Politička antropologija

Politička antropologija je oblast socio-kulturne antropologije koja razmatra čovek u obliku homo politikusa (homo politicus) i nastoji da ustanovi koje su to osobine zajedničke svim političkim uređenjima. Ona se usmerava ka analizi i opisivanju političkih sistema svojstvenih „primitivnim“ ili arhaičnim društvima. Tako shvaćena, ona predstavlja tek nedavno odvojenu disciplinu. Politička antropologija  se nameće kao način prepoznavanja i upoznavanja političkog egzotizma, „drugih“ političkih oblika. Ona je instrument otkrivanja i proučavanja različitih institucija i načina ponašanja kojima se obezbeđuje vladavina nad ljudima, kao i sistema mišljenja i simbola na kojima se te institucije i ti načini ponašanja zasnivaju. Sve do pedesetih godina 20. veka, u društvenim naukama nije postojala potreba za političkom naukom. Tek sa procesom dekolonizacije se obnavlja interesovanje za politiku društva bez državnog uređenja.

Istorija političke antropologije

Preteče političke antropologije

Nikolo Makijaveli (1469—1527)

Monteskje (Šarl-Luj de Sekonda) (1689-1755)

Politička antropologija vuče korene iz 19. veka. Tada su mislioci kao što su Luis Henri Morgan i Ser Henri Mejn pokušali da isprate evoluciju ljudskog društva od „primitivnih“ društvenih uređenja do „naprednijih i civilizovanih“. Ovi rani pristupi su bili etnocentrični, spekulativni i često rasistički. Ipak, oni su postavili osnovu političke antropologije tako što su sproveli modernu studiju inspirisanu modernom naukom. Pretečama političke antropologije se smatraju Aristotel, Makijaveli, Monteskje, Ruso, Marks, Engels i Čarls Darvin. Za Aristotela, politika je bila delatnost kojom ljudska bića pokušavaju da poboljšaju svoje živote i stvore dobro i pravedno društvo. Za njega, politika je uvek društvena delatnost, uvek dijalog, ne monolog. Makijaveli je sa svojim delom „Vladalac“ iz 1531. godine izazvao revoluciju mišljenja jer je vratio klasično razmišljanje o idealnom poretku. On razvija način mišljenja čije je osnovno pitanje – kako najbolje vladati nad ljudima? Kod njega se politika javlja kao umetnost vladanja. Makijaveli je dao takav opis politike koji je privukao pažnju podlih, surovih političkih vođa i od tada politika dobija pejorativni izraz jer se vezuje za dvolične ljude željne vlasti. Monteskje je prvi dao doprinost političkoj antropologiji ukazavši na raznovrsnost ljudskih društava, razvijajući pojam „istočnjačkog despotizma“. On je skicirao metod upoređivanja, klasifikacije i tipologije što je izazvalo pravu metodološku revoluciju. U tom smislu se politička antropologija javlja u vidu naučne discipline koja razmatra „primitivna“ društva, društva u kojima država ne postoji i koja su lišena središnje političke vlasti.

Ruso u svojim delima „Rasprava o nejednakosti“ i „Društveni ugovor“ na komparativan način razmatra običaje arhaičnih naroda i razvija tezu o društvenom ugovoru. Delo Marksa i Engelsa sadrži skicu ekonomske i političke antropologije jer razmatraju istočnjački despotizam. Politiku sagledavaju kao deo nadgradnje ekonomske baze, odnosno politiku kao moć jer je cilj vlasti jedne klase da preko političke moći tlači drugu klasu. Uticaj Čarlsa Darvina je bio odlučujući za razvoj kulturne antropologije u drugoj pologini 19. veka. On je razvio uticajnu evolutivnu teoriju koja je postavila temelje moderne antropologije.

Svi ovi mislioci su vlast i politiku opisivali kao proizvode civilizacije, niže stupnjeve su opisivali kao anarhiju. Prvi koji je ovu tezu osporio je bio antropolog evolucionista Ser Henri Mejn 1861. godine.

