Robert Li

Robert Edvard Li (engl. Robert Edward Lee; Stratford Hol, 19. januar 1807 — Leksington, 12. oktobar 1870) bio je vojnik i general u službi SAD i kasnije snaga Juga u Američkom građanskom ratu 1861 — 1865. godine. Li je jedan od najznačajnijih vojnih zapovednika u istoriji SAD.

Robert Li
General Robert Edvard Li, 1863.
Lični podaci
Puno ime	Robert Edvard Li
Datum rođenja	(1807-01-19)19. januar 1807.
Mesto rođenja	Stratford Hol, Virdžinija, SAD
Datum smrti	12. oktobar 1870.(1870-10-12) (63 god.)
Mesto smrti	Leksington, Virdžinija, SAD
Obrazovanje	Vojna akademija Sjedinjenih Američkih Država u Vest Pointu
Vojna karijera
Vojska	Armija SAD Vojska konfederativnih država

Li je sin general-majora Henrija Lija Trećeg (Major General Henry Lee III "Light Horse Harry") (1756–1818), guvernera Virdžinije, i njegove druge žene, Ane Hil Karter (Anne Hill Carter) (1773–1829). Među njegovim precima nalaze se i Tomas Mor i kralj Robert II od Škotske.

Drugi od 46 u svojoj generaciji oficira na Vest Pointu, Li se istakao kao izuzetan vojnik u Američkoj vojsci tokom 32 godine službe. Učestvovao je u Meksičko-američkom ratu (1846—1848) i unapređen u čin majora. Ipak, najviše ga je istakla uloga zapovednika snaga Juga u Američkom građanskom ratu.

Biografija

Mladost

Robert Edvard Li rođen je u Stratford Holu, domu porodice Li u okrugu Vestmorland, Virdžinija, kao četvrto dete generala Henrija Lija III, junaka Američkog rata za nezavisnost, i An Hil Karter. Imao je šestoro braće i sestara. Godine 1818, otac mu je umro, ostavivši njega, majku, te braću i sestre sa slabim finansijskim prihodima.

Li je upisao akademiju Aleksandrija, gde je bio izvrstan student, pogotovo u matematici, ali nije mogao da priušti univerzitetsko obrazovanje, te mu je jedina mogućnost za postizanje uspeha u životu bila Vojna akademija Vest Point. Godine 1824. od porodičnog prijatelja Vilijama H. Fichjua dobio je pismo preporuka, te ga je lično predao ministru obrane Džonu K. Kalhunu. Li je 1825. primljen na akademiju. Diplomirao je 1829. godine kao drugi u klasi od 46 kadeta.

Rana karijera

Nakon diplomiranja, dodeljen mu je čin potporučnika, te je izabrao vojni rod inženjeriju, tada elitnu granu američke vojske. Prve dužnosti su mu bile gradnje odvodnih kanala na ostrvu Kokspar, Džordžija, na ušću reke Savana. To će sve postati deo tvrđave Fort Pulaski.

Nakon 17 meseci u Džordžiji, 1831. godine premešten je u Fort Monro, Virdžinija. Ubrzo se vratio u Aleksandriju gde je oženio Mari An Randolf Kustis, koja je bila u rodu sa Martom Vašington. Taj brak mu je doneo i pravo na imanje u Arlingtonu u blizini grada Vašingtona. U braku su Robert i Meri imali sedmoro dece; tri sina i četiri kćeri.

Li je služio u kancelariji glavnog zapovedništva inženjerije u Vašingtonu, 1834. – 1837. godine. Prvu važniju komandu dobio je 1837. godine. Kao poručnik nadzirao je rad inženjerije u luci Sent Luis, Misuri. Ubrzo je unapređen u čin kapetana. Godine 1841, premešten je u Fort Hamilton u luci Njujork, gde je bio zadužen za izgradnju utvrđenja.

Rat s Meksikom

Li se istakao u Američko-meksičkom ratu 1846. – 1848. godine. Bio je jedan od glavnih ljudi u štabu generala Vinfilda Skota. Njegovo poznavanje inženjerije i delotvorno upravljanje artiljerijom uveliko su doprineli padu Verakruza u ruke Amerikanaca. Na maršu do Meksiko Sitija, Li je izabrao najprohodniji teren za prolaz američke vojske. U bici kod Kero Gorda, 18. aprila 1847. godine, Li je predvodio jednu brigadu koja je Meksikancima odsekla put za povlačenje. Pre završetka rata, Li je dobio privremeni čin majora, a general Skot ga je nazvao: „najboljim vojnikom kojeg je ikada video na bojištu”.

