Oltar

Oltar ili oltarski prostor je mesto u hrišćanskim crkvama gde se obavlja žrtveni obred. U oltaru/oltarskom prostoru, na časnoj trpezi (takođe nazvana oltarom) sveštenik prinosi žrtvu Bogu. Pojam oltara ili časne trpeze vuče korene iz davnih verskih iskustava čovečanstva.

Oltar u Roskildskoj katedrali prekriven ogromnim rezbarenim reredosima

Oltar ruske pravoslavne crkve

Oltarski prostor u hrišćanskoj crkvi

Oltar je najvažniji deo hrišćanske crkve. On je uzdignutiji od ostalog dela hrama i u pravoslavnoj crkvi je od središnjeg dela (naosa) odvojen ikonostasom. Reč oltar je latinskog porekla i znači uzvišeni žrtvenik, svetilište.

U većini crkava, naročito u pravoslavlju, oltar je okrenut prema istoku, dok se u manjem broju crkava, naročito u rimokatoličanstvu nalazi na zapadu. U žrtveniku se na sredini nalazi sveti presto (časna trpeza).

Oltar simbolično predstavlja nebo gde po preimućstvu obitava Bog; smatra se najsvetijim mestom u hramu, pa u njega mogu ulaziti samo lica posvećena crkvenoj službi.

Etimologija

Stari engleski je imao različite pravopise alter, altar itd. Konačno, na „oltar“ je možda uticala francuska reč autel koja potiče od latinskih reči altare što znači podijum ili pozornica, i adolere obožavati, u ovom smislu što znači bogoslužiti, poštovati i prinositi žrtve da bi se uticalo na sile izvan ljudskog razumevanja.

Oltari u antici

• Oltari u antici
• 
  Rogati oltar u Tel Beer Ševi, Izrael.
• 
  Starogrčki kiliks koji prikazuje hoplita koji prinosi žrtvu pred oltarom, oko 480. p. n. e. Muzej antičke agore u Atini u Atalovoj stoi
• 
  Drevni Oltar Pergama, rekonstruisan u Pergamskom muzeju, Berlin.
• 
  Opferštajn ili žrtvena stena u Marija Taferlu, Austrija. Drevni Kelti su ga koristili za prinošenje žrtava, a sada se nalazi na trgu tamošnje bazilike.

Judaizam

Oltari (hebr. מזבח, mizbe'ah znači „mesto klanja ili žrtvovanja“.) u Hebrejskoj Bibliji su obično bili napravljeni od zemlje ili neobrađenog kamena. Oltari su uglavnom podizani na upadljivim mestima. Prvi oltar zabeležen u Hebrejskoj Bibliji je onaj koji je podigao Noje. Oltare su podigli Avram, Isak, Jakov i Mojsije.

Nakon bogojavljenja na gori Sinaj, u Tabernaklu — a potom i u Hramu — korišćena su samo dva oltara: Oltar za paljenice i Oltar za kađenje, oba u blizini mesta gde se u to vreme nalazio kovčeg zaveta.

Hrišćanstvo

Posveta oltara

Reč „oltar“, na grčkom θυσιαστήριον (vidi: θυσία), pojavljuje se dvadeset četiri puta u Novom zavetu. U katoličkoj i pravoslavnoj hrišćanskoj teologiji, Evharistija je ponovno predstavljanje, u doslovnom smislu jedne žrtve koja se „ponovo prinosi“. Otuda se trpeza na kojoj se osvećuje Evharistija naziva oltarom.

Crkve uglavnom imaju jedan oltar, iako su u zapadnim ograncima hrišćanstva, kao rezultat nekadašnjeg napuštanja sasluženja mise, tako da su sveštenici uvek služili misu pojedinačno, veće crkve su imale jednu ili više sporednih kapela, svaka sa svojim oltarom. Glavni oltar se nazivao i „veliki oltar”. Od oživljavanja sasluženja na Zapadu, Rimski misal preporučuje da u novim crkvama bude samo jedan oltar, „koji će u sabranju vernih označavati jednog Hrista i jednu Evharistiju Crkve“. većina zapadnih crkava iz ranijeg perioda, bilo rimokatoličke ili anglikanske, mogu imati visoki oltar u glavnom delu crkve, sa jednom ili više susednih kapela, svaka sa svojim oltarom, na kome se evharistija može slaviti radnim danima.

