Praistorija na tlu Republike Srpske

Praistorija na tlu Republike Srpske obuhvata period istorije Republike Srpske od pojave čovjeka do vladavine Rimske republike.

Praistorija

Paleolit

Na teritoriji današnje Republike Srpske postoje arheološki ostaci iz starijeg kamenog doba (paleolita) u dvije oblasti: panonskoj regiji, na sjeveru, i mediteranskoj, na jugu Hercegovine. Panonska regija republike je predio visokih brda i planina, od Prosare i Kozare na zapadu, preko Ljubića i Vučijaka do Majevice na istoku. Preko dvije stotine paleolotskih lokaliteta, uglavnom otvorenog tipa, nalazi se na teritoriji opština Laktaši, Prnjavor, Derventa, Doboj i Teslić. Tragovi drevnih ljudi održali su se u dolinama velikih rijeka: Vrbasa, Bosne i Save. Sredinom dvadesetog vijeka pronađena su brojna nalazišta iz starijeg kamenog doba na Kamenu kod Makljenovca, u blizini Doboja. Pored ovog nalazišta, na teritoriji Republike Srpske treba istaći i lokalitet Kulaši kod Prnjavora, gdje je pronađen predmet u vidu glave patke ili neke druge barske ptice. U spomenutim paleolitskim naseobinama su po svoj prilici živjele zajednice neandertalaca koji su se, uopšte izgleda najduže održali na prostoru Balkana usljed bogate faune i obilja ležipta kremena od koga su izgrađivali raznovrsne alatke.

Butmirska kultura

Kulture mlađeg kamenog doba (neolita) razvijale su se u dolinama rijeka Bosne i Neretve u dvije zone - panonsko-balkanskoj i jadranskoj. Najpoznatija neolitska kultura jeste Butmirska, koja je se svoj naziv dobila po lokalitetu Butmir pored Sarajeva. Stanovalo se u poluukopanim kolibama ili kućama četvorougaone osnove sa kamenim temeljima i zidovima od drvenih oblica oblijepljenih glinom. Pripadnici butmirske kulture bavili su se stočarstvom, zemljoradnjom i izradom keramike u vidu loptastih lonaca, ritona i pehara ukrašenih barbotin tehnikom, a kasnije slikanim ornamentima i urezima. Od pečene zemlje pravili su male antropomorfne figurine, koje su imale značajnu ulogu u duhovnom životu pripadnika butmirske kulture. Oruđe su izrađivali na tradicionalan način od kremena i životinjskih kostiju. Butmirska kultura trajala je od sredine 5. milenijuma do kraja 4. milenijuma prije nove ere.

Pojava metala donosi novi tip naselja. Oko gradina se okuplja stanovništvo višeg stepena civilizacije, koje je svoje mrtve sahranjivalo u tumulima u zgrčenom položaju.

Glasinačka kolica

Glasinačka kultura

Zabačene oblasti centralnog Balkana tek su uoči početka istorijskog perioda postale središte jedne velike kulture. Glasinačka kultura, bronzanog i gvozdenog doba, nazvana po lokalitetu u blizini Sokoca, cvjetala je u pet razdoblja tokom više od hiljadu godina, da bi vrhunac postigla u 4. vijeku prije nove ere. Kada su na istočnom Sredozemlju ratovale helenističke monarhije, a Rimska republika zagospodarila Apeninskim poluostrvom, na velikim prostorima Balkanskog poluostrva još uvijek je trajala praistorija. Glasinačka kultura obuhvatala je predjele između Romanijske visoravni, Neretve, Jadrana i Pomoravlja. Bogata keramikom i drugim ostacima, glasinačka nalazišta postala su poznata po „glasinačkim kultnim kolicima” načinjenim od bronze, koja mnogi smatraju simbolom balkanske praistorije. Pripadnici glasinačke kulture održavali su trgovinske kontakte sa razvijenim centrima u oblasti Mediterana, o čemu svjedoče arheološki nalazi bronzanih posuda iz Italije, ali i iz udaljenih krajeva Evrope, poput regiona Pribaltika, odakle potiče ćilibar za izradu nakita.

Iliri

Oblasti današnje Republike Srpske u vrijeme antike bile su donekle izvan najvažnijih puteva. Stanovništvo prostranih krajeva, koji će u današnjem opsegu tek u poznom srednjem vijeku postati poznati kao Bosna, nije bilo kulturno niti etnički jedinstveno. O njemu se na osnovama pisanja helenističkih izvora iz 4. i 3. vijeka prije nove ere i rimskih izvora - iz vremena nakon što je pobjedom u Samnitskim ratovima 290. godine prije nove ere rimska država izašla na Jadransko more - zna veoma malo. Vjeruje se da su stanovnici unutrašnjosti Balkanskog poluostrva nazvani Ilirima inercijom trgovaca koji su ovim krajevima rijetko putovali, antičkih pisaca i, naposlijetku, rimskih vlasti koje su cjelokupno stanovništvo nazvali po plemenima koja su živjela uz granice helenskog svijeta, odnosno Rimske republike. Iliri klasičnog doba nastali su dugotrajnim stapanjem dvije kulture, na manjem prostoru od onog koji su u vrijeme rimske vladavine naseljavali Iliri i, posebno, od onog čije su stanovništvo Rimljani smatrali Ilirima. Prvi ilirski savez nastao je početkom 4. vijeka prije nove ere, i, na osnovu izvora, obuhvatao je priobalni pojac između rijeka Neretve i Vojuše. Vjeruje se da su ovoj zajednici pripadali Daorsi, koji su naseljavali oblast oko današnjeg Stoca u Hercegovini. Antički pisci navode da je na prostoru današnje Bosne i Hercegovine živjelo dvanaest od šesnaest ilirskih plemena koja su naseljavala istorijsku oblast Dalmaciju. Istorija ilirskog plemenskog saveza oskudna je i posredna. Izvjesno je da su pojedini vladari, kakav je bio Monunije iz Dirahiona (današnjeg Drača) kovali novac već oko 280. godine prije nove ere. Poznato je petnaest ilirskih vladara, koje su kasniji istoričari svrstali u stariju i mlađu grupu - „dinastiju”. „Mlađa” ilirska država došla je u sukob sa Rimom 231-230. godine prije nove ere, u razdoblju između Prvog i Drugog punskog rata. Odlučni da spriječe ilirsko gusarenje, Rimljani su ih porazili, pretvorivši njihovu državu u triburatnu državu republike. Rat Rima sa Hanibalom omogućio je Ilirima da se ponovo osamostale, ali su do 167. godine prije nove ere, poslije još dva ilirska rata, teško potučeni nakon čega ilirska država nestaje sa istorijske scene.

Vidi još

Literatura

Istorija Republike Srpske; NIP Nedeljnik, Beograd; Čedomir Antić, Nenad Kecmanović
Praistoija jugoslovenskih zemalja, II, Sarajevo, 1983.
Dragoslav Srejović, Kulture gvozdenog doba na tlu Srbije, Istorija srpskog naroda I, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994.