Heraldika
Heraldika je širok pojam, koji obuhvata dizajn, prikaz i proučavanje grbnog znamenja, kao i srodnih disciplina, poput veksilologije, zajedno sa proučavanjem ceremonije, čina i pedigrea.[2][3][4] Izučavanje grbova, najpoznatija grana heraldike, obuhvata dizajn i prenos heraldičkog dostignuća. Vojna oprema od heraldičkog interesa obično obuhvata grb na štitu, kacigu i čelenku, zajedno sa svom pratećom opremom, kao što su držači štita, bedževi, heraldički barjaci i motoi.[5]
Iako upotreba razne opreme za označavanje pojedinaca i grupa seže do antike, i oblik i upotreba takve opreme uveliko su se razlikovali, a koncept regularnih, naslednih dizajnova, koji predstavljaju prepoznatljivu odliku heraldike, nije se razvio do poznog srednjeg veka.[6] Veoma često se tvrdi da je upotreba šlemova sa zaštitnim licima tokom ovog perioda otežala prepoznavanje komandira na bojnom polju kada su se velike vojske okupljale tokom dužih vremenskih perioda, što je zahtevalo razvoj heraldike kao simboličkog jezika, međutim postoji vrlo je malo stvarne podrška za ovo gledište.[6][7]
Heraldika je u užem smislu nauka o grbovima, kaja je kao pomoćna istorijska nauka, nastala u 11. veku. Nastala je u vreme krstaških ratova. Prvi krstaši nisu nosili obeležja na štitovima i odeći, da bi se vremenom usled otežanog raspoznavanja vitezova pod oklopom uvelo označavanje štita i odeće. Kako je vreme odmicalo ukazala se potreba za „popisom” odnosno vođenjem evidencije o simbolima na štitu, tj. o vlasniku svakog grafičkog (likovnog) izobraženja na štitu. Svaki vitez je mogao da ima samo jedan jedinstven likovni prikaz za svoj grb. Tako da je grb na neki način ime i prezime pojedinca (u to vreme viteza) izobraženo (nacrtano) na štitu. Potrebu za vođenjem evidencije zahtevali su u početku vojskovođe na terenu, a kasnije i vladari. Tako da je svaki vojvoda ili vladar imao svog Herolda. Ovi pojedinci, heroldi, su bili upućeni u sve osobenosti grboslovlja, odnosno imali su poseban jezik i termine za opisivanje grbovnih znamenja (blazoniranje). Heroldi su ujedno i izrađivali, grafički (likovno) izobražavali grb na osnovu pisanog blazona. Vremenom, kako su vitezovi dobijali imanja i privilegije izdvajao se sloj bogatih (plemenitih). To plemstvo je dobilo od vladara, pored imanja i materijalnih dobara, grbove za svoje zasluge. Ti grbovi su postali nasledni i u narodu je ostala priča da su grbovi privilegija bogatih.
Lepota i raskoš heraldičkih dizajnova omogućili su im da prežive postupno napuštanje oklopa na bojnom polju tokom sedamnaestog veka. Heraldika je pesnički opisana kao „sluškinja istorije”,[8] „skraćena notacija istorije”,[9] i „cvetna granica u bašti istorije”.[10] U moderno doba, pojedinci, javne i privatne organizacije, korporacije, gradovi, mesta i regioni koriste heraldiku i njene konvencije da simbolišu svoje nasleđe, dostignuća i aspiracije.[11]
U današnje vreme, od 20. veka do danas grboslovlje se često povezuje i sa rodoslovljem, jer su nosioci grbova iste dobijali u nasleđe. Grb može da ima svako bez obzira na status i bilo koje razlike. Heraldika se, po oblastima kojima se bavi, uglavnom deli na:
- državna heraldika - grbovi savremenih i istorijskih država
- gradska heraldika - heraldika raznih gradova i opština
- oblasna herladika - oblasti i pokrajine raznih država
- crkvena heraldika - sveštenstvo i crkvena hijerarhija
- akademska heraldika - akademske institucije
- porodična heraldika - grbovi plemićkih familija
- grbovi raznih pojedinaca
- sportska heraldika - grbovi sportskih saveza, sportskih klubova
Heraldika je razvila veliku raznovrsnost simbola kojima se koristi, i dodelila specifična značenja svakom od njih: osnovne boje, životinje, biljke, mitološka bića, i predmeti.
Osnovna pravila
urediHeraldika se zasniva na strogo utvrđenim heraldičkim pravilima, od kojih su mnoga opšta i univerzalna. Svaki grb mora biti jedinstven tako da ne mogu postojati dva ista grba, pa se dva slična moraju razlikovati bar u nekom detalju. Takođe, jedna osoba tj. jedan nosilac grba može imati u upotrebi samo jedan grb.
