Stari grad (Budva)
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Stari grad u Budvi (lat. Butua, Butoba) je gradska tvrđava u današnjem istoimenom naselju. Tvrđava je prvobitno podignuta na ostrvu nedaleko od obale, a kasnije je prevlakom spojen sa kopnom tako da je danas to obalsko utvrđenje, iako je prvobitno bilo ostrvsko. Grad je očuvan i dan danas. Njegove se kuće koriste za život. Teško je stradao u velikom zemljotresu 1979. godine, ali su zidine i kuće uspješno sanirane.
Prošlost grada
urediUtvrđeni grad na ovom prostoru je postojao još u doba antike. Mada su Grci osnovali mnoge kolonije u Mediteranu, po svemu sudeći, u delu obale Jadranskog mora, na području današnje Crne Gore, nisu uspeli u naseljavanju kolonista, jer im to nije dopuštalo domorodačko ilirsko stanovništvo. Umjesto toga, postojali su samo pojedini grčki tržišni centri — emporiji. Jedan od njih je, tokom VI – V vijeka prije nove ere, bio u Budvi (Butua). Prvi pomen ovog ilirskog grada nalazimo u V veku pre nve ere, kod Sofokla, a Pseudo-Ksilaks navodi da se od njega do Drača putuje morem dan i noć, a kopnom tri dana. Budva je poznata i po kasnijim, bogatim grčkim nalazima, kada je uticaj sa Egejskog mora bio još veći. Iz ovog perioda u gradu su pronađeni ratnički šljemovi (takozvani grčko-ilirski) koji sa paragnatidama (štitnicima za obraze) podsećaju na korintske, ali im za razliku od njih nedostaje štitnik za nos (nazal). Šlemovi su uvoženi iz Grčke (pronađeni datiraju iz V-VI vijeka p. n. e.) i bili su omiljeni među Ilirima (Enhilejcima) a to se vjerovatno tiče i ostalih dijelova zaštitne vojničke opreme.
Zemlja (Enhilejaca), na kojoj je osnovan grad Budva, pominje se još u mitovima vezanim za Kadmosa i Harmoniju, doseljenika iz grčke Tebe. Kadmosov sin je po mitu imao ime Ilirios: eponim starih Ilira. Po jednom fragmentu Filona, koji navodi Stefan Vizantinac, Kadmos je došao među Enhilejceu grad Budvu, na volovskim kolima, da bi im (po podatku Apolodora) pomogao u ratu protiv drugih plemena Ilira ("Illyri proprie dicti"). Nakon ilirsko-rimskih ratova, Budva potpada pod vlast Rima. Konventi ili opida (oppida civium Romananorum) bila su naselja koloniziranih rimskih građana, doseljenih u Ilirik, odnosno kasniju provinciju Dalmaciju. Među takvim naseljima se pominje i Butua-Butuanum (Budva). Sem Italika, u ovim gradovima postoji i veći broj trgovaca, Grka i orijentalaca, a razvijeno zanatstvo utiče na formiranje zanatskih kolegija. Razaranjem antičke Duklje od strane Avara i dolaskom Slovena, veliki broj romanizovanih starosedelaca se povukao u utvrđene primorske gradove. U ranom srednjem veku, Budva je vizantinski grad, sa grčkom vojnom posadom (garnizonom) i iliro-romanskim stanovništvom, a nastanjivali su je i grčki i italijanski trgovci. Sloveni žive po župama i bili su nekoliko vekova podanici vizantijskog cara. Po osamostaljenju Dukljanske kneževine Budva ulazi u njen sastav, a kasnije i u sastav Kraljevine Duklje. Posle 1181. u državi je Stefana Nemanje, Kraljevini Srbiji i Carstvu. Po uzoru na Dušanov zakonik, u vrijeme cara Stefana Uroša IV sačinjen je – Statut grada Budve. U kasnijem periodu, ovaj grad se nalazio pod vlašću Balšića, Crnojevića i Srpske despotovine. Koristeći prodore Turaka na Balkansko poluostrvo, Mlečani nisu zauzimali velike posede odjednom. Dugim i strpljivim radom na terenu obećanjima su pridobijali „kuću po kuću“. Do 1435. godine srpskoj su despotovini, u primorju Zete, oduzeli sve, sem: Bara i Budve. Veliko vijeće, u Veneciji, 31.12.1435. godine, izabralo je Đurđa Brankovića, sa sinovima i naslednicima, za mletačkog građanina i plemića (svečani dokument napisan je 26.03.1436. godine i na njega stavljen zlatni pečat Mletačke republike) čime je istovremeno srpski despot postao i član Velikog veća. Međutim, nakon prvog pada Srpske despotovine pod tursku vlast 1439, takvo stanje su iskoristili Mleci: preduhitivši Turke, do 1443. zauzimaju cio obalski pojas Donje Zete, od Bojane do Kotora. Tako su pod njihovu vlast pali i gradovi: Ulcinj, Bar i Budva. U predatim im mestima, Mlečani su za rektore (načelnike) postavljali svoje plemstvo, u periodu od 1441. do 1797. godine Imena ovih rektora sačuvana su u mletačkom arhivu. Posle pada Mletačke republike, Budva ulazi u sastav Austrougarske.
Galerija
uredi-
Položaj Budve i stanje posjeda 1441. godine (po prodoru S. V. Kosače u Zetu).
Literatura
uredi- Aleksandar Deroko, „Srednjovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“, Beograd, 1950.
- Sindik, Ilija (1957). „Odnos grada Budve prema vladarima iz dinastije Nemanjića”. Istoriski časopis. 7: 23—36.
Spoljašnje veze
uredi- Spisak mletačkih rektora i načelnika grada Budve (1442—1797) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014)
