Tuzla
Tuzla je treći grad po veličini u Bosni i Hercegovini i administrativni centar Tuzlanskog kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine. Prema popisu iz 2013. bilo je 80.570 stanovnika.[2]
Tuzla | |
|---|---|
Tuzla | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Tuzlanski kanton |
| Grad | Tuzla |
| Stanovništvo | |
| — 2013. | 80.570[1] |
| — gustina | 377,5/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 32′ 17″ S; 18° 40′ 34″ I / 44.538152° S; 18.676107° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 245 m |
| Površina | 294 km2 |
  Tuzla Tuzla na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 75000 |
| Pozivni broj | +387 (0)35 |
| Veb-sajt | grad |
.jpg)
.jpg)
Grad Tuzla je dom Panonskih jezera, jedinog slanog jezera u Evropi kao dio svog centralnog parka i ima više od 350.000 ljudi koji posjećuju njegove obale svake godine.[3][4] Istorija grada seže u 9. vek, dok moderna Tuzla datira iz 1510. godine kada je postala važan garnizonski grad u Osmanskom carstvu.[5] U Bosni i Hercegovini, Tuzla se takođe smatra jednim od najmultikulturnijih gradova u zemlji, a uspela je da zadrži pluralistički karakter grada tokom čitavog rata u Bosni i Hercegovini i poslije, sa Bošnjacima, Srbima, Hrvatima i manjim brojem Jevreja nastanjenima u Tuzli.[6]
Tuzla je privredni, kulturni, obrazovni, zdravstveni i turistički centar sjeveroistočne Bosne.[7] Obrazovni je centar i dom dva univerziteta, među kojima i državni Univerzitet u Tuzli. Takođe je glavno industrijsko čvorište i jedno od vodećih ekonomskih uporišta zemlje sa širokim i raznovrsnim industrijskim sektorom, uključujući sektor usluga koji se širi zahvaljujući turizmu.
Kultura
urediTuzla je grad velike književne tradicije. Odavde potiču Meša Selimović, Derviš Sušić, Stjepan Matijević, Matija Divković, Muhamed Hevai Uskufi.
Slikarstvo
urediIz Tuzle potiču slikari Đorđe Mihajlović (Akademija u Minhenu), Adela Ber (Akademija u Beču). Sredinom treće decenije u likovni život se uključuju Franjo Leder, Ismet Mujezinović, Dragiša Trifković. Iz Tuzle potiču Džejms Haim Pinto (James Haim Pinto), jedan od vodećih američko-meksičkih muralista i Kristijan Kreković, slavni peruanski slikar. Međunarodna galerija portreta u Tuzli je osnovana 1964. godine.
Obrazovanje
urediPrvi organizovani oblici školstva datiraju iz 17. vijeka i vezani su za Behram-begovu medresu. Danas postoje 23 osnovne, 15 stručnih srednjih škola te 3 gimnazije: „Katolički školski centar Sv. Franjo“, Gimnazija „Meša Selimović“, Gimnazija „Ismet Mujezinović“. Univerzitet u Tuzli je osnovan 1976. godine.
Klima
uredi| Klima Tuzla (1991—2020, ekstremi 1961—2020) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 21,0 (69,8) |
25,3 (77,5) |
30,0 (86) |
33,0 (91,4) |
34,2 (93,6) |
37,2 (99) |
40,7 (105,3) |
40,5 (104,9) |
38,2 (100,8) |
31,0 (87,8) |
26,6 (79,9) |
21,6 (70,9) |
40,7 (105,3) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 12,7 (54,9) |
14,0 (57,2) |
17,7 (63,9) |
23,5 (74,3) |
26,2 (79,2) |
30,4 (86,7) |
31,8 (89,2) |
33,1 (91,6) |
28,6 (83,5) |
22,7 (72,9) |
17,9 (64,2) |
9,7 (49,5) |