U zapadnim hrišćanskim crkvama

Oltar Santa Sisilije in Trastevere sa ciborijumom

Većina rubrika, čak i u knjigama iz sedamnaestog veka i kasnije, kao što je Rimski pontifikal, nastavila je da predviđa oltar kao samostojeći. Obred osvećenja Crkve je i dalje pretpostavljao da je episkop mogao da kruži oko oltara prilikom osvećenja crkve i njenog oltara. Uprkos tome, sa povećanjem veličine i značaja reredosa, većina oltara je podignuta uz zid ili jedva odvojena od njega.

U gotovo svim slučajevima, zadržala se istočna orijentacija za molitvu, bilo da je oltar na zapadnom kraju crkve, kao u svim najranijim crkvama u Rimu, u kom slučaju je sveštenik koji služi misu bio okrenut ka zabrani i ulazu u crkvu, ili da li je bila na istočnom kraju crkve, u kom slučaju je sveštenik bio okrenut istočnoj apsidi i leđima okrenut kongregaciji. Ova raznolikost je prepoznata u rubrikama Rimskog misala od tipičnog izdanja pape Klimenta VIII iz 1604. do izdanja pape Jovana XXIII iz 1962: „Si altare sit ad orientem, versus populum ...“

Kada su postavljeni blizu zida ili ga dodiruju, oltari su često bili nadvišeni reredosom ili oltarskom slikom. Ako su slobodno stojeći, mogli bi se postaviti, kao i u istočnom hrišćanstvu, u ciborijum (ponekad nazvan baldahin).

Oltar crkve Univerziteta Njuman, Dablin, sa oltarskom platformom koja zauzima jedini prostor između njega i zida.

Pravila u vezi sa današnjim oblikom liturgije rimskog obreda proglašavaju samostojeći glavni oltar „poželjnim gde god je to moguće“. Slično, u anglikanskoj zajednici, rubrike Knjige zajedničkih molitvi pretpostavljale su da je oltar fiksiran uz zid, sve dok revizija Molitvenika u dvadesetom veku nije uklonila jezik koji je poprimio bilo koji poseban oblik oltara.

Kao i oltari u strukturnom smislu, na Zapadu je postalo uobičajeno da ima ono što se na latinskom naziva altaria portatilia (prenosivi oltari), koji se na engleskom češće naziva „oltarsko kamenje“. Sveštenik je na putovanju mogao poneti jedan sa sobom i staviti ga na običan sto za služenje mise. Umetani su i u središte strukturalnih oltara, posebno onih od drveta. U tom slučaju, upravo se oltarski kamen liturgijski smatrao oltarom. Rimski pontifikal je sadržao obred za istovremeno blagosiljanje nekoliko ovih oltarskih kamena. Na Istoku je antimenzija služila i služi istoj svrsi.

Termin „pokretni oltar“ ili „prenosivi oltar“ sada se koristi za strukturni oltar u punoj veličini, sa ili bez umetnutog oltarskog kamena, koji se može pomerati.

Katolička crkva

Veliki oltar Vazilike Svetog Petra, Rim

Crkva Svetog Valentina, oltar Bogorodice sa detetom u Osječni, Poljska

Veliki oltar crkve Svetog Mihaila u Minhenu pored ogromnog reredima

Svaka istočna katolička crkva sledi svoje sopstvene tradicije, koje uopšteno odgovaraju onima sličnih istočnih pravoslavnih ili orijentalnih pravoslavnih crkava. Sve hrišćanske crkve imaju oltar na kome se prinosi pričešće kao „trpezu Gospodnju“ (trapeza Kiriju) koju pominje Sveti Pavle. Ovde navedena pravila pripadaju latinskoj crkvi.

Latinska crkva pravi razliku između fiksnih oltara (onih pričvršćenih za pod) i pokretnih oltara (oni koji se mogu pomeriti) i navodi: „Poželjno je da u svakoj crkvi postoji fiksni oltar, pošto on jasnije i trajnije označava Isusa Hrista, živi kamen. Na drugim mestima određenim za svete proslave, oltar može biti pokretan.“

Fiksni oltar bi generalno trebalo da budu na vrhu pločom od prirodnog kamena, u skladu sa tradicijom i značajem koji se oltaru pripisuje, ali je na mnogim mestima dozvoljeno dostojanstveno, dobro obrađeno puno drvo; oslonci ili osnova fiksnog oltara mogu biti od bilo kog dostojanstvenog čvrstog materijala. Pokretni oltar može biti od bilo kog plemenitog čvrstog materijala pogodnog za liturgijsku upotrebu.

