Trifkovićev trg (Novi Sad)
Trifkovićev trg jedan je od najstarijih trgova u starom jezgru Novog Sada i nalazi se u neposrednoj blizini Trga slobode. Pravougaonog je oblika. Po dužim stranama definišu ga okolni blokovi zgrada, dok je na kraćim stranama ograničen Njegoševom i Ulicom Svetozara Miletića. Na trg se uliva Ulica Laze Telečkog koja ga spaja sa Zmaj Jovinom ulicom.[1] Duž centralnog dela trga nalazi se mala zelena površina.
| Trifkovićev trg | |
|---|---|
 Stambeno-poslovna zgrada trgovca Jovanovića na Trifkovićevom trgu | |
| Bivša imena | Jarčev trg Ulica dobrog pastira Pozorišni trg Deakov trg Trg Koste Trifkovića |
| Nazvana po | Kosti Trifkoviću |
| Održava | Grad Novi Sad |
| Dužina | oko 108 m |
| Širina | oko 17 m |
| Površina | oko 2000 m2 |
| Lokacija | Novi Sad |
| Poštanski broj | 21000 |
| Konstrukcija | |
| Početak izgradnje | polovina 18. veka |
| Drugo | |
| Poznata po | Kuća na Trifkovićevom trgu br. 2 Stambeno-poslovna zgrada trgovca Jovanovića |
Na prostoru uz Njegoševu ulicu, sa obe strane trga, nalaze se dve značajne zgrade: na broju 1 stambeno-poslovna zgrada trgovca Jovanovića, poznata i kao „Apoteka”[2] i Kuća na Trifkovićevom trgu br. 2 koja je zaštićena kao spomenik kulture i nepokretno kulturno dobro Novog Sada.[3]
Ime
urediUlica nosi ime po velikom srpskom komediografu, advokatu i gradskom pravozastupniku Kosti Trifkoviću koji je živeo u jednoj od zgrada na ovom trgu.
Najstarije ime ovog trga bilo je Jarčev trg. Nije poznato poreklo ovakvog imena, a neke od pretpostavki su da se tu nalazila kafana sa tim imenom ili pijaca na kojoj su se prodavali jarci i koze. Kasnije se zvao ulica Dobrog pastira, a u vreme kada se tu nalazilo prvo novosadsko pozorište - Pozorišni trg. Oko 1900. godine preimenovan je u Deakov trg,[a] a posle Prvog svetskog rata dobija ime trg Koste Trifkovića. Za vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata ponovo se zove Deakov trg, a nakon oslobođenja dobija ime Trifkovićev trg, koje nosi sve do danas.[4]
Kosta trifković
urediKosta Trifković (1843—1875) bio je srpski dramski pisac, realistički nastavljač Sterijine komedije. Rođen je u Novom Sadu, u činovničkoj porodici. Kao dete pohađao je i srpsku i nemačku osnovnu školu, a gimnaziju je završio u više gradova. Veoma rano je zavoleo pozorište i čitao Molijerova dela, uglavnom u originalu. Iako fizički hendikepiran, napušta školovanje i jedno vreme radi kao mornar, ali se ubrzo vraća u Novi Sad i zatim u Debrecinu upisuje prava. Po povratku u Novi Sad postaje činovnik u jednoj advokatskoj kancelariji. Pored uspešne činovničke karijere Trifković gradi i karijeru uglednog javnog kulturnog radnika, vezujući se uglavnom za Maticu srpsku. Umro je veoma rano, u 32. godini.
