Pretkutnjaci
Klasa pretkutnjaka (lat. dentes praemolares) je karakteristična samo za stalnu denticiju i to su zubi koji zamenjuju mlečne molare u dentalnom luku, između 10. i 12. godine života. Po pravilu gornji i donji prvi pretkutnjak niču skoro istovremeno, a slede ih i drugi. Zajedno sa stalnim kutnjacima oni čine grupu tzv. bočnih zuba – dentes posteriores s. transcanini.
| Nazivi i oznake | |
|---|---|
| MeSH | D001641 |
| TA98 | A05.1.03.006 |
| TA2 | 909 |
| FMA | 55637 |
| Anatomska terminologija | |
Postoji ukupno osam pretkutnjaka, po dva u svakom kvadrantu humanog zubika:
- prvi gornji pretkutnjak - dens praemolaris primus superior dexter et sinister;
- drugi gornji pretkutnjak - dens praemolaris secundus superior dexter et sinister;
- prvi donji pretkutnjak - dens praemolaris primus inferior dexter et sinister;
- drugi donji pretkutnjak - dens praemolaris secundus inferior dexter et sinister.
To su četvrti i peti zub od sagitalne medijalne linije. Na osnovu položaja u zubnom luku, a takođe i sa morfološkog i funkcionalnog aspekta, oni se označavaju kao srednji (intermedijalni) i prelazni zubi, između klasa očnjaka i kutnjaka.
Glavna karakteristika pretkutnjaka je pojava grizne (okluzalne) površine, sa kvržično-grebenskim i fisurnim kompleksom. Sa vestibularne strane oni, ipak, liče na očnjake i dopunjuju ih u funkciji (kidanje hrane), ali zahvaljujući prisustvu grizne površine aktivno podržavaju i molare u mlevenju hrane tokom mastikacije. Na griznoj površini su obično prisutne dve kvržice (pa se nazivaju bikuspidi), ali neki članovi klase imaju i tri kvržice.
Gornji pretkutnjaci
urediGornji premolari su međusobno slični, naročito sa bukalnog aspekta. Ipak, prvi zub uvek pokazuje obrnut znak ugla i luka i obično dve korenske grane (bukalnu i palatinalnu), dok drugi pretkutnjak ima pravilne topografsko-anatomske znake i samo jedan koren. Prvi pretkutnjak je u celosti veći od drugog, a krune su im šire vestibulo-oralno nego mezio-distalno. Za razliku od bočnih zuba donje vilice, oni nemaju lingvalni nagib krune i uvek imaju po dve dobro razvijene kvržice.
Karakteristično za gornje premolare je da su postavljeni medijalno u odnosu na tangentu koja dodiruje vestibularne površine očnjaka i molara.
Pri blago otvorenim ustima uočava se trouglasti prostor između vestibularnih površina gornjih očnjaka, premolara i uglova usna. On se naziva bukalni koridor i veoma je važan sa stanovišta estetike i fiziognomije zubika i celog orofacijalnog sistema.
Donji pretkutnjaci
urediDonji premolari su međusobno manje slični, u poređenju sa gornjim. Prvi pretkutnjak ima slabo razvijenu oralnu kvržicu (koja liči na cingulum), pa u funkciji uglavnom dopunjuje očnjak (kidanje hrane), dok drugi pretkutnjak ima čak tri kvržice i potpomaže molare u toku žvakanja.
Oba zuba imaju lingvalni nagib krune, a prvi pokazuje i lingvalni nagib ivičnih grebenova. Nagib krune doprinosi kontinuitetu oblika donjeg zubnog luka.
Okluzalna (grizna) površina
urediOkluzalni reljef pretkutnjaka čine pozitivni elementi (kvržice i grebenovi) i negativni elementi (brazde i jamice). Svaki od njih ima svoju ulogu u procesu žvakanja i u očuvanju stabilnosti okluzije.
Najveći deo okluzalne površine zauzimaju kvržice i obično su prisutne dve (bukalna i oralna), osim kod donjeg drugog premolara. To su kupolike formacije na kojima se razlikuju: vrh, četiri grebena (mezijalni, distalni, unutrašnji i spoljni trouglasti greben) i četiri kose površine. Mezijalni i distalni greben se pružaju bočno od vrha kvržice i spajaju sa ivičnim grebenovima. Unutrašnji trouglasti (triangularni) greben je najmasivniji i pruža se od vrha kvržice do centralne brazde, a spoljni se završava u najvećem konveksitetu bukalne i oralne površine zuba.
Linearne elevacije gleđi na proksimalnim delovima grizne površine su ivični (marginalni) grebenovi, koji ograničavaju ovu površinu sa mezijalne i distalne strane. Obično su kod gornjih bočnih zuba normalni na osu zuba, a kod donjih imaju blag lingvalni nagib.
U fisurnom komplesku grizne površine glavno mesto zauzima centralna razvojna brazda, koja se pruža u mezio-distalnom pravcu i razdvaja kvržice. Na proksimalnim stranama ona se uliva u triangularne jame. Svaka jama sadrži: jamicu (lat. fossula) koja se nalazi u dubini jame, bukalnu i lingvalnu brazdu.
Okluzalna površina se može u funkcijskom smislu podeliti na unutrašnje i spoljašnje okluzalno polje. Unutrašnje polje (okluzalni plato, anatomsku griznu površinu) ograničavaju sagitalni (bočni) kvržični grebenovi i okluzalne (slobodne) ivice marginalnih grebenova, i jasno ga odvajaju od spoljašnjeg. Na spoljašnjem okluzalnom polju u okluziji učestvuje samo jedno malo područje, koje se naziva funkcionalni spoljni aspekt. Zajedno oni čine funkcionalnu griznu površinu.
Literatura
uredi- Željko Martinović (2000). Osnovi dentalne morfologije (2nd izd.). Beograd: Službeni glasnik. ISBN 978-86-7549-175-0.;
- Olga Janković; Verica Vunjak (2001). Morfologija zuba (7th izd.). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 978-86-17-08912-0.;
- Stanišić-Sinobad, Darinka (2001). Osnovi gnatologije (1st izd.). Beograd: Beograd. ISBN 978-86-7330-139-6., COBISS-ID 94080780;
