Horor film

Horor filmovi su filmovi koji bi trebalo da izazovu strah, strepnju i užas kod gledaoca. Tematika horor filmova uglavnom je vezana za smrt i mistične događaje. U skoro svakom horor filmu centralni lik je negativac. Raniji horor filmovi su uglavnom bili zasnovani na gotskoj literaturi sa čudovištima, kao što su vampiri, vukodlaci, duhovi i drugo.

Filmovi ovog žanra su isprva bili uglavnom niskobudžetni, sa eksplicitnim scenama nasilja. Posle Drugog svetskog rata jasno se izdvajaju podžanrovi horora i nastaju prvi kvalitetni i cenjeni filmovi ovog tipa.

1890 — 1960.

Prvi filmovi koji se mogu smatrati hororima jesu neka nema, kratkometražna ostvarenja Žorža Melijesa iz sredine 1890-ih, među kojima se kao prvi horor film ikada izdvaja Đavolja kuća iz 1896. godine. Tri godine kasnije, pojavljuju se prvi japanski filmovi strave i užasa, a 1910. i prvi horor-blokbaster - Frankenštajn.

Prvi dugometražni filmovi ove vrste se pojavljuju sa Kvazimodom - prvim dugometražnim čudovištem u istoriji filma, junakom romana Zvonar Bogorodičine crkve u Parizu Viktora Igoa. Dvadesete godine prošlog veka su period kada nastaju neka od najpoznatijih imena iz sveta filma: Doktor Džekil i Gospodin Hajd (1920), Fantomska kočija (1921), Nosferatu – Simfonija užasa (1922) - prva adaptacija Bram Stokerovog romana Drakula, Fantom iz opere (1925). To je doba kada stvaraju prve holivudske zvezde horor filma - Lon Čejni Stariji, Bela Lugoši i Boris Karlof. Godine 1941. pojavljuje se film Vukodlak - ne prvi te vrste, ali svakako od najvećeg uticaja na režisere današnjih akcionih horora.

1950e godine u žanr strave i užasa donose nove teme, kao što su: invazija vanzemaljaca, napad zombija, mutiranje insekata i reptila, ali i čoveka usled nuklearnog zagađenja (Drugi svetski rat). Tada se horor prvi put grana na dva žanra: apokaliptični horor (koji danas spada u naučnu fantastiku) i demonski horor koji je danas evoluirao u nekoliko vrsta. Kristofer Li 1957. godine glumi u Prokletstvu Frankenštajna, a prve savremene horor filmove počinje da stvara Terens Fišer.

1960 — 1980.

Ovo je period kada nastaju najkvalitetniji i najnagrađivaniji horor filmovi. Horor žanr do tada nije smatran jakom kategorijom, mnogi filmovi su bili nepravedno potcenjivani i smatrani popularnom zabavom publike. Šezdesetih godina se pojavljuju veoma uspešne filmske adaptacije mračnih priča Edgara Alana Poa, a prvim savremenim horor-blokbasterima počinju da se grade, odnosno završavaju karijere. Naime, nagrađivanim psihološkim hororom Rozmarina beba iz 1968. godine Roman Polanski postaje svetski poznat i priznat režiser, što samo potvrđuje filmom Stanar - njegovim trećim hororom, snimljenim nekoliko godina kasnije. Filmovima Psiho i Ptice, karijera Alfreda Hičkoka dostiže vrhunac. Još jedan uticajan film bio je Noć živih mrtvaca iz 1968. godine koji je kasnije doživeo brojne rimejkove i nastavke.

Sedamdesetih godina u bioskope izlaze čuveni Egzorcista sa glumačkom ekipom koju čine Elen Berstin, Linda Bler, Maks fon Sidou i drugi, kao i film Isijavanje - Stenlija Kjubrika. To je doba novih tema u ovom žanru - sada postaju popularni zlo dete, isterivanje đavola, kao i teme tada nastalih splater filmova. Najpoznatiji iz tog perioda su, pored pomenuta dva, i Alis, slatka Alis sa Bruk Šilds, Predskazanje sa Gregorijem Pekom, Brda imaju oči, Teksaški masakr motornom testerom, Keri, kao i Noć veštica i Petak 13. koji su imali velik finansijski uspeh. Kanadski reditelj Dejvid Kronenberg tada stiče međunarodnu slavu, iako je njegove splatere kritika loše ocenila .^{[traži se izvor]}

Poslednji kvalitetan film pre nego što nastupi doba loših horora jeste Osmi putnik - Ridlija Skota ^{[traži se izvor]}. Osvojio je brojne nagrade kritike, ali i veliku finansijsku dobit. Američki filmski institut ga je proglasio 33. najboljim filmom svih vremena. Sigorni Viver je za ulogu poručnika Riplija nominovana za Oskar za najbolju glavnu glumicu.

