Frula
Frula (od mađ. furulya; ital. zufolo, engl. pipe; fr. fifre, nem. Pfeife)[1] je duvački aerofoni instrument koji se pravi od jednog komada drveta, najčešće šljive i drena, pošto se to drvo najlakše buši.[2]
 Moldavske frule (fluer) | |
| Klasifikacija | narodni instrument |
|---|---|
Frula je jednostavni narodni instrument cilindričnog oblika, sličan uzdužnoj flauti. Gornji kraj cevi je ravno zasečen i delimično je zatvoren čepom, ispod kojeg je na poleđini urezan četvrtasti otvor sa oštrim bridom. Na njemu je 6 otvora za sviranje, kojima se u novije vreme na instrumentima manjih dimenzija pridružuje i 7. otvor na poleđini.[3]
Sviranje na fruli, kao domen usmenih tradicija i izraza, odnosno izvođačkih umetnosti, prisutno je među stanovništvom na celoj teritoriji Srbije. Zbog toga je frulaška praksa uvrštena u Nacionalni registar Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[4]
Opis instrumenta
urediSastoji se iz čepa (dance) kojim je instrument zatvoren sa gornje strane (ne u potpunosti s obzirom da mu je odsečen jedan uzdužni deo da bi omogućio prolaz vazduha kroz cev svirale). Princip dobijanja tona je takav da se duvanjem uzana vazdušna struja iz sviračevih usta se upravlja u uski prorez (pisak ili labinu), gde se razbija o oštru ivicu i dolazi do treperenja usled deljenja vazdušnog mlaza na usni. Otuda se frula ubraja u labijalne instrumente (lat. labea - usna).[2]
Na poleđini instrumenta nalazi se otvor sa oštrim bridom koji se naziva vetrilo (glasnica ili prozorče), koje seče vazduh stvarajući ton. Na dnu svirale nalazi se rupa koja se naziva oduška. Na prednjoj strani svirale nalazi se šest rupa koje se pokrivaju prstima i jedna na poleđini pomoću kojih možemo izvesti sedam tonova u dve oktave (najčešće tonovi durske lestvice, a po mogućnosti molske).[5]
Izrada današnjih frula postala je prava majstorija. Savremeni graditelji izrađuju frule različitih veličina i štimova, kristalno jasnog tona i intonacije. Graditelji frule često ukrašavaju rezbarijama, šarama u boji i bakarnom žicom ili gvozdenim obručima.
Izrada frule
urediZa izradu frule koriste se različite vrste drveta. Najčešće je to šljiva, dren, bagrem, jasen, zova, šimšir, vrba, javor, lipa, trešnja, jorgovan, divlja kruška, divlja jabuka, klen, dud, tuja, grab i sl.[6]
Veoma je važna i starost drveta. Što je drvo starije, bolje je za ovu namenu. Najčešće se koristi drvo staro 20 godina, a kod vrsta koje sporo rastu (kakav je dren) stablo se seče posle najmanje 30. godina. Odabir drveta se vrši u jesen, ali može sve do marta, u vreme kada za biljke nastupa period mirovanja, pa ne puštaju sokove i ne napada ih žižak. Kao materijal za izradu frula biraju se stabla koja rastu na južnoj, osunčanoj strani i na siromašnoj podlozi. Nikako se ne biraju stabla koja rastu na plodnom zemljištu.[6]
Drvo se suši prirodno najmanje pet godina. Dužina sušenja zavisi od vrste drveta, to je vreme potrebno da se ono na prirodan način oslobodi viška vlage. Posle sušenja pristupa se izradi koja je najvećim delom ručna. Svakom primerku se posvećuje posebna pažnja. Prilikom izrade naročito se vodi računa da instrument pored lepog zvuka i izgleda bude lak za sviranje.[7]
Istorijat
urediZa frulu važi da je majka svih muzičkih instrumenata. Ako se izuzmu udaraljke, može se smatrati najstarijim muzičkim instrumentom. Mnogi narodi u svojoj tradiciji imaju frulu u nekom obliku. Za njen nastanak i razvoj vezane su mnoge legende (priče, bajke, basne, muzička dela). Jedna od njih govori da je prvu frulu odsvirao vetar na slomljenoj trsci. Čovek je zatim samo oponašao prirodu.[7]