XIX vek

Luis Henri Morgan (1818—1881)

Ser Henri Mejn, evolucioni antropolog, je u svom delu „Drevno pravo“ iz 1861. godine izneo stav da je primitivno društvo organizovano po linijama srodstva i da je bilo patrijarhalno. Evolucija je išla od društva organizovanih na srodstvu do društva organizovanih na teritoriji. Mejnovu tezu o srodstvu kao najvažnijem faktoru društveno političke strukture je razvio Luis Morgan 1877. godine. U svom delu „Drevno društvo“ razlikuje dve vrste vladavine: Societies (društvo zasnovano na srodstvu i ličnim odnosima) i civitas (država zasnovana na teritoriji i vlasništvu). Luis Morgan je razvio Mejnovu ideju da je društvo počelo sa promiskuitetnom hordom koja se razvila na jedinice zasnovane na srodstvu. Uloga egzogamije je bila ključna u stvaranju onoga što će se kasnije raviti kao teorija o bračnim savezima. Zabrana incesta je dovela do razvoja rodova, odnosno klanova koji se udružuju u konfederacije plemena. Specijalizacija političke sfere se ne pojavljuje sve dok se ne proizvede višak koji dovodi do razvoja privatne svojine. Prava vlast je dakle zasnovana na teritoriji i svojini. Luis Henri Morgan je društvo podelio na tri stupnja:

• Divljaštvo – društvo zasnovano na lovačko-sakupljačkoj privredi
• Varvarstvo – društvo zasnovano na povrtarstvu i
• Civilizaciju – društvo zasnovano na poljoprivredi.

Najveći deo Morganovog razmišljanja je ugrađeno u modernu antropologiju, pogotovo u pogledu politike. Najznačajnije ideje koje je on razvio postala su osnova Engelsove knjige „O poreklu porodice, privatne svojine i države“ iz 1891. godine. Fridrih Engels je od Morgana preuzeo naglasak na srodstvu kao prvobitnom sredstvu političkog usmerenja, otkriće roda kao udružene loze u kojoj je odlučivanje ograničeno unutar grupe zajedničkog porekla i priznanje egalitarizma primitivnog društva i nedostatak pojma privatne svojine. Morganove faze divljaštva, varvarstva i civilizacije se uklapaju u marksističku teoriju besklasnog društva. Klasni elementi su jedini elemnt koji ne postoji kod Morgana a koji su marksisti izneli.

XX vek

Dvadesete godine XX veka

Politička antropologija je kao oblast antropologije razrađena nakon dvadesetih godina 20. veka kao plod etnografskih istraživanja kada se uspostavlja temeljan rad terenskih istraživanja sve do sedamdesetih godina. Taj terenski rad je davao detaljne informacije i bolji uvid u nepodudarnost sistema što je omogućavalo bolje razumevanje različitih političkih uređenja. Osnovno pitanje je bilo – kako je moguće da postoje dva različita poretka i kako je moguće da ljudi bez analitički referisanog uma bolje funkcionišu u njihovom političkom sistemu? Dvadesete godine 20. veka su metodološka era za istraživanje. Postoji jasna svest, definisana pitanja, predmet istraživanja, ciljevi i metode političke antropologije. Osnovni ciljevi su da politička antropologija objašnjava formiranje i transformisanje političkog sistema, da omogućava komparativno proučavanje kojim se razmatraju različiti izrazi političke stvarnosti, objašnjava promene i prelaske sa plemenske vladavine na modernu državu. Antropologiju je početkom 20. veka odlikovalo pre svega odbacivanje evolutivne teorije i metodologije. Tokom dvadesetih godina su se iskristalisale trajne ideje političke antropologije a to je da sva društva priznaju teritoriju, da je klasno raslojavanje glavni element u evolutivnom rastu prema državi, da je središnji element države monopol prisilne moći i da uvećanje stanovništva i sukobi vode do formiranje države.