Međuratno doba

Robert Edvard Li, pukovnik vojske Sjedinjenih država

Nakon rata Li je dobio privremeni čin potpukovnika i proveo je tri godine u luci Fort Karol u Baltimoru. Nadzornik na Vojnoj akademiji Vest Point postao je 1852. godine, te je mogao da gleda svoga sina Džordža kako upisuje akademiju i završava je kao najbolji u klasi.

Godine 1855, Li je premešten na Teksašku granicu i zapovedao je konjicom. Kao pripadnik 2. konjičke istakao se braneći doseljenike od napada indijanskih plemena Apači i Komanči. Služio je u pukovniji do 1857. kada ga je smrt svekra naterala na odsustvo iz vojske kako bi sredio poslove na nasleđenom imanju u Arlingtonu.

Godine 1859, fanatični abolicionista Džon Braun sa grupom pristalica zauzeo je oružarnicu savezne vojske u Harpers Feriju, nadajući se da će podstaknuti masovnu pobunu crnih robova širom južnih država. U trenutku izbijanja pobune Li se nalazio u Vašingtonu. Kao oficiru sa najvišim činom u blizini, Liju je povereno zapovedništvo nad jedinicom marinaca, kojima je povereno gušenje pobune. Li je ustanak ugušio za kratko vreme i vratio se svojim uobičajenim dužnostima u Teksas.

Građanski rat

Početkom 1861. predsjednik SAD Abraham Linkoln je pozvao Lija da preuzme komandu čitave vojske Sjevera, ali je Li to odbio pošto se Virdžinija (njegova matična država) odvajala od SAD, uprkos njegovim željama. Li je zatim služio kao vojni savjetnik predsjednika Juga Džefersona Dejvisa, a njegova prva vojna komanda je bila sa snagama Juga na istoku SAD, nazvanim od njega Armija Sjeverne Virdžinije (Army of Northern Virginia).

Lijeve najveće pobjede su bile Sedmodnevne bitke, Druga bitka na Bul Ranu, bitka kod Frederiksburga i bitka kod Čanselorsvila, ali su oba njegova pokušaja da završi rat prodorom prema Vašingtonu završila neuspjehom. Neriješena bitka kod Antitama 1862. je prinudila Lija da se vrati na Jug. U julu 1863. Li je pretrpio ubjedljiv poraz u bici kod Getisburga, ali se uspio povući u Virdžiniju.

U proljeće 1864. novi komandant snaga Sjevera general Ulisis Grant je počeo seriju operacija sa namjerom da uništi Lijevu armiju. U Prekozemnoj kampanji (Overland Campaign) 1864. i opsadi Petersburga (Siege of Petersburg) 1864—1865. Li je nanio velike gubitke većoj Grantovoj armiji, ali su njegovi vlastiti gubici bili nenadoknadivi. Rano u aprilu 1865, prorijeđene Lijeve snage su se povukle sa svojih utvrđenih položaja blizu Ričmonda i počele su povlačenje. Konačna Lijeva predaja se desila 9. aprila 1865. godine kod Epometoks Kort Hausa, i sve snage Juga su se predale do Juna 1865.

Lijeve pobede protiv brojčano nadmoćnog protivnika su mu osigurale slavu kao vojnom taktičaru, ali neke njegove strateške odluke, kao invazija Sjevera 1862. i 1863, se dovode u pitanje kao nepravilne odluke.

U zadnjim mjesecima Američkog građanskog rata, Li je razmatrao plan da naoruža crne robove Juga da bi popunio redove južnjačke vojske, ali plan nije došao na vrijeme za spas Konfederacije.

Poslije rata

Poslije svoje predaje kod Apomatoksa i završetka rata, Li je ohrabrivao pomirenje između Juga i Sjevera, i podržavao je predsjednika Endrua Džonsona u njegovim naporima za rekonstrukciju SAD. Međutim bio je protiv napora da se oslobođenim robovima da pravo glasa i uzme pravo glasa bivšim vojnicima i zastupnicima Juga.

Lijeva istorijska uloga

Li je postao veliki južnjački heroj rata, i popularnost mu je u čitavim SAD rasla i poslije smrti 1870. I danas, Robert Li ostaje velika figura američke istorije.