Kosta Trifković napisao je niz dramskih dela u kojima daje sliku tadašnjeg građanskog društva.[5] Među najznačajnijim njegovim delima su: Izbiračica, Školski nadzornik, Francusko-pruski rat, Ljubavno pismo, Čestitam, Na Badnji dan, Mladost Dositeja Obradovića i druge. Pored toga, zajedno sa Zmajem i Abukazemom pokrenuo je 1862. godine književni časopis Javor.[6]
Istorija
urediNa Tomerlinovoj mapi Novog Sada iz 1746. godine mesto na kome se danas nalazi Trifkovićev trg još uvek je plavom bojom bio ucrtan jedan dunavski rukavac, koji se protezao do Uspenske crkve. Oko ovog prostora, duž Dunavske, Zmaj Jovine, ulice Laze Telečkog, pa oko današnjeg Trifkovićevog trga i dela Njegoševe prema Masarikovoj pružala se granica koja je razdvajala istočni militarni deo grada u kom su živele vojničke porodice od zapadnog, građansko-trgovačkog.[7] Kasnije je ovaj rukavac nasut i na bivšim njegovim obalama podignute su prve kuće.[8]
Trg, ovakav kakav je danas, nastao je u vreme kada je Novi Sad postao nezavisna varoš i nalazio se u nekadašnjem centru grada.[8] Na Sauterovom planu[b] grada iz 1889. godine vidi se da trg već dobija današnji oblik, ali umesto zgrada na levoj strani nalazi se vrt Plebanije (rimokatolički župni dom). Ime trga u to vreme bilo je ulica Dobrog pastira. Na originalnom planu su crnom bojom istaknuti značajni objekti u gradu. Na Trifkovićevom trgu su označena dva objekta: Građanska dvorana (prvo novosadsko pozorište) na sredini trga, okrenuta ka Miletićevoj i Vatrogasni dom na uglu Njegoševe i trga. Pored Vatrogasnog doma bila je bašta Plebanije. Ovu baštu je plebanija parcelisala te su u drugoj polovini 19. veka i na njenom mestu podignute dve zgrade.[4] Tu je 1900. podignuta i spratna zgrada, velika porodična kuća, koja je danas zaštićena i ima status kulturnog dobra i spomenika kulture.[3]
Godine 1922. Na uglu trga i Njegoševe podignuta je ugaona spratna zgrada poznata kao „Apoteka”, stambeno-poslovna zgrada prvobitno izgrađena za novosadskog trgovca trgovca Kostu Jovanovića.[9] Podignuta je na mestu četiri male porodične kuće. U jednoj od njih, na samom uglu, živeo je čuveni dugogodišnji direktor gimnazije Vasa Pušibrk. Odmah pored „Apoteke” stanovao je (i umro) veliki komediograf Kosta Trifković po kome je trg dobio svoje današnje ime. Na tu kuću je, u njegovu čast, Srpsko narodno pozorište postavilo spomen ploču.[4]
Savremeno doba
urediTokom 20. veka na trgu se dugo vremena nalazla autobuska okretnica sa koje je polazilo nekoliko gradskih linija. U sklopu okretnice bilo je i nekoliko dispečerskih kućica, a jedno vreme ovde se nalazila i benzinska stanica.[8] Trg je u to vreme bio veoma prometna gradska saobraćajnica. Prilikom izgradnje Spensa ovaj prostor je preuređen u delimičnu pešačku zonu. Iako se na sredini trga i dalje nalazi mala zelena površina Trifkovićev trg danas se najviše koristi kao parking,[10] uprkos tome što je više puta rekonstruisan.[7] Poslednjom rekonstrukcijom obnovljen je travnjak, uređeno je postojeće drveće, zasađeno novo ukrasno šiblje i ruže, a postavljen je i parkovski mobilijar - kante za otpatke i klupe.[11] Sa trga se pruža pogled na zgradu Srpskog narodnog pozorišta, svega oko 250 m udaljenu od mesta na kome se nalazilo prvo novosadsko pozorište.