Tridesete godine XX veka

Zulu ratnici krajem 19. veka (Južna Afrika)

Do presudnog razvoja u antropologiji je došlo tridesetih godina 20. veka. Tada se razrađuju istraživanja posvećena segmentarnim društvima i društvenim sturkturama nastalim iz srodstva. U Engleskoj su se tridesetih godina takmičile dve struje: psihobiološki funkcionalizam Bronislava Malinovskog i strukturalni funkcionalizam Alfreda Retklifa-Brauna. Bronislav Malinovski je na svojim istraživanjima Trobrijandskih ostrva težio tumačenju kulturnih ustanova, izučavao pravo, privredu i religiju što je ustanovilo političku antropologiju kao legitimnu podisciplinu. Za Redklif-Braunov pristup je karakteristično da svaki deo funkcionište radi održavanja celine i takav pristup se usredsređivao na norme, vrednosti i idealne strukture koje obrazuju okvir unutar koga se događa aktivnost. Ovo je bila osnova britanskog istraživanja u kolonijalnoj Africi. Svrha je bila podučavanje kolonijalnih vlasti o društvenim sistemima Afrike. Postojala je težnja da se izučavaju poglavički i državni sistemi od koji su neki, kao što su Zulu narod, delimično ucelovljeni u reakciji na britansku pretnju. Ova dva pravca, strukturalni funkcionalizam i afričko isksutvo, spojili su se 1940. godine u radu koji je ustanovio modernu političku antropologiju. Reč je o „Afričkim političkim sistemima“ čiji su autori Mejer Fortes i Edvard E. Evans-Pričard.

Četrdesete godine XX veka

Savremena politička antropologija može da se prati od nastanka tri publikacije: „Nueri“ i, „Politički sistem Anuaka“ od Evansa-Pričarda i „Afrički politički sistemi“ od Mejera Fortsa i Evansa-Pričarda iz 1940. godine. Oni su odbacili spekulativnu istorijsku rekonstrukciju ranijih autora i tvrdili da „naučna studija političkih studija mora biti induktivna i komparativna i da ima za cilj isključivo uspostavljanje i objašnjavanje jednakosti koja se javlja među njima i njihove međusobne zavisnosti od drugih karakteristika društvene organizacije.“ Njihov cilj je bio taksonomija, odnosno klasifikacija društva u mali broj diskretnih kategorija a zatim njihovo poređenje kako bi se izvukle generalizacije. Oni su pružili teorijski uvod i ovo delo se smatra prvim naučnim doprinosom kojim se političkoj antropologiji daje status nauke. Smatra se da su Evans-Pričard i Mejer Fortes ustanovili modernu političku antropologiju. Oni su razlikovali dve vrste afričkog političkog sistema: primitivna država (politički sistem sa središnjom vlašću i pravosudnim ustanovama) i bezdržavno društvo (politički sistem bez središnje vlasti i ustanova). Glavna razlika između ovih vrsta je u ulozi srodstva. Odlučivanje se u bezdržavnim društvima zasniva na dvostranim porodično-skupinskim grupama na najnižem stupnju  i na udruženim jednolinijskim srodničkim grupama na višem stupnju. Državna društva su ona u kojima upravna organizacija ujedinjuje takve grupe kao stalni osnov političke strukture. Takođe je primećena moć religije, simbola i obreda u učvršćivanju grupnih vrednosti. Veliki uticaj na ovu knjigu „Afričkih političkih sistema” je imao Retklif-Braun i strukturalni funkcionalizam. Kao rezultat toga, antropolozi su pretpostavili da su sva društva dobro definisani entiteti koji nastoje da održe svoju ravnotežu i društveni poredak. Iako su autori priznali da je „većina društva osvojena ili potčinjena evropskoj vladavini zbog straha od invazije“, tehnološko i industrijski nerazvijena društva se ne bi uklopila u evropsku vladavinu, iako bi se njihova kolonijalna administracija silom povukla i ta činjenica određuje glavnu ulogu u njihovom političkom životu. Od 1945. godine, broj politikoloških afrikanista je u porastu i oni razmatraju segmentarna društva isto kao i ona društva sa državnim uređenjem. Politički antropolozi su ispitivali afričke političke sisteme u kontekstu sopstvenih unutrašnjih struktura i ignorisali su širi istorijski i politički kontekst kolonijalizma. Nekoliko autora je reagovalo na ovaj rani rad političkih antropologa.