33,1 (91,6) |
| Maksimum, °C (°F) | 5,5 (41,9) |
8,2 (46,8) |
13,1 (55,6) |
18,2 (64,8) |
22,6 (72,7) |
26,1 (79) |
28,3 (82,9) |
28,8 (83,8) |
23,5 (74,3) |
18,7 (65,7) |
12,5 (54,5) |
6,0 (42,8) |
17,62 (63,73) |
| Prosek, °C (°F) | 0,5 (32,9) |
2,4 (36,3) |
6,3 (43,3) |
11,0 (51,8) |
15,3 (59,5) |
18,8 (65,8) |
20,9 (69,6) |
20,5 (68,9) |
15,7 (60,3) |
11,1 (52) |
6,1 (43) |
1,3 (34,3) |
10,83 (51,47) |
| Minimum, °C (°F) | −3,0 (26,6) |
−2,1 (28,2) |
1,3 (34,3) |
5,2 (41,4) |
9,4 (48,9) |
13,2 (55,8) |
14,5 (58,1) |
14,4 (57,9) |
10,3 (50,5) |
6,3 (43,3) |
2,5 (36,5) |
−1,8 (28,8) |
5,85 (42,53) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −9,8 (14,4) |
−8,0 (17,6) |
−2,5 (27,5) |
−0,3 (31,5) |
7,1 (44,8) |
10,7 (51,3) |
12,4 (54,3) |
12,4 (54,3) |
8,1 (46,6) |
2,7 (36,9) |
−1,5 (29,3) |
−6,4 (20,5) |
−9,8 (14,4) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −25,8 (−14,4) |
−22,0 (−7,6) |
−17,9 (−0,2) |
−6,6 (20,1) |
−1,1 (30) |
4,0 (39,2) |
6,0 (42,8) |
5,3 (41,5) |
−1,0 (30,2) |
−8,0 (17,6) |
−13,0 (8,6) |
−19,0 (−2,2) |
−25,8 (−14,4) |
| Količina padavina, mm (in) | 58,1 (2,287) |
53,5 (2,106) |
59,4 (2,339) |
71,9 (2,831) |
101,9 (4,012) |
115,4 (4,543) |
95,6 (3,764) |
69,8 (2,748) |
76,6 (3,016) |
78,6 (3,094) |
70,4 (2,772) |
68,3 (2,689) |
919,5 (36,201) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 9,4 | 9,3 | 8,6 | 9,8 | 11,1 | 11,1 | 8,9 | 6,8 | 7,9 | 8,5 | 8,3 | 9,8 | 109,5 |
| Relativna vlažnost, % | 80,9 | 75,9 | 68,6 | 67,9 | 71,6 | 71,9 | 70,7 | 70,9 | 75,6 | 78 | 79,3 | 82,8 | 74,51 |
| Popodnevna relativna vlažnost, % | 73 | 65 | 54 | 56 | 56 | 57 | 56 | 55 | 58 | 63 | 68 | 76 | 61,4 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 71,9 | 96,3 | 147,3 | 176,1 | 215,9 | 231 | 261,9 | 258,3 | 182 | 148,4 | 88,9 | 62,7 | 1.940,7 |
| Izvor #1: NOAA NCEI[8] | |||||||||||||
| Izvor #2: Deutscher Wetterdienst (ekstremi 1961—2015, popodnevna vlažnost u 14 časova, 1973—1993)[9][10][a] | |||||||||||||
Istorija
urediTuzla je jedno od najstarijih naselja u Evropi sa kontinuitetom življenja. Dokaz tome su i pronađeni ostaci starog naselja sojeničkog tipa iz vremena neolita.
Arheolozi su otkrili brojna naselja sa bogatim ostacima materijalne kulture prastarih stanovnika ovog područja. Pronađen je veliki broj neolitskih glinenih posuda sa raznim ornamentima od crne, sive i crvene keramike ali i kameni noževi, sekire, strugači i drugo. Otkriveni su ostaci hrane, ljudske kosti, životinjske kosti i razni plodovi koji su koristili za ishranu ljudi tog doba. I ovi podaci potvrdili su tvrdnje da je područje Tuzle bilo naseljeno još u mlađem kamenom dobu.
Među pronađenim arheološkim materijalima ističe se i keramička neolitska posuda čija je namena bila kuvanje slane vode i proizvodnja soli.
Prva pisana reč o Tuzli potiče iz 950. godine. Te je godine vizantijski istoričar i car Konstantin Porfirogenit u svom delu „O upravljanju carstvom“, izričito spomenuo Tuzlu kao grad, pod rimskim nazivom Salines što znači „grad soli“, sa napomenom da se nalazi pod vlašću srpskog kneza Časlava, koji je poginuo u borbi sa Mađarima.