Instrumenti slični fruli bili su poznati još najstarijim narodima. S obzirom da su se jednostavno i lako gradili. Svaka trska i stara šuplja kost mogla je poslužiti za pravljenje ovog instrumenta. Duvački instrumenti bili su poznati u Egiptu (dve rastavljene svirale, dok je duga jednostruka svirala bila veoma retka). Svirala je tada bila ženski, a truba muški instrument, korišćen u vojnim procesijama. Jedan od najstarijih pomena diaulosa (dvostruke svirale) nalazi se u Homerovoj Ilijadi, mada je ovaj instrument bio poznat Grcima već nekoliko vekova pre Homerovog doba.[2]
Frula u Srbiji
uredi| Frulaška praksa | |
|---|---|
 Frulaš ansambla „Kolo” | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Teritorija Srbije |
| Zajednica | Prisutna među stanovništvom na celoj teritoriji Srbije |
| Predlagač | Muzikološki institut SANU, Fakultet muzičke umetnosti u Beogradu, Turistička organizacija grada Čačka, Sabor frulaša u Prislonici, Srpsko etnomuzikološko društvo |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Frula je najtipičniji i najrasprostranjeniji duvački instrument u muzičkoj praksi Srbije. Iako se u novije vreme popularno imenuje kao frula, ovaj instrument poznat je pod starijim nazivima. U oblastima zapadne i centralne Srbije instrument je poznat i kaosvirala ili svirojka i sviralče ili svirajče, saglasno većim ili manjim dimenzijama instrumenta, dok ga u tradiciji istočnih i južnih srpskih krajeva znaju kao duduk i duduče. Širokoj rasprostranjenosti i velikoj popularnosti frulaške prakse u Srbiji, doprinelo je ne samo lako ovladavanje izvođačkim veštinama, već i mogućnosti širokog korišćenja - kao pastirski instrumenta, ali je i deo raznovrsnih narodnih praznovanja i okupljanja, kao pratnja pesmi i igri.[2] Podršku sviranju na fruli daju i graditelji instrumenata koji, kao pojedinci ili u okviru specijalizovanih radionica, čuvaju zanatske veštine izrade frule.[3]
Još u srednjovekovnoj Srbiji svirač koji svira na svirali nazivao se svirac ili sviralnik, i ti nazivi su se dovodili u vezu isključivo sa sviralom (frulom, flautom). Svi svirači u to vreme bili su skomrasi (putujući muzičari) i trebalo je da zabave prisutne. Crkva ovaj instrument nije podržavala, niti je bilo odobravano plesanje i pevanje. Zato su donošene zabrane sviranja svirale, kao i svih vidova svetovne zabave, a svirale su se (pored gusala) smatrale sredstvom „đavolske obmane”.[2]
U mnogim krajevima Srbije na fruli i dvojnicama svirali su pastiri čuvajući svoja stada. Frula se koristi i dan-danas kao narodni instrument. Frulaška praksa, kao domen usmenih tradicija i izraza, odnosno izvođačkih umetnosti, prisutna je među stanovništvom na celoj teritoriji Srbije.[3][8]
U narodnoj muzičkoj praksi oduvek su postojali ansambli različitog sastava. Kod starijih sastava ansambli su imali dva do tri izvođača, a u 20. veku javljaju se složeniji ansambli, po uzoru na evropske, koji imaju veći broj izvođača. U Srbiji su najpopularniji duvački ansambli, koji se dele na limene (tzv. bleh) duvačke i frulaške. Frulaški ansambli su najčešći u severoistočnoj Srbiji. Sačinjava ih tri do četiri frulaša, koji sviraju frule različite veličine, uz obaveznu ritmičku pratnju, najčešće bubnja. Karakteristična svirka za ove ansamble je u paralelnim oktavama.[2]
Koliko je ovaj instrument popularan i koliko se frulaška tradicija do danas očuvala u Srbiji najbolje svedoče brojne manifestacije posvećene fruli (selo Jagnjilo kod Mladenovca), Dani Save Jeremića (Ražanj), sabori frulaša (Lelić kod Valjeva, Prislonica kod Čačka), takmičenja frulaša (selo Iđoš kod Kikinde), Frula fest (Kruševac).[9]
Poznati srpski frulaši
urediBez obzira na krajnju jednostavnost ovog instrumenta, brojni svirači kod nas i u našoj bližoj okolini na fruli postižu zapanjujući umetnički nivo muziciranja i virtuoziteta.