Pedesete godine XX veka

Novija israživanja pedesetih godina spajaju političku antropologiju i nauku o politici što ukazuje na potrebu za interdisciplinarnom saradnjom. Spoljašnji faktori drugih nauka o politici utiču na razvoj političke antropologije. Do pedesetih godina strukturo-funkcionalizam je pokazao pokotine u samom teorijskom temelju. Glavni doprinos u ovom prelazu je bila knjiga Edmunda Liča „Politički sistemi burmanskih visija“ (1954). Lič razvija dinamički strukturalizam koji je koristan za političku antropologiju. On smatra da je neophodno razumeti kako se društva menjaju kroz vreme i to je signaliziralo pomak ka procesu usmerenom ka dinamičnijem obliku analize. U Burmi, Lič je došao do zaključka da u svim sistemima (anarhičan tradicionalan sistem, centralizovana država malog obima ili nepostojani prelazni sistem) uvek postoji napetost u promenama unutar različitih podgrupa. Ključno je i to što je Lič konačno izveo političku antropologiju iz Afrike i oslobodio je od društava na koje je bila ograničena. Posebna verzija konfliktno orijentisane političke antropologije je razvijena u tzv. „mančesterskoj školi“ koju je pokrenuo Maks Glukman. Glukman je proučavao Zulu narod i razvio je ideju da ravnoteža sistema izrasta iz dijalektičkog procesa u kojem se sukobi u okviru jednog niza odnosa ucelovljuju u drugi niz odnosa. Pobuna je viđena kao način da se konflikti izraze. Relativna nestabilnost i kontrolisana pobuna doprinosi održavanju tradicionalnih afričkih društava. Glukman je sugerisao da je određeni stepen sukoba ili konflikta neophodan da bi se društvo održalo, a taj sukob je bio konstitutivan za društveni i politički poredak. U afričkim obredima pobune u kojima kralj živi, on mora da se obuče kao siromah ili da glumi pajaca, da bude simbolički ubijen ili da bude podvrgnut otvorenoj mržnji i vređanju sopstvenog naroda. Za Glukmana ovakvi obredi nisu pročišćenje, oni su simboličko ponovno potraživanje prvenstva poretka nad pojedincem, ustanove kralja nad bilo kojim pojedinim kraljem.

U ovoj fazi Edmund Lič i Maks Glukman su prelazne ličnosti koji daju argumente teoriji ravnoteže i prave korak ka novoj paradigmi koja nije zasnovana na strukturi i funkciji već na procesu i sukobu. Promena od strukturalne teorije ka procesnoj je povezana sa raspadom kolonijalizma i prividne stabilnosti u Africi. Rastom postkolonijalnih nacionalnih država i uključivanjem plemenskih društva u veće političke organizacije, javile su se teškoće jer se šire društveno političko polje zamenilo ograničenim pojmom političkog sistema.

Šezdesete godine XX veka

Krajem pedesetih godina, Viktor Tarner objavljuje 1957. godine delo „Rascep i postojanost u jednom afričkom društvu”. Glukmanovom i Ličovom naglasku na proces i sukobu dodat je novi element – pojedinačno donošenje odluka koje se posmatraju u kriznim situacijama. Struktura i funkcija nisu više bitni već proces, sukob, borba, frakcija, manipulativna strategija. Novija istraživanja političkog ponašanja ukazuju da je upravo sukob ta norma i da je postojanje društvenog jedinstva ono što je teže objasniti.

Šezdesetih godina ovaj tranzicioni rad se razvio u podisciplinu koja je kanonizovana u publikacijama kao što su Politička antropologija (1966) koju su uredili Viktor Tarner i Mark Švarc. Do kasnih šezdesetih godina 20. veka, politička antropologija je razvila svoju oblast istraživanja. Godine 1969. je  bilo dvesta antropologa koji su naveli ovu subdisciplinu kao jednu od svojih oblasti interesovanja, a četvrtina svih britanskih antropologa je navela politiku kao temu koju su proučavali.

