Hipoteze o poreklu Srba

Srbi su južnoslovenski narod, koji živi pretežno u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Prema tvrdnjama genetike i antropologije, Srbi su potomci slovenskih plemena i balkanskih starosedelaca (Ilira, Tračana, itd). Međutim, postoje teorije koje tvrde da ime Srbi možda ima drugačije korene. Postoji nekoliko teorija o poreklu srpskog imena, ali treba imati u vidu da ove teorije nisu šire prihvaćene od zvanične istorijske nauke, jer ne postoji dovoljno dokaza koji bi ih podržali.

Hipoteza o doseljavanju na Balkan

Glavni članak: Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva

Bela Srbija ili Bojka je bila oblast u Evropi koja je prema navodima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju Carstvom“ (lat. De administrando imperio) bila prapostojbina Srba iz koje su oni krenuli na Balkansko poluostrvo.

O položaju Bele Srbije postoje različite teorije. Na snazi su tri pretpostavke koje je smeštaju:

• zapadno od Bele Hrvatske na prostor severne Češke i Lužice
• istočno od Bele Hrvatske na prostor istočnog Zakarpatja odnosno na severozapad današnje Ukrajine
• na područje današnje Poljske (gornji tok Visle i Odre)

• 
  Doseljavanje Srba na Balkan prema Dr. Đorđu Jankoviću.
• 
  Bela Srbija i Bela Hrvatska u 6. veku (oko 560. godine), prema knjizi Francisa Dvornika
• 
  Seoba Srba na Balkan u 7. veku, prema mišljenju o položaju Bele Srbije u Lužici i Polablju
• 
  Seoba Srba na Balkan u 7. veku, prema mišljenju o položaju Bele Srbije u današnjoj zapadnoj Ukrajini

Iranska hipoteza

Pleme Serbi pored ušća reke Volge, prema grčkim pisanim izvorima, na karti štampanoj u Londonu oko 1770.

Pleme Serbi u Sarmatiji, na karti štampanoj u Londonu 1801.

Seoba Srba sa Kavkaza prema Niku Županiću

Prikaz hipotetičke migracije Srba sa Kavkaza na Balkan.

Iranska teorija o poreklu Srba je teorija predstavljena u delu literature koja se bavi poreklom Srba i srpskog nacionalnog imena, a zasnovana je na podacima starih autora koji pominju Srbe među sarmatskim odnosno alanskim plemenima severnog Kavkaza. Prema ovoj teoriji, Srbi su prvobitno bili jedno od sarmatskih (alanskih) plemena, koje je živelo u alanskoj postojbini severno od Kavkaza, odakle se u vreme hunske najezde preselilo u srednju Evropu, gde se vremenom stopilo sa Slovenima, kojima je dalo svoje ime. U delu moderne literature, Srbi koji se spominju na Kavkazu označeni su terminom Stari Srbi, da bi se napravila razlika u odnosu na današnje Srbe, ali se kod drugih autora ovaj termin ne koristi.

Podaci starih autora o Srbima u Sarmatiji

Srbi se prvi put pominju u prvom veku posle Hrista (69—75. godine) u knjizi Plinija Cecilija Sekundusa „Poznavanje prirode” i to u latinizovanom obliku — Serbi (Serbi). Plinije piše: „Pored Kimerana stanuju Meotici, Vali, Srbi, Zingi, Psesi”. Srbi su tu zabeleženi kao narod koji živi na teritoriji severoistočne obale Crnog mora, u Sarmatiji, severno od Kavkaza, pa se iz toga pretpostavlja da su Srbi bili sarmatsko pleme.

Spomen srpskog imena nalazimo zatim u delu „Geografija” egipatskog naučnika Klaudija Ptolemeja (pre 175. godine). On pleme Srba beleži tako da postoji na području Zakavkazja, pišući: „Između Keraunskog gorja i reke Ra smešteni su Orineji i Vali i Srbi”.

Srbe u Sarmatiji takođe spominju i Tacit, Prokopije, Jordanes, Vibije i Ajnhard.