Poznati srpski frulaši su Adam Milutinović, Sava Jeremić, Tihomir Paunović, Velja Kokorić, Borivoje Todorović, Bora Dugić, Slobodan Vukićević, Spasoje Jović, Andrija i Tomislav Bajić, poznatiji kao Braća Bajić, Rade Jovanović, Mitar Vasić i drugi.
Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije
urediFrulaška praksa, kao domen usmenih tradicija i izraza, odnosno izvođačkih umetnosti, prisutna je među stanovništvom na celoj teritoriji Srbije i uvrštena je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[3]
Frula u mitologiji
uredi
U grčkoj mitologiji i kulturi posebno i značajno mesto zauzima Panova frula. Prema predanju, frulu je izumeo Pan, personifikacija pastirskog života, koji je prvobitno bio poluživotinja-polučovek, a kasnije se smatrao bogom pećina i gajeva. Pan je frulom uveseljavao bogove, nimfe, ljude i životinje. U narodnoj bajci "U cara Trojana kozje uši", koju je zabeležio Vuk Stefanović Karadžić, pominje se frula napravljena od trske, koja je izrasla na onome mestu na kome je berberin poverio zemlji svoju tajnu.[2]
Frula je kao narodni, folklorni instrument prisutna i u srpskim narodnim običajima i verovanjima. Tako se, na primer, smatra da kada se zasvira u magičnu frulu, čak i pokojnici ustaju iz groba da zaigraju. Na zvuk frule kreću se kola bez zaprežne stoke i tada se okupljaju đavoli i nečista sila. Kada čobanin zasvira u frulu, koze zaigraju. Postoji i predanje o krilatom čoveku koji je izašao iz jezera, zasvirao u sviralu, šarenu kao najveća zmija, pa su se kamenje i granje zanjihali. Zabeležena je i legenda o detetu koje je sviralom udarilo crnu mačku na bunjištu, pa u taj čas postalo hromo.[2]
Frula u izrekama i poslovicama
urediU srpskom su jeziku brojne izreke i poslovice u kojima je centralna leksema frula:[2]
- Poslednja (deveta ili zadnja) rupa na svirali – bezvredna stvar ili nevažna osoba
- Duvati u isti duduk – isto misliti sa nekim
- Zasviraj, ali i za pojas zadeni - znači ’znati meru’
- Jedan od naziva za frulu, duduk, ima u srpskom jeziku i figurativno značenje ’glup čovek’.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Vlastimir Peričić, Višejezični rečnik muzičkih termina
- ^ a b v g d đ e ž z Aksić, Nina. „Frula”. POJMOVNIK SRPSKE KULTURE. Etnografskog instituta SANU. Arhivirano iz originala 15. 02. 2019. g. Pristupljeno 14. 2. 2019.
- ^ a b v g „Frulaška praksa”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 7. 2. 2019.
- ^ „Lista elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 7. 2. 2019.
- ^ Dimitrijević 2006, str. 4-5.
- ^ a b Dimitrijević 2006, str. 7
- ^ a b Marić, Milorad. „O instrumentu”. Frulaš. Milorad Marić & Art VJ Media. Arhivirano iz originala 01. 02. 2019. g. Pristupljeno 14. 2. 2019.
- ^ „FRULA - NAJMNOGOBROJNIJ INSTRUMENT NA SVETU”. www.musicstop.rs. Pristupljeno 2023-02-04.
- ^ „KAKO JE FRULA POSTALA SRPSKI NACIONALNI INSTRUMENT: Centar društvenog života svakog srpskog sela”. Zvanična prezentacija. Centar akademske reči, Šabac. Arhivirano iz originala 15. 02. 2019. g. Pristupljeno 14. 2. 2019.
Literatura
uredi- Dimitrijević, Ljubomir (2006). Škola za frulu. Knjaževac: Nota. Pristupljeno 14. 2. 2019.COBISS.SR 134933260
Spoljašnje veze
uredi
- „Blok-flauta iz ledenog doba”. Glas javnosti. 6. 2. 1999. Pristupljeno 14. 2. 2019.
- autor:, Sofija. „TRADICIONALNI MUZIČKI INSTRUMENTI: Neke su svirali za svoju dušu, a neke za podstrek i motivaciju naroda”. Opanak - magazin za očuvanje srpske tradicije i običaja. Pristupljeno 14. 2. 2019.