Na uglu Trifkovićevog trga i ulice Svetozara Miletića 80-ih godina nalazio se i kultni[12] novosadski kafić „Rupa”.[7]
Na Trifkovićevom trgu
urediTrifkovićev trg 1
uredi
Na Trifkovićevom trgu br. 1 nalazi se stambeno-poslovna zgrada poznata kao „Apoteka”, prvobitno izgrađena za trgovca Kostu Jovanovića 1922. godine. Ovo je jedan od prvih većih objekata koje je projektovao čuveni novosadski arhitekta Daka Popović. Ovaj objekat i danas svojim nenametljivim poznosecesijskim izgledom predstavlja najskladnije arhitektonsko delo na trgu. Na masivnoj trospratnici nema previše ukrasa. Glavni efekat pružaju dva bočna kalkana i ugaona kupola konstruisana i izvedena po eklektičkim načelima.[9] U prizemlju zgrade se i danas nalazi apoteka po čemu je zgrada i dobila ime pod kojim je poznata.[2] Pored apoteke, na Trifkovićevom trgu, stanovao je veliki komediograf Kosta Trifković po kome je trg i dobio današnje ime.[4]
Ugao Trifkovićevog trga i Njegoševe
urediNa uglu Trifkovićevog trga i Njegoševe ulice, kako se vidi na Sauterovom planu iz 1889,[b] nekada se nalazio Vatrogasni dom. Kada bi se oglasilo zvono sa gradske kuće, ovde bi se okupljali dobrovoljni vatrogasci, uglavnom novosadske zanatlije i odavde kretali da gase požar. U Domu su se nalazile šupe za kola i šmrkove, a do njih štale u kojima se uvek u pripravnosti nalazilo dva para konja. Sačuvana je fotografija Vatrogasnog doma iz 1963. godine. Pored Vatrogasnog doma bila je bašta rimokatoličke Plebanije (rimokatolički župni dom). Ovu baštu je Plebanija parcelisala, te su u drugoj polovini 19. veka tu podignute dve zgrade.[4]
Trifkovićev trg br. 2
uredi
Na broju 2 nalazi se spratna zgrada izgrađena 1900. godine. Kao veliku stambenu luću podigli su je Filip Sengl i Paul Knez po projektu baumajstera Martina Sotića, jednog od prvih domaćih novosadskih graditelja.[v][13] Zgrada je izgrađena u stilu istoricizma, sa osnovom u obliku ćiriličnog slova „P”. Kako je bila zidana za dva vlasnika, unutrašnji prostor organizovan je u dva dela. Oko 1906. godine kuću je kupio lekar i dramski pisac dr. Lazar Marković (1876- 1935). Kuća ima izrazito širok ulični front, simetrično organizovan tako da je u središtu polukružno završen ulaz. Na fasadi se nalazi dvanaest vertikala otvora. Prizemlje fasade je obrađeno rustično u imitaciji kvadera, dok je sprat dekorisan frizovima, segmentnim frontonima nad prozorima i kordonskim vencem. Kuća na Trifkovićevom trgu 1997. godine proglašena je spomenikom kulture.[3]
Ugao Trifkovićevog trga i ulice Svetozara Miletića
urediNa Sauterovom planu[b] vidi se zgrada Građanske dvorane (Pozorišta) koja se nalazila na sredini trga. Pročelje zgrade bilo je okrenuto prema Miletićevoj ulici. Ovo pozorište je bilo prvo novosadsko pozorište. Društvo za srpsko narodno pozorište (kasnije Srpsko narodno pozorište) je osnovano 1861. godine. Prva inicijativa za gradnju pozorišne zgrade javila se 1838. godine, ali je bila neuspešna. Druga inicijativa pokrenuta je 1868. i rezultovala je izdavanjem dozvole za zidanje Građanske dvorane (1871) na praznom prostoru između Lebarskog sokaka i ulice Dobrog pastira, na sadašnjem Trifkovićevom trgu. Zgrada je izgrađena 1871. godine prema projektu novosadskog graditelja Đerđa Molnara.[14] Uprkos značajnom mestu koje je Građanska dvorana imala u društvenom i kulturnom životu Novosađana, zgrada je po isteku privremene dozvole, uz proteste građana, srušena 1892. godine.[4]
Napomene
uredi- ^ Pretpostavlja se po Ferencu Deaku (mađ. Kehidai Deák Ferenc, 1803 – 1876), mađarskom državniku i ministru pravde