Takođe, ima i heraldičkih pravila koja se u jednoj zemlji primenjuju a u drugoj ne. To je zato što je heraldika u nekim zemljama razvile neke specifičnosti koje su ostale samo njoj svojstvene. Prema zemljama, može se razlikovati nekoliko glavnih sistema heraldike:
Razvoj heraldike
urediU srednjem veku kad su vitezovi nosili oklope i kacige bilo je vrlo teško da se međusobno raspoznaju. Zbog toga su počeli da nose znamenja (grbove) vladara kojima su potčinjeni. Naročito tokom krstaških ratova ova „moda“ se proširila u celoj Evropi. Ubrzo je broj različitih grbova toliko narastao da kraljevi nisu više mogli da pamte koji je koji. Umesto njih su pamtili prvi heraldičari. Oni su za vreme bitaka stajali pored kraljeva i pojašnjavali im koji vojnici pripadaju kom velikašu i na čijoj strani se bore.
Još tada, iz XI – XIII veka, datiraju prva pravila heraldike. Prvo i osnovno je: grb mora da bude prepoznatljiv (jasan) na daljinu–razumljivo je zašto. Iz ovog su izvučena neka praktična pravila. Boja ne sme da ide uz boju, i metal ne sme da bude uz metal. (Metali su inače srebro i zlato, tj. bela i žuta.) Zatim, koriste se samo čiste boje a ne pastelne ili nejasne, kako bi se i na velikoj daljini razlikovale.
Punjenje je ono što stavimo unutar grba, najčešće kakva životinja ili biljka, a može da bude i tvrđava, ili uopšte ma koji predmet.
Ako stručnim jezikom „opišemo“ grb, svaki heraldičar će po tom tekstualnom opisu moći da nacrta kako grb približno izgleda. Postoje i računarski programi koji manje ili više uspešno crtaju grbove po opisima. Taj opis se naziva blazon, i prilično je jednostavan, s tim što je potrebno poznavati terminologiju, koja je mešavina francuskih, engleskih i latinskih naziva.
Heraldička deviza
urediHeraldička deviza je kratka, obično latinska maksima koja, iako postoje krilatice i na nacionalnim jezicima, prenosi opštu mudrost, jasno upućujući na ideologiju viteštva i plemenitosti.
Ovakvi natpisi su se obično postavljali na trake ispod grba ili na pijedestal držača. Da su u grbu bili držači bez postolja, mogli bi da drže vrpcu sa motom, na primer u kandžama zadnjih nogu. Moto je takođe bio unapređenje grba, zbog čega se retko sreće u poljskoj heraldici pre 18. veka, a popularnost stiče tek u vreme nakon podele. U novije vreme krilatice se često nalaze u nacionalnim grbovima, posebno u mladim zemljama, npr. Afričkim.
U grbovima porodica škotskih klanova postoje dvostruke parole, iznad kacige je ratni poziv klana, obično na galskom, a ispod štita uobičajena krilatica.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Dennys 1975, str. 97–98.
- ^ Fox-Davies 1909, str. 1
- ^ Friar 1987, str. 183
- ^ Webster's Third New International Dictionary, C. & G. Merriam Company, Cambridge, Massachusetts (1961).
- ^ Fox-Davies 1909, str. 1, 57–59
- ^ a b Fox-Davies 1909, str. 1–18
- ^ John Brooke-Little, An Heraldic Alphabet, Macdonald, London (1973), p. 2.
- ^ Boutell 1890, str. 5
- ^ Fox-Davies 1909, str. v
- ^ Iain Moncreiffe of that Ilk & Pottinger, Simple Heraldry, Thomas Nelson (1953).
- ^ Fox-Davies 1909, str. 19–26
Literatura
uredi- Boutell, Charles (1890). Aveling, S. T., ur. Heraldry, Ancient and Modern: Including Boutell's Heraldry. London: Frederick Warne. OCLC 6102523 — preko Internet Archive.
- Burke, Bernard (1967). The General Armory of England, Scotland, Ireland and Wales; Comprising a Registry of Armorial Bearings from the Earliest to the Present Time. Baltimore: Genealogical Publishing.
- Dennys, Rodney (1975). The Heraldic Imagination. New York: Clarkson N. Potter.
- Elvins, Mark Turnham (1988). Cardinals and Heraldry. London: Buckland Publications.
- Fairbairn, James (1986). Fairbairn's Crests of the Families of Great Britain & Ireland. New York: Bonanza Books.
- Fox-Davies, Arthur Charles (1904). The Art of Heraldry: An Encyclopedia of Armory. London: T.C. & E.C. Jack — preko Internet Archive.
- Fox-Davies, Arthur Charles (1909). A Complete Guide to Heraldry. London: T.C. & E.C. Jack. LCCN 09023803 — preko Internet Archive.
- Franklyn, Julian (1968). Heraldry
. Cranbury, NJ: A.S. Barnes and Company. - Friar, Stephen, ur. (1987). A Dictionary of Heraldry . New York: Harmony Books. ISBN 9780517566657.