1980 — 2000.

Period od 80-ih do sredine 90-ih godina prošlog veka se smatra periodom loših horor filmova,^{[traži se izvor]} odnosno dobom slešera. Slešeri su filmovi u kojima je glavni lik psihopata, serijski ubica, sa kojim najčešće dolaze u susret tinejdžeri, uglavnom u napuštenim kućama ili letnjim kampovima. Naime, ovi filmovi strave i užasa su snimani velikom brzinom, a za njihovo snimanje su izdvajane minimalne sume novca, i glavni cilj režisera bio je velik komercijalni uspeh za kratko vreme. Neki od horora 70-ih su tada doživeli nastavke, poput filmova: Noć veštica, Petak 13 koji je imao čak 11 nastavaka i Strava u Ulici brestova, koja je pored ukupno 7 delova, dobila još 2 filma (1 rimejk i 1 prekel) u periodu od 2000 ...

Snimanje slešera se nastavlja i u drugoj polovini 90-ih, ali sa dva izuzetka: 1992. godine izlazi dobitnik tri Oskara, gotički horor Drakula sa glumačkom ekipom koju čine Entoni Hopkins, Kijanu Rivs, Vinona Rajder, Monika Beluči i Gari Oldman, a koji potpisuje Fransis Ford Kopola. Dve godine kasnije pojavljuje se visokobudžetni gotički horor Intervju sa vampirom sa Tomom Kruzom, Bredom Pitom, Antonio Banderasom i Kirsten Danst u glavnim ulogama. Film je bio nominovan za dva Oskara, a njegova zarada danas iznosi preko 220 miliona dolara.

Kasnih devedesetih se snimaju brojne parodije na temu horora iz 80-ih godina. Četiri poslednja velika horora prošlog veka bila su Anakonda, Znam šta ste radili prošlog leta, Vrisak i veliki bioskopski hit - film Mumija sa Rejčel Vajs i Brendanom Frejzerom u glavnim ulogama.

2000 — 2010.

Početak te decenije nije obeležen prevelikim brojem horor filmova. Slešeri su imali još dva velika uspeha pre nego što su polako počeli biti smenjivani nekim drugim podžanrovima horora: to su bila dva blokbastera, koja su napunila bioskope širom sveta - Poslednja ekskurzija i Pogrešno skretanje. Godine 2001. pojavljuje se prvi veliki psihološki horor posle Isijavanja iz 70-ih godina prošlog veka - to je bio film Duhovi u nama, španskog režisera Alehandra Amenabara, sa Nikol Kidman u glavnoj ulozi. Usledili su filmovi Duhovi prošlosti sa Mišel Fajfer, Rupa i Krug, Pakt sa vukovima sa Monikom Beluči, Zora živih mrtvaca, Amitivilski užas, 28 dana kasnije, Van Helsing sa Hjuom Džekmenom, Ogledala, zatim parodija na horor filmove - Mrak film, ali i dva slešera, koja su ostvarila znatnu zaradu: Hostel i Testera.

Veoma uspešan psihološki horor 2010. godine bio je Crni labud, za koji je Natali Portman osvojila Oskar za najbolju glavnu glumicu, a koji je zaradio više od 225 miliona dolara u bioskopima širom sveta. Godinu dana kasnije akcioni horor Vukodlak sa Entonijem Hopkinsom, Benisiom del Torom i Emili Blant dobija Oskar za najbolju šminku.

