Pristanišna kapija
Pristanišna kapija ili Ribarska kapija jedna je od mnogobrojnih kapija Beogradske tvrđave, istočno od Nebojšine kule. U tursko doba bila je glavni ulaz iz beogradske luke na reci Savi.
| Pristanišna kapija | |
|---|---|
 Pristanišna kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 18. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Položaj
urediPristanišna kapija se nalazila u okviru severoistočnog bedema Donjeg grada, u sastavu Beogradske tvrđave
Kroz nju se iz pristaništa ulazilo u bedemom ograđeno naselje. Ispred kapije je postojala i drvena platforma za prilaz kapiji i pristajanje čamaca, pa je često nazivana i Ribarskom kapijom.
Istorija
urediBeogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, a uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd.[1]
| „ | Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.[1] | ” |
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza.[1]
Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.[1]
U „Žitiju Stefana Lazarevića” Konstantina Filozofa, Beograd se prvi put pominje kao grad s dva pristaništa. Pretpostavlja se da su se nalazila na Dunavu i Savi,[a] što se čini sasvim logičnimm zbog strateških potreba grada na dve reke. Vrlo rano, verovatno zbog odbrane državne granice prema Vizantiji, stvoreno je Zapadno podgrađe Beogradske tvrđave sa utvrđenim pristaništem na Savi. Bedemi Zapadnog podgrađa pominju se i u pisanim dokumentima već u jedanaestom veku prilikom ugarskih napada. Oni su sprečavali prodiranje u Zapadno podgrađe, ali i upade u Gornji grad i unutrašnje utvrđenje. Bedem na severoistoku bio je dvostrukih zidova, a na jugoistoku je bio ojačan vodenim rovom.[2]
U tom sistemu bila je Pristanišna kapija izgrađena kada i pristanište na Savi, u 15. veku. Njen prvi pomen nalazi se u delima Evlije Čelebije koji je u svom opisu iz 1680. godine prikazuje kao Malu pristanišnu kapiju. Prema planu na kome je prikazan napad Austrijanaca iz 1688. godine Pristanišna kapija (koja je tada nazivana Ribarska kapija) je bila već zazidana. Pretpostavlja se da je do zaziđivanja kapije moglo da dođe, kada je posle poraza kod Beča 1663. godine, Turska preduzela radove na pripremi Beograda za odbranu od napada Austrijanaca.
Ostaci ove Pristanišne kapije otkriveni su tek 1947. godine, a sama kapija je otkopana u zazidanom stanju. Istraživanja su nastavljena 1961. godine.
Napomene
uredi- ^ Neki naučnici smatraju da su oba pristaništa bila na Dunavu.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ a b v g „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
- ^ „Gde spavaju lađe”. calameo.com. Pristupljeno 2020-04-28.
Literatura
uredi- Rokai, P., Đere, Z., Pal, T. i Kasaš, A. (2002), Istorija Mađara, Beograd: Clio. Toy, S. (1985), Castles: Their Construction and History, Dover: Dover edition.
- Čelebija, E. (1954), Putopis I: Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: Svjetlost.
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