Šezdesete godine se završavaju kolonijalizmom, nastaje novi svet i svaka država nastoji da objedini svoju teritoriju. Tada dolazi do gubitka glavnog predmeta istraživanja političke antropologije a to su neindustrijski politički sistemi. Promene u svetu su uticale na to da se izgube modeli koje je politička antropologija gajila do tad. Dolazi do proučavanja globalnih medija, globalnih identiteta, uticaj globalne ekonomije na lokalne probleme i to je uslovilo razvoj novih metoda antropologije politike. Promena perspektiva (sa lokalnog na globalno) je uslovilo promenu imena discipline.

Sedamdesete godine XX veka

Do sedamdesetih godina XX veka, temeljno su se pretražili doprinosi političke antropologije. Kada su antropolozi shvatili da se svet menja, kolonijalizam prestaje, počeli su da razmišljaju o novim modelima koji će se primeniti u vanevropskim društvima koja su manje više postala izolovana i samostalna. Počinje borba za alternativne paradigme. Tada se razvija skup pristupa koji na politiku gledaju, ne kao polje gde sektori funkcionišu kao politički, već kako pojedinci razmišljaju o upotrebi običaja, zakona, mitova, da bi ostvarili specifične individualne potrebe i interese.

Na period sedamdesetih godina su značajno uticali neoevolucionisti kao što su Lesli Vajt i Džulijan Stjuart koji su zagovarali višelinijsku evoluciju što je poslužilo da se ozakoni dihotomija primitivni:civilizovani.  Fokus na konflikt i društvenu reprodukciju prenesen je na marksističke pristupe koji su dominirali francuskom političkom antropologijom šezdesetih godina. Rad Pjera Burdijea o kabilskom društvu (1977) je bio pod velikim uticajem marksističkog pristupa a njegov raniji rad je bio spoj francuskog poststrukturalizma, marksizma i procesnog pristupa. Ovaj period, sve do sredine osamdesetih godina je obeležen kao period prilagođavanja i rascepljavanja političke antropologije. Potom kreće raspad zbog zagovaranja da je nestala izvorna politička antropologija i tada počinje da se utemeljuje antropologija politike.

Antropologija države i antropologija razvoja

Dok se politička antropologija u periodu od 1860. do 1960. godine, razvijalala kao disciplina koja se bavi prvenstveno politikom društva bez država, novi razvoj je počeo od šezdesetih godina i još uvek se odvija. Antropolozi su sve više počeli da proučavaju „kopleksnija“ društva, njihovu državu, birokratiju i tržišta koje ulaze u etnografske prikaze i analizu lokalnih fenomena. To nije bio rezultat naglog razvoja ili nekog iznenadnog „otkrića“ kontekstualnosti. Od pedesetih godina 20. veka, antropolozi koji su proučavali seljačka društva u Latinskoj Americi i Aziji, počeli su sve više da inkorporiraju svoje lokalno okruženje (selo) u njihov širi kontekst, kao u Redfildovoj poznatoj distinkciji između „malih“ i „velikih“ tradicija. Sedamdesetih godina 20. veka dolazi do nastanka Evrope i Evropske unije kao kategorije antropološkog istraživanja. Boisevejnovo delo „Izvan zajednice: društveni procesi u Evropi“ je prvi sistematski pokušaj da se pokrene komparativna studija kulturnih oblika u Evropi. Usmeravanje ka istraživanju složenog društva učinilo je antropologiju inherentno političkom naukom. Prvo, više nije bilo moguće sprovesti terenski rad u Španiji, Grčkoj, Italiji, Meksiku, Alžiru ili Indiji a da se ne uzme u obzir način na koji su svi aspekti lokalnog društva vezani za državu i tržište. Istina je da su rane etnografije u Evropi vršile terenski rad u selima južne Evrope, kao da su izolovane jedinice. Međutim od sedamdesetih godina je ta tendencija bila otvoreno kritikovana a Džeremi Boisevejn je to najjasnije ukazao: antropolozi su „tribalizovali Evropu“ i ako su hteli da napišu relevantnu etnografiju, više to nisu mogli da priušte. Nasuprot toga što se često čuje od kolega iz političkih i društvenih nauka, antropolozi su već skoro pola veka veoma oprezni u povezivanju svog etnografskog diskursa sa širim društvenim, ekonomskim i političkim sturkturama. To ne znači da treba napustiti etnografski fokus sa lokalnih fenomena. Na direktniji način, usmeravanje ka kompleksnijim društvima  takođe je značilo da su političke teme sve više prihvaćene kao glavni fokus studija i to na dva nivoa. Pre svega, antropolozi su nastavili da proučavaju političku organizaciju i političke fenomene koji se nalaze izvan sfere regulisane državom (kao u slučaju plemenske politička organizacije). Drugo, antropolozi su polako počeli da razvijaju disciplinarnu zainteresovanost za države i njihove institucije (za odnos formalnih i neformalnih političkih insitucija). Razvijena je antropologija države i to je danas najuspešnija oblast političke antropologije. Gercov uporedni rad na Baliju je poznat primer. Danas postoji bogati kanon antropoloških studija države. Hastings Donan (Hastings Donnan), Tomas Vilson (Thomas Wilson) i drugi su početkom devedesetih godina započeli produktivno polje „antropologiju granica“ koja se bavi načinima na koje državne granice utiču na lokalno stanovništvi i kako ljudi iz pograničnih područja oblikuju svoj stav prema državi.