- Gwynn-Jones, Peter (1998). The Art of Heraldry: Origins, Symbols, and Designs. London: Parkgate Books. ISBN 9780760710821.
- Humphery-Smith, Cecil (1973). General Armory Two. London: Tabard Press. ISBN 9780806305837.
- Innes of Learney, Thomas (1978). Innes of Edingight, Malcolm, ur. Scots Heraldry (3rd izd.). London: Johnston & Bacon. ISBN 9780717942282.
- Le Févre, Jean (1971). Pinches, Rosemary; Wood, Anthony, ur. A European Armorial: An Armorial of Knights of the Golden Fleece and 15th Century Europe. London: Heraldry Today. ISBN 9780900455131.
- Louda, Jiří; Maclagan, Michael (1981). Heraldry of the Royal Families of Europe. New York: Clarkson Potter.
- Mackenzie of Rosehaugh, George (1680). Scotland's Herauldrie: the Science of Herauldrie treated as a part of the Civil law and Law of Nations. Edinburgh: Heir of Andrew Anderson.
- Moncreiffe, Iain; Pottinger, Don (1953). Simple Heraldry - Cheerfully Illustrated. London and Edinburgh: Thomas Nelson and Sons.
- Neubecker, Ottfried (1976). Heraldry: Sources, Symbols and Meaning. Maidenhead, England: McGraw-Hill.
- Nisbet, Alexander (1984). A system of Heraldry. Edinburgh: T & A Constable.
- Parker, James (1970). A Glossary of Terms Used in Heraldry. Newton Abbot: David & Charles.
- Pastoureau, Michel (1997). Heraldry: An Introduction to a Noble Tradition. Abrams Discoveries. New York: Harry N. Abrams.
- Paul, James Balfour (1903). An Ordinary of Arms Contained in the Public Register of All Arms and Bearings in Scotland. Edinburgh: W. Green & Sons — preko Internet Archive.
- Pinches, J. H. (1994). European Nobility and Heraldry. Heraldry Today. ISBN 978-0-900455-45-2.
- Reid of Robertland, David; Wilson, Vivien (1977). An Ordinary of Arms. Second. Edinburgh: Lyon Office.
- Rietstap, Johannes B. (1967). Armorial General. Baltimore: Genealogical Publishing.
- Siebmacher, Johann. J. (1890—1901). Siebmacher's Grosses und Allgemeines Wappenbuch Vermehrten Auglage. Nürnberg: Von Bauer & Raspe.
- Slater, Stephen (2003). The Complete Book of Heraldry. New York: Hermes House. ISBN 9781844772247.
- von Volborth, Carl-Alexander (1981). Heraldry – Customs, Rules and Styles. Ware, Hertfordshire: Omega Books. ISBN 978-0-907853-47-3.
- Wagner, Anthony (1946). Heraldry in England. Penguin. OCLC 878505764.
- Wagner, Anthony R (1967). Heralds of England: A History of the Office and College of Arms. London: Her Majesty's Stationery Office.
- von Warnstedt, Christopher (oktobar 1970). „The Heraldic Provinces of Europe”. The Coat of Arms. XI (84).
- Woodcock, Thomas; Robinson, John Martin (1988). The Oxford Guide to Heraldry. New York: Oxford University Press.
- Woodward, John; Burnett, George (1892) [1884]. Woodward's a treatise on heraldry, British and foreign: with English and French glossaries. Edinburgh: W. & A. B. Johnson. ISBN 978-0-7153-4464-4. LCCN 02020303 — preko Internet Archive.
- Zmajić, Bartol (1971). Heraldika, sfragistika, genealogija. Zagreb: Školska knjiga.
- Zmajić, Bartol (1996). Heraldika, sfragistika, genealogija, veksilologija: Rječnik heraldičkog nazivlja. Zagreb: Golden marketing.
Spoljašnje veze
uredi
- Rečnik heraldičkih pojmova (jezik: engleski)
- Srpska heraldika, zvanični registar srpske heraldike
- Srpsko heraldičko društvo
- CIPM - Odbor za Heraldičke i Genealoške Studije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. mart 2019)
- Društvo srpskih grbonosaca „Miloš Obilić"
- EuropeanHeraldry.org catalogues a large number of European noble titles and heraldry.
- Heraldry of Greatlitvan Nobility Архивирано на сајту Wayback Machine (27. септембар 2017)
- Heraldry of the World (civic heraldry), an overview of thousands of coats of arms of towns and countries
- International heraldry Introduction and examples
- Heraldisk Selskab The Scandinavian Heraldry Society (one of the oldest and largest societies dedicated to heraldic research)
- Heraldry for Kids Introducing Heraldry for Kids with free heraldry activity sheets
- Heraldica The history of heraldry, knighthood and chivalry, glossary of the blazon, themes, coats of arms, etc.