• 
  Pleme Sirbi pored ušća reke Volge, na snimku Ptolemejeve karte iz 1552. godine.
• 
  Pleme Sirbi pored ušća reke Volge, na snimku Ptolemejeve karte iz 1598. godine.
• 
  Pleme Serbi pored ušća reke Volge, prema karti iz knjige Jovana Rajića, koja je štampana u Beču 1794.

Veza sarmatskih Srba sa današnjim Srbima

Veza između sarmatskih Srba i današnjih Srba nije naučno dokazana, već predstavlja hipotezu, a protivnici iranske teorije porekla Srba tvrde da je u pitanju samo „slučajna podudarnost sa nekim nedefinisanim etnikom”.

Prema tvrdnjama autora koji su pristalice iranske teorije o poreklu Srba, pretpostavka je da su se sarmatski (alanski) Srbi, pod pritiskom Huna, iz kavkaske Sarmatije preselili u srednju Evropu (Polablje) u 4. veku. Potomci Alana koji su ostali da žive na Kavkazu su današnji Oseti. Prema drugom mišljenju, Srbi nisu bili deo Alana, već sarmatsko pleme srodno Alanima.

Prema Tadeušu Sulimirskom, Srbi su, kao deo sarmatskih Alana, u hunskoj vojsci sačinjavali garnizon koji je imao zadatak da u pokorenim oblastima održava vlast Huna. Kad je Atila 453. godine umro, Srbi su istočno od reke Sale postali nezavisni i zadržavali su vlast nad mesnim slovenskim stanovništvom u Polablju, sa kojim su se vremenom stopili i dali mu svoje ime.

Na osnovu široko prihvaćene rekonstrukcije seoba Slovena i izvora kao što su Konstantin Porfirogenit i Ajnhard, koji nedvosmisleno ukazuju na zapadnoslovensko poreklo balkanskih Srba, smatra se da se deo ovih polabskih Slovena koji je usvojio ime Srbi (moguće još pod vlašću već poslovenjenih Srba-Alana), doselio na Balkan u 7. veku, gde se pomešao sa ranije doseljenim slovenskim plemenima i romanizovanim potomcima balkanskih starosedelaca. Drugi deo Srba, koji se nije doselio na Balkan, ostao je da živi u Polablju, a njihovi potomci su današnji Lužički Srbi.

U svojoj knjizi „Sloveni u ranom srednjem veku”, ruski slavista Valentin Vasiljevič Sedov tvrdi da su balkanski Srbi, kao i Srbi na Elbi, bili deo praslovenskog plemena koje je nekada živelo u severnom priobalju Crnog mora, a naziv dobilo u „uslovima slovensko-iranske simbioze”.

Veza sarmatskih Srba sa drugim iranskim narodima

Sarmati vode poreklo od skitsko-sarmatskih plemena koja su nekada naseljavala široko područje istočne Evrope i srednje Azije. Današnji osetski jezik na Kavkazu, koji je nastao od nekadašnjeg skitsko-sarmatskog, spada u grupu istočnoiranskih jezika, a ostali jezici iz ove grupe danas se govore na području Tadžikistana, Avganistana i Pakistana. Najsrodniji osetskom je jezik naroda Jagnobi, a zatim jezik Puštuna, kao i jezici pamirskih naroda. U prošlosti je postojao dijalekatski kontinuum koji je povezivao ova dva današnja govorna područja, ali je on prekinut širenjem govornika turskih jezika.

Među Puštunima u Avganistanu i Pakistanu postoji plemenska grupa sa imenom Sarbani, a prema paštunskoj legendi, ova plemenska grupa potiče od pretka koji se zvao Sarban, a koji je bio sin Kais Abdur Rašida, legendarnog pretka paštunskog naroda. Legenda kaže da je Kais Abdur Rašid imao tri sina, Sarbana, Batana i Gurgušta, od kojih potiče većina današnjih paštunskih plemena.

Vizantijski car, Konstantin VII Porfirogenit u svojoj knjizi „Book Of Ceremonies” pominje na Kavkazu (u 10. veku) plemena „Krevatades” („Krevatas”) i „Sarban” („Sarbani”), koja neki istraživači identifikuju sa Hrvatima i Srbima. Ovo predstavlja interesantnu sličnost sa imenom paštunske plemenske grupe. Za Paštune se smatra da su delom skitskog porekla, a sarmatski jezik se takođe klasifikuje u skitsku grupu.