Poznati stvaraoci horora

Prvi veliki režiser filmova strave i užasa bio je Alfred Hičkok. Iako je do svoja dva kultna horor filma imao veoma ostvarenu karijeru, oni su mu doneli ogromnu slavnu i uspeh. Film Psiho je bio nominovan za četiri, a Ptice za jednog Oskara. Režiser koji je obeležio veoma dug period od 50 godina, počev od 70-ih je Ves Krejven. Njegovu karijeru je obeležio veliki broj uspešnih horora. Roman Polanski filmom Odbojnost sa Katrin Denev, započinje svoju trilogiju Užasi stana, koju nastavlja i danas popularnom Rozmarinom bebom sa Mijom Farou, a završava filmom Stanar sa Izabel Ađani. Sa ova tri filma ušao je u Holivud kao jedan od najboljih ne-američkih režisera na svetu. Danas su dva najuspešnija režisera horor filmova Giljermo del Toro i Tim Berton, koji u sve svoje filmove dodaje svoju specifičnu notu morbidnosti. Njegovi najuspešniji horor filmovi su Svini Tod: Pakleni berberin iz ulice Flit, Mrtva nevesta i Uspavana dolina.

Podela horor filmova

Splater - horor koji zastrašuje scenama nasilja i mučenja.

Primeri: Hostel (2005), Slagalica strave (2004), Gospodari pakla (1987), Đavolji škart (2005), Srpski film (2010)...

Slešer - film čiji je glavni lik psihopata ili serijski ubica, koji najčešće progoni grupu tinejdžera.

Primeri: Strava u Ulici brestova (1984), Petak 13 (1980), Noć veštica (1978), Vrisak (1996), Znam šta ste radili prošlog leta (1997)...

Akcioni horor - filmovi sa vampirima, vukodlacima i zombijima često imaju elemente akcionog filma i avanture.

Primeri: Van Helsing (2004), Mumija (1999), Povratak mumije (2000), Pritajeno zlo (2002), Podzemni svet (2003)...

Psihološki horor - horor koji izaziva strah muzikom, kadrovima ili činjenicama koje zaključuje publika, a koje glavni junak ne može da shvati; to su filmovi koji treba da uplaše gledaoca bez upotrebe fizičkog nasilja.

Primeri: Rozmarina beba (1968), Crni labud (2010), Duhovi u nama (2001), Kad jaganjci utihnu (1991), Kabinet doktora Kaligarija (1920)...

Gotički horor - film sa elementima horora i ljubavne drame, često adaptacija nekog romana.

Primeri: Intervju sa vampirom (1994), Drakula (1992), Otvori vrata pravom (2008), Grimizni vrh (2015), Đavolja kičma (2001)...

Prirodni horor - podžanr horor filma koji ima za cilj zastrašivanje biljkama ili životinjama koje ubijaju.

Primeri: Ajkula (1975), Ptice (1963), Pirana (1978), Anakonda (1997), Arahnofobija (1990)...

Natprirodni horor - horori u kome se likovi suočavaju sa natprirodnim silama, kao što su demoni i duhovi.

Primeri: Isterivač đavola (1973), Posednuće (1963), Poltergajst (1982), Astralna podmuklost (2010), Prizivanje zla (2013)...

Pronađeni snimak - glavni likovi su napravili snimak, koji je kasnije neko pronašao, dok su oni nestali ili su ubijeni.

Primeri: Veštica iz Blera (1999), Paranormalna aktivnost (2007), REC (2007), V/H/S (2012), Poseta (2015)...

Folk horor - podžanr horora koji koristi elemente folklora da bi probudio strah kod publike.

Primeri: Čovek od pruća (1973), Sredina leta (2019), Golem (1915), Vij (1967), Nasleđeno zlo (2018)...

Đalo - vrsta horora karakteristična za italijanske reditelje, u kojima glavni lik pokušava da otkrije identitet serijskog ubice, koji najčešće nosi crni kaput i rukavice. Mnogi đalo smatraju podvrstom slešera, koji je nastao u Americi pod direktnim uticajem ovih italijanskih filmova.

Primeri: Tamno crveno (1975), Ptica sa kristalnim perjem (1970), Bezumlje (1980), Krv i crna čipka (1964), Fenomen (1985)...

Naučnofantastični horor - mešavina horora i naučne fantastike.

Primeri: Osmi putnik (1979), Frankenštajn (1931), Reanimator (1985), Predator (1987), 28 dana kasnije (2002)...

Telesni horor - filmovi koji prikazuju groteskne i uznemirujuće promene na ljudskom telu.

Primeri: Muva (1986), Videodrom (1983), Autopsija Džejn Dou (2016), Društvo (1989), Zloćudno (2021)...

Komični horor - mešavina horora i komedije.

Primeri: Gremlini (1984), Leprikon (1993), Mrak film (2000), Šon živih mrtvaca (2004), Nakaradno (2020)...