Drugi svjetski rat (1941—1945)
urediU Tuzli su ustaše, prvih dana po osnivanju NDH, formirali jednu svečanu povorku, došli sa muzikom pred spomenik kralja Aleksandra, odsvirali posmrtni marš i oborili spomenik kličući Paveliću. Zatim je povorka otišla do doma Kralja Petra i tu na isti način srušila bistu Kralja Petra, a pred realnom gimnazijom bistu dr. Đorđa Lazarevića. Zatim su došla kola za đubre gradske opštine pa su na njih natovarili sve bronzane ostatke pomenutih spomenika i odvukli.[11]
U Tuzli su skinute table na kojima su imena ulica napisana ćirilicom i postavljene nove sa imenima rimokatolika i muslimana napisanih latinicom. Vladičanskoj kancelariji u Tuzli dat je rok od 3 sata da se skine ćirilički natpis sa ustanove jedne njihove zadužbine.[12]
U zatvoru u Tuzli postojao je naročit način mučenja Srba. U jednoj posebnoj sobi nalazilo se jedno veliko bure "na čijim se dugama iznutra sa svih strana bili pričvršćeni železni ekseri. Često su ustaše izjutra izvodili po više zatvorenika i jednog po jednog trpali u bure, pa onda bure kotrljali tako da su ekseri parali telo, a iz rana je curila krv koju su ustaše drugim zatvorenicima pokazivali". Zatim su ih izmučene vadili iz bureta i sekli im uši, nos, vadili oči i zube, odsecali ruke i noge, dok nisu umrli.[13]
Ustaše i Hadžiefendićevi legionari u srezu tuzlanskom „vršili su silovanja maloletnih srpskih devojaka, koje su zatim klali“.[14]
Iz Tuzlanskog sreza odveden je u logore ne samo veliki broj muškaraca već i žena i devojaka i dečaka od 14 godina.
Kada su, tokom Drugog svetskog rata, 2. oktobra 1943. godine partizanske jedinice oslobodile Tuzlu od okupatora, Tuzla je bila najveći oslobođeni grad u Evropi.
Rat u Bosni i Hercegovini (1992—1995)
urediTuzla je jedini grad u Bosni i Hercegovini u kojoj, na izborima 1991. godine, nisu pobijedile nacionalističke stranke. Pobedu na tim izborima odneo je blok SK—SDP koji je osvojio 68% glasova, a za načelnika opštine je izabran Selim Bešlagić. Iako su se lokalne vlasti deklarativno zalagale za mir i bile protiv nacionalizma, veliki broj Srba iz Tuzle i okolnih mesta morao je već početkom rata da napusti svoje domove, a nad vojnicima JNA, koji su se mirno povlačili iz grada, bošnjačke snage izvršile su napad na kolonu vozila JNA. U tom napadu je 15. maja 1992. godine poginulo 100—200 starešina i vojnika, pretežno srpske nacionalnosti.
Drugi veliki zločin koji je obilježio ovaj rat u Tuzli je masakr na Kapiji, koji se zbio 25. maja 1995. godine, kada je granata, za koju se pretpostavlja da je ispaljena sa položaja VRS na Ozrenu, usmrtila 71, a ranila 115 civila. Zločin se dogodio u centralnoj gradskoj ulici, centru noćnog života, popularnoj „Kapiji“. Na tom mjestu, u znak sjećanja, stoji spomenik sa imenima žrtava i tekstom koji izaziva polemike: „Na ovom mjestu, 25. maja 1995. godine, srpski fašistički agresor je granatom prekinuo 71 mladi život. Proučite fatihu i pomolite se. Pamtite i opominjite. Građani Tuzle.“
UNHCR je 17. jula 1998. godine Tuzlu proglasio otvorenim gradom.
Stanovništvo
uredi| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Tuzla | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[15] | 1991.[16] | 1981.[17] | 1971.[18] | 1961.[19] | |||
| Ukupno | 74 457 (100,0%) | 83 770 (100,0%) | 65 091 (100,0%) | 53 926 (100,0%) | 37 760 (100,0%) | ||
| Bošnjaci | 56 893 (76,41%) | 44 091 (52,63%)1 | 30 448 (46,78%)1 | 31 257 (57,96%)1 | 7 984 (21,14%)1 | ||
| Hrvati | 6 005 (8,065%) | 6 328 (7,554%) | 5 383 (8,270%) | 6 145 (11,40%) | 5 405 (14,31%) | ||
| Bosanci | 3 704 (4,975%) | – | – | – | – | ||
| Srbi | 2 486 (3,339%) | 13 137 (15,68%) | 11 278 (17,33%) | 12 224 (22,67%) | 11 498 (30,45%) | ||
| Neizjašnjeni | 1 817 (2,440%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 1 388 (1,864%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 677 (0,909%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 506 (0,680%) | – | 17 (0,026%) | 62 (0,115%) | 1 (0,003%) | ||
| Ostali | 443 (0,595%) | 3 912 (4,670%) | 756 (1,161%) | 1 039 (1,927%) | 249 (0,659%) | ||
| Albanci | 193 (0,259%) | – | 146 (0,224%) | 109 (0,202%) | 96 (0,254%) | ||
| Nepoznato | 107 (0,144%) | – | – | – | – | ||
| Jugosloveni | 83 (0,111%) | 16 302 (19,46%) | 16 301 (25,04%) | 2 187 (4,056%) | 11 472 (30,38%) | ||