Starosedelačka hipoteza

Srpska autohtonistička škola predstavlja skup hipoteza i stanovište grupe većinom srpskih istraživača i publicista koji smatraju da su na evropskom kontinentu, a posebno na Balkanskom poluostrvu, Sloveni i Srbi prisutni u periodu od najmanje dva i po milenijuma. Vodeća teorija srpske autohtonističke škole jeste da su Srbi odnosno Sloveni autohtoni u Podunavlju, odakle su naselili druge krajeve Evrope, šireći svoj jezik i kulturu. Ovakve teorije spadaju u domen alternativne nauke i zvanična nauka smatra da je srpska autohtonistička škola pseudoistorija.

Značajan za stvaranje ove škole u srpskoj istoriografiji dao je slovački filolog Pavel Jozef Šafarik i njegov spis O poreklu Slovena objavljen 1828. godine na nemačkom jeziku, koji je nastao kao rezultat želje da predstavi istraživanja istorije poljskog naučnika Lorenca Surovjeckog.

Među pripadnike autohtonističke škole ubrajaju se: Miloš Milojević, Sima Lukin-Lazić, Olga Luković-Pjanović, Radovan Damjanović, Ivo Vukčević, Jovan I. Deretić, Radivoje Pešić, Momir Jović, Ilija Živančević, Svetislav Bilbija, Relja Novaković, Miodrag Milanović, Nenad Miljuš, Slaviša Miljković, Miloš Grozdanović, Slobodan Jarčević, Aleksandra Bajić, Dragoljub Antić, Aleksandar Petrović, Goran Šarić, Aleksandar Šargić, Aleksandar Mitić i drugi.

Strani autori koji podržavaju teze ove škole su: dr Anatolij Kljosov, Kazimir Šulc, Adam Mickjevič, Siprijan Rober, Emil Birnuf, Adolf Pikte, Ami Bue, Lorenc Surovjecki, Frančesko-Marija Apendini i drugi.

Srpska autohtonistička teorija

Srpska autohtonistička teorija stoji na stanovištu da su Sloveni (odnosno Srbi) naseljavali Balkansko poluostrvo još od neolita. Pritom se npr. pozivaju na nalaz vinčanskog pisma, kulturu Lepenskog Vira, ruske srednjovekovne izvore (Nestor Letopisac i dr.), i nalaze pomoćnih istorijskih nauka. Po pomenutoj teoriji, Srbi su kroz istoriju bili nazivani različitim imenima vezanim za geografska područja na kojima su bili naseljeni: Pelazgi, Etrurci, Sardani, Iliri, Tračani, Veneti, Tribali i dr).

Datum koji se smatra početkom utemeljenja zvanične nauke o antičkoj istoriji Srba je datum održavanja Prvog naučnog skupa o antičkoj istoriji Srba - Sardonski susreti, u Nišu, 05-07. juli 1998. god. Organizatori su bili Dr. Jovan I. Deretić i Miloš Grozdanović. Bilo je 15 radova prijavljenih, i to: dr Jovan I. Deretić (3 rada), dr Olga Luković Pjanović (2 rada - čitano), dr Ranka Kuić (čitano), Živojin Andrejić, Aleksandar Petrović, Milutin Jaćimović, general Ljubomir Domazetović, Filip Gavrić, dr Relja Novaković, dr Hristivoje Pejčić, Slobodan Jarčević i Miloš Grozdanović. Nakon održanog naučnog skupa, novine Ekspres politika su donele feljton u 14 nastavaka sa radovima sa naučnog skupa.

Na TV Global u Nišu je održan serijal sa nazivom Antička istorija Srba sa preko 12 emisija, koje su privukle pažnju publike.

Ranoindijska teorija

Jedan broj romantičarskih istoričara zastupao je teoriju da su Srbi poreklom iz Indije, odakle su se selili u raznim pravcima - u Sibir, Mesopotamiju, severnu Afriku, na Kavkaz, Balkan i u ostatak Evrope.

