku koncentraciju veštačkog đubriva koje se nagomilava u tlu, i putem vode kreće dalje. Trska inače učestvuje u čišćenju i regeneraciji ekološke ravnoteže, ali ne i ako je prenamnožena, jer u tom slučaju fatalno guši svu ostalu vegetaciju oko sebe.

Tlo nekog uznemiravanog staništa (oranje, hemizacija, bacanje smeđa, previše gaženja) pada pod uticaj nitrifikacije (nagomilavanje suvog azota) što pogoduje vrstama koje ovaj azot ugrađuju u svoj organizam, izvlačeći ga iz tla i time čisteći okolinu, međutim u toku procesa nestaju druge osetljivije vrste i flora se u svakom slučaju osiromašuje. Iz pogleda analize ekološkog stanja nekog staništa – na primer površine humki – prejako prisustvo nitrofilnih biljaka je znak skorašnje nasilne intervencije od strane čoveka, u vidu navedenih uticaja, pre svega kopanja i oranja.

Panorama sa humke Pesak

U slučaju humke "Pesak" traktori ne štede podnožje kurgana pa se tu javlja efekat ruba – korovska vegetacija kojoj pogoduje stalno rahljanje sloja zemlje, dok se više na usponu može videti ustanovljena pravegetacija koja ne dozvoljava nadiranje invazivnih vrsta. Ostale humke u okolini već su uništene oranjem, tako da bez obzira na loše stanje, možemo biti zadovoljni da je bar ova jedna preostala. Tipično je za našu civilizaciju da humke koje su preživele po nekoliko vekova, uticaj zuba vremena i koje su bile poštovane od svih ranijih generacija nestale su u zadnje dve-tri decenije, uništene od ove generacije.

Ova humka ne uživa zaštitu države Srbije, i nema status arheološkog nalazišta ili spomenika kulture. Do današnjih dana sačuvana je samo dobrim pristupom meštana.

Galerija

U okolini humki svašta se može pronaći, ovde je plug izbacio kost – možda ne ljudsku, ali nekog većeg sisara Mali šumarak poljskog bresta (Ulmus minor) sačuvan na obodu humke Populacija puzeće kupine ostruge (Rubus caesius) ukazuje na relativnu pošteđenost flore Panoramičan pogled na veliku humku kod Mokrina, s juga Pogled na humku sa istoka Oranjem razvaljen rub kurgana – uništavanje genetskog fonda pravegetacije na površini Trska sve više potiskuje ostatak pašnjačke vegetacije na humki Populacija lesne trave pirevine (Agropyron cristatum) Sazrele čaure, tobolci vilinog luka (Leopoldia comosa) I još jedna česta pratiteljka humki: mišinac ili pasji jezik (Cynoglossum officinale), na slici sazrelo semenje

Vidi još

• Kurgani Mokrina
• Kultura grobnih humki
• Kurganska hipoteza
• Kumanija

Literatura

• Milan Tutorov (2001): Banatska rapsodija - istorika Zrenjanina i Banata; Aurora, Novi Sad
• Nikola Tasić (1983): Jugoslovensko Podunavlje od indoevropske seobe do prodora Skita - Posebna izdanja Balkanološkog instituta (Srpska akademija nauka i umetnosti) knj. 17.; Matica srpska, Odeljenje društvenih nauka, Novi Sad – Balkanološki institut SANU, Beograd
• Bogdan Brukner, Borislav Jovanović, Nikola Tasić (1974): Praistorija Vojvodine – Monumenta archaeologica Vol. I (knjiga 3 Monografije Instituta); Institut za izučavanje istorije Vojvodine - Savez Arheoloških Društava Jugoslavije. Novi Sad (English summary/text at pages 425-484)