Od osamdesetih godina 20. veka razvijen je fokus na etnicitet i nacionalizam. Identitet i politika identiteta uskoro postaju definisane teme discipline, delimično zamenjujući raniji fokus na srodstvo i društvenu organizaciju. Nacionalizam je državno proizvedena kultura i kao takva se proučava. Etnička pripadnost je politička organizacija kulturnih razlika. U knjizi Benedikt Andersona „Nacija: zamišljena zajednica. Razmatranja o poreklu i širenju nacionalizma“ govori o tome zbog čega je nastao nacionalizam. Anderson kao glavnu iskru vidi pronalazak štamparije koja omogućava da se zajedničke nacionalne emocije, karakteristike, događaji i istorija zamisle kao kolektivna svest. Interesovanje za izgradnju kulturnog/političkog identiteta takođe prevazilaze dimenziju nacionalne države. Antropološki terenski rad danas se sve češće odvija unutar birokratskih struktura ili u kompanijama. Danas postoji antropologija kreiranja politike. Ovaj fokus je bio najočigledniji u antropologiji razvoja koja je tokom proteklih decenija uspostavljena kao jedna od najvećih podoblasti političke antropologije. Politički akteri poput države, vladinih institucija, nevladinih organizacija, međunarodnih organizacija ili poslovnih korporacija su ovde primarni subjekti analize. U svom etnografskom radu, antropolozi su kritički sagledavali diskurse i prakse koje stvaraju institucionalni akteri razvoja u dodiru sa lokalnom kulturom. Razvojna antropologija je vezana za globalnu političku ekonomiju i ekonomsku antropologiju jer se odnosi na upravljanje i  preraspodelu idejnih i stvarnih resursa. U poslednje dve decenije, otvorene su mnoge teme koje čine antropologiju političkom disciplinom: postkolonijalizam, postkomunizam, rod, multikulturalizam, migracije, globalizacija itd.

Značajni politički antropolozi

Antropolozi koji su aktivno doprineli razvoju političke antropologije kao oblasti socio-kulturne antropologije su:

• Edmund Lič
• Benedikt Anderson
• Alfred Retklif-Braun
• Pjer Burdije
• Žorž Balandije
• Edvard Evans-Pričard
• Mejer Fortes
• Mark Abeles
• Ted Luelen

Vidi još

• Antropologija
• Politika
• Država
• Politička sociologija
• Ekonomska antropologija