Literatura

• Davis, William C.; Pohanka, Brian C.; Troiani, Don (1997). Civil War Journal, The Leaders. Rutledge Hill Press. str. 135. ISBN 978-0-517-22193-8. 
• Blassingame, John W. (jul 1977). Slave Testimony: Two Centuries of Letters, Speeches, Interviews, and Autobiographies. Louisiana State University Press. ISBN 978-0-8071-0273-2. 
• Davis, William C. (1999). The Commanders of the Civil War. London: Salamander Books Ltd. ISBN 978-1-84065-105-8. 
• Fellman, Michael (2000). The Making of Robert E. Lee. Random House. ISBN 978-0-679-45650-6. 
• Freeman, Douglas S. (1934). R. E. Lee, A Biography. Charles Scribner's Sons. 
• Hughes, Nathaniel C., Jr.; Liddell, St. John R. (1997). Liddell's Record. Louisiana State University Press. ISBN 978-0-8071-2218-1. 
• Korda, Michael (2014). Clouds of Glory: The Life and Legend of Robert E. Lee. HarperCollins Publishers. ISBN 978-0-06-211629-1. 
• Lee, Edmund Jennings (1983). Lee of Virginia 1642–1892. Genealogical Publishing Company. ISBN 978-0-8063-0604-9. 
• McCaslin, Richard B. (2001). Lee In the Shadow of Washington. LSU Press. ISBN 978-0-807-12959-3. 
• McPherson, James M. (2008). Tried by War: Abraham Lincoln as Commander in Chief. Penguin Press. ISBN 978-1-4406-5245-5. 
• Nolan, Alan T. (1991). Lee Considered: General Robert E. Lee and Civil War History. University of North Carolina Press. ISBN 978-0-8078-4587-5. 
• Pryor, Elizabeth Brown (2007). Reading the Man: A Portrait of Robert E. Lee Through His Private Letters. Viking Press. ISBN 978-0-6700-3829-9. 
• Thomas, Emory M. (1995). Robert E. Lee. W. W. Norton & Co. ISBN 978-0-393-31631-5. 
• Foner, Eric. "The Making and the Breaking of the Legend of Robert E. Lee", New York Times Aug 28, 2017
• McCabe, James Dabney (1870). Life and campaigns of General Robert E. Lee. Atlanta, Ga., Philadelphia, Pa., National publishing company. 
• McGuire, Judith W. (1873). General Robert E. Lee, the Christian soldier. Philadelphia, Claxton, Remsen & Haffelfinger; Richmond, Woodhouse & Parham. 
• Lee, Robert E. (1897). A. L. Long, ur. Memoirs of Robert E. Lee: his military and personal history. New York, Philadelphia, J. M. Stoddart & company. 
• Adam, Graeme Mercer (1905). The life of General Robert E. Lee. New York, A. L. Burt. 
• Riley, Franklin L. (1922). General Robert E. Lee after Appomattox. New York, The Macmillan Co. 
• Connelly, Thomas L. (jun 1969). „Robert E. Lee and the Western Confederacy: A Criticism of Lee's Strategic Ability”. Civil War History. 15 (2). str. 116—132. doi:10.1353/cwh.1969.0030. 
• McChrystal, Stan (21. 11. 2018). „Good riddance. Americans need to set aside icons like Robert E. Lee to live up to our potential”. Washington Post. 

Spoljašnje veze

• Kapela gdje je Li zakopan
• Lijev spomenik kod Getisburga Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. septembar 2007)
• Lee, Robert Edward (2000). Recollections and Letters of General Robert E. Lee. Project Gutenberg. 
• Biographical article in Appleton's Encyclopedia
• Obituary of Robert E. Lee, from a Northern point of view. The New York Times; October 13, 1870
• Robert E. Lee Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. februar 2017)—An American Experience documentary
• Letter from Dwight Eisenhower about Lee Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. avgust 2016)
• Original Historical Letters: Lincoln Refuses Lee's Armistice Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jun 2013) Shapell Manuscript Foundation
• Interactive Animation of the Battle of Gettysburg—A chronicle of the 3-day battle, it also touches on Lee's tactical strategies during the American Civil War.
• Correspondences of Robert E. Lee during the American Civil War—held in the Walter Havighurst Special Collections, Miami University
• Robert Li na sajtu Projekat Gutenberg (jezik: engleski)
• Robert Li na sajtu Internet Archive (jezik: engleski)
• Robert Li na sajtu LibriVox (jezik: engleski)