- ^ a b v Poznati Sauterov plan Novog Sada 1885. prozvan je po autoru, merniku Josifu Sauteru. Štampan je u vidu litografije i danas se čuva u Muzeju Grada Novog Sada i Biblioteci Matice srpske (Pg V 6). “Nacrt slobodne kraljevske varoši Novi Sad”, kako se plan zvanično zove, donosi detaljan prikaz ulične regulacije grada sa ucrtanim gabaritima pojedinačnih objekata i brojevima kućišta, odnosno parcela dok su javne zgrade i hramovi posebno naznačeni. Plan ima natpise na srpskom, mađarskom i nemačkom. Sauterov plan kao ključni prikaz grada u drugoj polovini 19. veka u literature je detaljno analiziran i više puta publikovan.[9]
- ^ Posle rušenja Novog Sada, tokom bombardovanja 11. i 12. juna 1849. godine, kada je od postojećih 2812 zgrada ostalo svega 808 sačuvanih objekata, zahvaljujući zajmu koji je odobren u Beču došlo je do velike obnove grada. U Novi Sad su stigli baumajsteri (zidarski majstori) iz čitave Habzburške monarhije i po obavljenom poslu su napustili grad. Oni su podigli i obnovili veliki broj građanskih kuća u samom centru grada, koje su zamenile prvobitne, većinom skromne kuće sa doksatima i drvenim stepeništem u orijentalnom stilu. Od nekada skromnog poluorijentalnog mesta Novi Sad je postao manja srednjeevropska varoš. Krajem 19. veka se pojavio veći broj domaćih majstora i graditelja, među kojima su bili Jozef Cocek, Martin i Sebastijan Sotić, Franc i Karl Lerer, Stevan Frank, Vilmoš Linarić i drugi.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „Ulica Trifkovićev trg, Novi Sad, Južno-Bački okrug”. PlanPlus. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ a b „Kategorija: Period Socijalizma”. Kultura sećanja. Arhivirano iz originala 03. 12. 2021. g. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ a b v „Kuća na Trifkovićevom trgu broj 2 u Novom Sadu”. Zvanična prezentacija. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Novog Sada. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ a b v g d đ „O TRIFKOVIĆEVOM TRGU”. NS Priče. 29. 12. 2020. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ Mala enciklopedija Prosveta 2 - M-Š. Beograd: Prosveta. 1959. str. 700.
- ^ „"Izbiračica" Koste Trifkovića”. Izbiračica. Beograd: JRJ. 2003. str. 107—110. ISBN 86-7609-118-8.
- ^ a b v Ignjić, Dejan (13. 4. 2021). „NOVOSADSKI TRGOVI (2): Umesto pešaka povlašćeni automobili”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ a b v Knežev, Zoran (1. 7. 2016). „IZ ISTORIJE GRADA: Tihi šapat starih novosadskih ulica, 2. deo”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ a b v „Stambeno-poslovna zgrada trgovca Jovanovića, 1922/23”. Graditelji Novog Sada. 15. 3. 2013. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „Najznačajnije novosadske ulice”. I love Novi Sad. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „Uređuje se Trifkovićev trg u Novom Sadu”. RTV. 15. 12. 2017. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ Ignjić, Dejan (18. 10. 2018). „KULTNI GRADSKI KAFEI: Mesta koja opstaju uprkos godinama i trendovima”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ Dragosavljević Savin, Ljiljana. „Ko je gradio Novi Sad?”. VISIT NS. Arhivirano iz originala 03. 12. 2021. g. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „Đerđ Molnar”. Graditelji Novog Sada. Pristupljeno 3. 12. 2021.
Spoljašnje veze
uredi- „Plan, a u planu grad… Novi Sad”. SEEcult. 12. 2. 2019. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- „Staro jezgro srpske Atine”. Srbiju volimo. 2. 5. 2015. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- „Trifkovićev trg, Novi Sad (Stari grad), Grad Novi Sad”. Ulicama Srbije. Arhivirano iz originala 03. 12. 2021. g. Pristupljeno 3. 12. 2021.