Literatura

• Abeles, Mark (2001) Antropologija države. Biblioteka XX vek, Beograd.
• Balandije, Žorž (1997) Politička antropologija. Biblioteka XX vek, Beograd.
• Benedikt, Anderson (1998) Nacija: zamišljena zajednica: razmatranja o poreklu i širenju nacionalizma. Plato, Beograd.
• Đorđević, Jelena (1997) Političke svetkovine i rituali. Dosije/Signature, Beograd.
• Luelen, Ted (2001) Uvod u političku antropologiju. Gradac, Čačak-Beograd.
• Godelije, Moris (1892) Antropologija i marksizam. Školska knjiga, Beograd.
• Ribić, Vladimir (2011) Politička antropologija i moderni svetski sistem. Srpski genealoški centar i Odeljenje za etnologiju i antropologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, Beograd.
• * Abélès, Marc (2010) "State" in Alan Barnard and Jonathan Spencer (eds.), The Routledge Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology. The Routledge Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology (2nd izd.). London and New York: Routledge. januar 2010. str. 666—670. ISBN 978-0-415-40978-0. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Alvarez, Robert R. (1995) “The Mexican-US Border: The Making of an Anthropology of Borderlands”, Annual Review of Anthropology, 24: 447-70.
• Bailey, Frederick G. (1969) Strategems and Spoils: A Social Anthropology of Politics, New York: Schocken Books, Inc.
• Barth, Fredrik (1959) Political Leadership among the Swat Pathans, London: Athlone Press.
• Bellier, Irene (1995). “Moralité, langues et pouvoirs dans les institutions européennes”, Social Anthropology. . 3 (3): 235—250.  .
• Boissevain, Jeremy and John Friedl (1975) Beyond the Community: Social Process in Europe, The Hague: University of Amsterdam.
• Bourdieu, Pierre. (1977) Outline of a Theory of Practice, Cambridge: Cambridge University Press.
• Donnan, Hastings and Thomas M. Wilson (eds.) (1994) Border Approaches: Anthropological Perspectives on Frontiers, Lanham, MD: University Press of America.
• Donnan, Hasting and Thomas M. Wilson (1999) Borders: Frontiers of Identity, Nation and State, Oxford: Berg.
• Donnan, Hasting and Thomas M. Wilson (eds.) (2003) “European States at Their Borderlands”, Focaal: European Journal of Anthropology, Special Issue, 41 (3).
• Escobar, Arturo (1995) Encountering Development, the making and unmaking of the Third World, Princeton: Princeton University Press.
• Ferguson, James (1994) The Antipolitics Machine: “Development”. Depoliticization and Bureaucratic Power in Lesotho, Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Fortes, Meyer and E. E. Evans-Pritchard (eds.) (1940) African Political Systems, Oxford: The Clarendon Press.
• Hart, Keith (1982) The Political Economy of West African Agriculture, Cambridge: Cambridge University Press.
• Herzfeld, Michael (1992). The Social Production of Indifference. Exploring the Symbolic Roots of Western Bureaucracy, Chicago: The University of Chicago Press.
• Horvath, A. & B. Thomassen (2008) ‘Mimetic errors in liminal schismogenesis: on the political anthropology of the trickster’, International Political Anthropology 1, 1: 3 – 24.
• Leach, Edmund (1954) Political Systems of Highland Burma. A Study of Kachin Social Structure, London, LSE and Cambridge, MA: Harvard University Press
• Redfield, Robert (1941) The Folk Culture of Yucutan, Chicago: University of Chicago Press.
• Rhodes, Rod, A.W Paul 't Hart and Mirko Noordegraaf (eds.) (2002) Observing Government Elites, Basingstoke: Palgrave.
• Sharma, Aradhana and Akhil Gupta (eds.) (2006) The Anthropology of the State: A Reader, Malden, MA; Oxford: Blackwell. . ISBN 978-1-4051-1468-4. 
• Shore, Chris and Susan Wright (eds.) (1997) Anthropology of Policy: Critical Perspectives on Governance and Power, London, Routledge.
• Spencer, Jonathan (2007) Anthropology, Politics, and the State. Democracy and Violence in South Asia, Cambridge: Cambridge University Press.
• Thomassen, Bjørn. “Border Studies in Europe: Symbolic and Political Boundaries, Anthropological Perspectives”, Europaea. . Journal of the Europeanists. 2 (1): 37—48. 1996.  .
• Vereni, Pietro (1996) “Boundaries, Frontiers, Persons, Individuals: Questioning ‘Identity’ at National Borders”, Europaea. . 2 (1): 77—89.  .
• Wright, Susan (ed.) (1994) The Anthropology of Organizations, London: Routledge.
• Zabusky, Stacia E. (1995) Launching Europe. An Ethnography of European Cooperation in Space Science, Princeton: Princeton University Press.