Civilizacija Sarasvati je najstarija indoevropska civilizacija. Svetska istoriografija ovo još nije zvanično potvrdila imajući u vidu da je istraživanje još u toku. Srpska alternativna istoriografija povezuje sam naziv Sarasvati sa srpskim nacionalnim imenom, najviše se pritom pozivajući na sličnost glasova „B“ i „V“ (koji se inače mešaju u mnogim indoevropskim jezicima). U delu Rgvede, pisana na sanskrtu, u njenoj osmoj himni (RV 8.32.2), pominju se osobna imena „SRbinda“ (SRbinda) i „KusuRbinda“ (KusuRbinda), između drugih brojnih osobnih imena. Sanskrtolozi su ovaj nalaz smatrali značajnim, i ubrzo se pojavilo mišljenje da naziv SRbinda predstavlja zapravo titulu a ne lično ime, i da se radi o tituli vladara naroda Srba.

U sklopu teorije o poreklu Srba iz Indije, izneta je i teza da su pripadnici antičkog naroda Sjanbi (poznatog i kao Sarbi) na području današnje Mongolije u stvari bili Srbi, na osnovu sličnosti njihovog imena sa imenom Srba.

Sarmatska teorija

Glavni članak: Sarmati

Sarmati su velika grupa naroda koja je nekad naseljavala oblast današnje Ukrajine, severnog Zakavkazja, i dela Rusije do Kaspijskog jezera.

Sarmati svojevrstan prelaz između Iranaca i Slovena. Srpska alternativna istoriografija smatra činjenicom da su Sarmati zapravo iskvaren oblik imena Srbi, te da su Srbi sarmatsko pleme. Ovu teoriju u svojim knjigama obrazlaže Miodrag Milanović.

Srpska alternativna istoriografija koristi ove izvore kao dokaz o autohtonosti Srba na Balkanu, uglavnom imajući u vidu sličnost imena naroda i naziva toponima sa srpskim etnonimom.

Kritike

Glavni članak: Srbi pre Adama i posle njega

Srpska autohtonistička škola je osporena od strane istoričara kao neosnovana. Kritikuju se metodi novoromantičara kao što su proizvoljno tumačenje toponima, etnonima i sličnih pojmova, pozivanje na teorije zavere i na tajne dokaze i izvore.

Indijska hipoteza

Jedan broj romantičarskih istoričara zastupao je teoriju da su Srbi poreklom iz Indije, odakle su se selili u raznim pravcima - u Sibir, Mesopotamiju, severnu Afriku, na Kavkaz, Balkan i u ostatak Evrope.

U sklopu ove teorije, izneta je i teza da su pripadnici antičkog naroda Sjanbi (poznatog i kao Sarbi) na području današnje Mongolije u stvari bili Srbi, na osnovu sličnosti njihovog imena sa imenom Srba.

Ostale hipoteze

Postoji puno teorija koje objedinjuju neke od navedenih. Tako je Milojević smatrao da su Srbi poreklom iz Indije i Irana i starosedeoci Balkana u isto vreme.

Antropologija i genetika

Srbi uglavnom pripadaju dinarskoj rasi, jednom od varijeteta bele rase.

Prema podacima Srpskog DNK projekta od avgusta 2017. godine na preko 1.478 testiranih, kod Srba su prisutne sledeće haplogrupe:

• I2a-CTS10228 sa 35,2%
• R1a sa 17,3%
• E1b-V13 sa 14,4%
• I1 sa 8,86%
• J2b sa 6%
• R1b sa 5,48%
• J2a sa 3,3%
• G2a sa 3,04%
• N2-P189.2 sa 2,7%
• J1 sa 1,4%
• I2-M223 sa 0,87%
• Q sa 0,54%
• Ostali 0,091%

Mirabal Sheyla et al,"Human Y-chromosome short tandem repeats: A tale of acculturation and migrations as mechanisms for the diffusion of agriculture in the Balkan Peninsula", American Journal of Physical Antropology, Volume 142, Issue 3, pages 380-390, July 2010

• I1: 7,8%
• I2b1: 1,67%
• I2a2: 38,5%

Ukupno I: 47,97%

• R1a: 14,5%
• R1b: 4,5%
• E1b1b: 17,3%
• J1: 0,6%
• J2a: 3,3%
• J2b: 1,7%
• G2a: 2,2%
• N: 3,3%
• Q: 1,7%
• H: 2,2%
• L: 0,6%