| Crnogorci | 41 (0,055%) | – | 467 (0,717%) | 452 (0,838%) | 407 (1,078%) | ||
| Makedonci | 38 (0,051%) | – | 88 (0,135%) | 123 (0,228%) | 242 (0,641%) | ||
| Turci | 34 (0,046%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 23 (0,031%) | – | 139 (0,214%) | 230 (0,427%) | 324 (0,858%) | ||
| Pravoslavci | 12 (0,016%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 7 (0,009%) | – | – | – | – | ||
| Mađari | – | – | 68 (0,104%) | 98 (0,182%) | 82 (0,217%) | ||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Poznati Tuzlaci
uredi
- Meša Selimović, pisac
- Faruk Prcić, sprinter i dobitnik „Zlatnog ljiljana“ tokom rata u BiH
- Mirza Delibašić, sportista
- Ismet Mujezinović, umetnik
- Planinka Jurišić-Atić, klavirski pedagog
- Mirsad Hadžiefendić, umetnik
- Denis Azabagić, klasični gitarista
- Dejan Ivanović, klasični gitarista
- Predrag Stanković, muzički pedagog
- Vladimir Valjarević, koncertni pijanista
- Svetlana Kitić, rukometašica
- Razija Mujanović, košarkašica
- Vlado Kerošević, glumac
- Emir Hadžihafizbegović, glumac
- Dejan Slavuljica, umetnik
- Dževad Šećerbegović, fudbaler
- Damir Mršić, košarkaš
- Sinan Alić, bivši glavni urednik FRONTA SLOBODE
- Sanel Redžić, gitarista
- Ćazim Sarajlić, direktor Međunarodne galerije portreta
- Hamza Orlović, osnivač hamzevijske sekte u islamu
- Lepa Brena, estradna zvezda
- Miroslav Tadić, gitarista
- Šefket Kurt, muftija
- Sanja Maletić, pevačica
- Zorana Mihajlović, ministarka građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture Republike Srbije
- Nenad Popović, ministar zadužen za inovacije i tehnološki razvoj u Vladi Republike Srbije
- Miško Jovanović, trgovac, nacionalni radnik, član Mlade Bosne
Gradovi pobratimi
uredi
Galerija
uredi-
„Kapija“ -
„Kapija“ -
Robna kuća „Tuzlanka“ -
Arheološki park sojenica, u pozadini popularna „Fišek“ zgrada. -
Termoelektrana Tuzla
Napomene
uredi- ^ Station ID for Tuzla is 14557 Use this station ID to locate the sunshine duration
Reference
uredi- ^ „Preliminarni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013, Federalni zavod za statistiku, Statistički bilten 195, Sarajevo, decembar 2013.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 13. 5. 2015. g. Pristupljeno 18. 1. 2015.
- ^ „Preliminary Results Of the 2013 Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina” (PDF). Agency for Statistics of Bosnia and Herzegovina. 5. 11. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2018. g. Pristupljeno 10. 11. 2013.
- ^ PORTAL, Oslobođenje (24. 8. 2017). „Oslobođenje – Panonska jezera posjetilo više od 350.000 gostiju”. Pristupljeno 3. 1. 2018.
- ^ „Tuzla Culture | Tuzla History”. World66.com. Pristupljeno 2013-11-24.
- ^ „Tuzla (Bosnia and Herzegovina) – Encyclopædia Britannica”. Britannica.com. Pristupljeno 2013-11-24.
- ^ „Tolerance: Additional Resources”. Beyond Intractability. Pristupljeno 2013-11-24.
- ^ „BH Tourism – Tuzla”. Bhtourism.ba. Arhivirano iz originala 2018-01-21. g. Pristupljeno 2013-11-24.
- ^ „World Meteorological Organization Climate Normals for 1991-2020: Tuzla-14557” (XLS). ncei.noaa.gov (Excel). National Oceanic and Atmosoheric Administration. Pristupljeno 12. 3. 2024.
- ^ „Klimatafel von Tuzla / Bosnien und Herzegowina” (PDF). Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world (na jeziku: nemački). Deutscher Wetterdienst. Pristupljeno 22. 11. 2016.
- ^ „Station 14557 Tuzla”. Global station data 1961–1990—Sunshine Duration. Deutscher Wetterdienst. Arhivirano iz originala 2017-10-17. g. Pristupljeno 22. 11. 2016.
- ^ Stranjaković 1991, str. 80, 81
- ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941—1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 82
- ^ Najveći zločini sadašnjice: patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941—1945, Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac, Dečje novine (1991), str. 201
- ^ Ljubomir Litnić, kelner iz Tuzle, Beograd 16.11.1942. godine
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 7. 4. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 111/112)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 27. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 27. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 27. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 27. 4. 2016.