Vidi još

• Srpska autohtonistička škola
• Iranska teorija o poreklu Srba

Literatura

• Aleksandar M. Petrović, Kratka arheografija Srba, Novi Sad, 1994.
• Živko D. Petković, Prve pojave srpskog imena, Beograd, 1996.
• Lazar Šebek, Stari Srbi, Serbi sveske 2, Izdavač: Krim, Beograd, Ložionička 4.
• Lazo M. Kostić, O srpskom imenu, Srbinje - Novi Sad, 2000.
• Sava S. Vujić - Bogdan M. Basarić, Severni Srbi (ne)zaboravljeni narod, Beograd, 1998.
• Nikola Jeremić, Srpska zemlja Bojka, Zemun, 1993.
• Relja Novaković, Baltički Sloveni u Beogradu i Srbiji, Beograd, 1985.
• Relja Novaković, Još o poreklu Srba, Beograd, 1992.
• Relja Novaković, Srbi, Beograd, 1993.
• Relja Novaković, Srbi i njihovi pradavni srodnici, Beograd, 2000.
• Pavel Jozef Šafarik, O poreklu Slovena po Lorencu Surovjeckom, Novi Sad, 1998.
• Herodot, Istorija
• Đorđe Janković, Srpske gromile , Beograd, 1998.
• „High-Resolution Phylogenetic Analysis of Southeastern Europe Traces Major Episodes of Paternal Gene Flow Among Slavic Populations“
• The Society for Nordish Physical Anthropology: „The Living Slavs“
• Mogući antički pomeni srpskog i hrvatskog nacionalnog imena, Igor Mojsilović, Beograd, 2001.
• Electronic journal of vedic studies, Michael Witzel, Enrica Garzilli, Makoto Fushimi, Ludovico Magnocavallo, Harvard University, University of Perugia 1999.
• Słownik Słowiańskich staroźytności, Vroclav-Varšava-Krakov 1967.
• True origins of the peoples of the Eastern Europe, Sidnej 2001.
• Vojna enciklopedija, Izdanje leksikografskog zavoda, Beograd 1975.
• Odlomci istorije Srba, Miloš Milojević, Beograd 1872 (reprint).
• Prvih pet vekova srpske istorije, Konstantin Nikolajević, Beograd 1999.
• Srbi Plinija i Ptolemeja, Niko Županić, Beograd, 1924.
• Srbi, ime Srbi kroz vreme i prostor, Relja Novaković, Beograd 1993.
• Srbi, Narod najstariji, Olga Luković Pjanović, Beograd 1990.
• Serbi-narod i rasa, nova vulgata, Jovan I. Deretić, Banja Luka 1998.
• Srpski stari vek (Miodrag Milanović), Vandalija, Beograd 2008.
• Istorijsko poreklo Srba (Miodrag Milanović), Vandalija, Beograd 2011.
• Pisani izvori i komentari o povesti Srba sa hronologijom (Miodrag Milanović), Vandalija, Beograd, 2013.
• Letopis matice slovenske, Ljubljana 1869.
• Slovenski Bogovi na Balkanu (Aleksandra Bajić), Pešić i sinovi, Beograd, 2006.
• Srbi jesu narod najstariji,Tom 1, (Miloš Grozdanović), Niš, 2003, 2008.
• Opšta teorija sveta, Tom 2,(Miloš Grozdanović), Niš, 2010.
• Rtanjski Horusov kameni pečat piramidalnog vremena i prostora, Tom 3, (Miloš Grozdanović), Niš, 2013.
• Srpski etaloni jezika, vremena i prostora u istoriji svetske civilizacije, Tom 4, (Miloš Grozdanović), Niš. 2013.
• Nova kosmogonija sveta, Tom 5, Miloš Grozdanović, Adela Margot, dr Mirjana Sovilj, Niš, 2014.

Spoljašnje veze

• Poreklo srba
• Čiju genetiku nose Srbi (RTS Kvadratura kruga - Zvanični kanal)
• Atlas ljudskog putovanja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. april 2008), Projekat Genografija