Liturgijske norme navode:

Prikladno je da se sačuva tradicija rimske liturgije o stavljanju moštiju mučenika ili drugih svetaca ispod oltara. Međutim, treba napomenuti sledeće:

(a) Relikvije namenjene odlaganju treba da budu dovoljno velike da se mogu prepoznati kao delovi ljudskih tela. Otuda se ne smeju odlagati suviše male mošti jednog ili više svetaca.

(b) Najveća pažnja se mora posvetiti utvrđivanju da li su relikvije namenjene polaganju autentične. Bolje je da oltar bude posvećen bez relikvija nego da se ispod njega stave relikvije sumnjive verodostojnosti.

(c) Relikvijar se ne sme stavljati na oltar ili u trpezu oltara; mora biti ispod oltarske trpeze, kako dizajn oltara može da dozvoljava.

Ova poslednja norma eksplicitno isključuje praksu uobičajenu u poslednjim vekovima umetanja moštiju u posebno stvorenu šupljinu unutar trpeze oltara ili oltarskog kamena. Isključeno je i postavljanje moštiju čak i u podnožje pokretnog oltara.

Slike

• 
  Pravoslavni oltar Vladimirskog skita u Valamu
• 
  Raspored prostora u pravoslavnoj crkvi
• 
  Crkva Svetog Ilije, Balinovac

Vidi još

• Časna trpeza
• Žrtvenik

Literatura

• Davies, J.G. (1999). „Altar”. Ur.: Fahlbusch, Erwin; Bromiley, Geoffrey William. The Encyclopedia of Christianity. 1. Grand Rapids, MI: Wm. B. Eerdmans. str. 42—43. ISBN 0-8028-2413-7. 
• „Altars (in scripture)”. Catholic Encyclopedia — preko newadvent.org. 
• „History of the Christian altar”. Catholic Encyclopedia — preko newadvent.org. 
• Arhnung, J. O. (1965). De hellige tre Kongers Kapel ved Roskilde Domkirke: 1459-1536. G. E. C. Gad. 
• Bolvig, Axel (1997). Altertavlen i Roskilde Domkirke. Copenhagen: Nordisk Forlag.
• Cederstrøm, Elisabeth. Kong Christian stod ved højen Mast.... Found in Danmarks Christian – Christian IV i eftertiden. (1988). Edited by Nina Damsgaard. Aarhus: Aarhus Kunstmuseums Forlag.
• Cederstrøm, Elisabeth (1988). Kong Christian stod ved højen Mast in Danmarks Christian: Chr. IV i eftertiden. Aarhus Kunstmuseums forlag. ISBN 978-87-88575-36-1. 
• Fang, Arthur (1960). Roskilde Domkirke Gennem 1000 Aar. Roskilde: Roskilde Domsongs menighedsråd.
• Fang, Arthur (1960). Roskilde Domkirke gennem 1000 aar. Flensborgs boghandel. 
• Fang, Lotte (1989). En Pave i Roskilde.
• Horskjær, Erik (1970). De Danske kirker. Bind 3. Nordsjælland. Gads Forlag. Arhivirano iz originala 2014-12-15. g. 
• Højlund, Ole (2010). Under stilladser og presenninger: Roskilde Domkirke 2005-2010. Roskilde Domkirkes Salgsfond. ISBN 978-87-90043-16-2. 
• Kruse, Anette (2003). Roskilde Domkirke. Roskilde Domkirkes Salgsfond. ISBN 978-87-90043-10-0. 
• Smidt, C.M. (1949). Roskilde Domkirkes Middelalderlige Bygningshistorie. Copenhagen: Nordisk Forlag.

Spoljašnje veze

• Moskovska patrijaršija
• Oltar (na ruskom) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. jun 2007)
• Dietz, Helen. „The Biblical Roots of Church Orientation”. sacredarchitecture.org. Arhivirano iz originala 24. 11. 2020. g. Pristupljeno 28. 12. 2021. 
• „An essay on a Hindu home altar”. pluralism.org. Arhivirano iz originala 10. 01. 2009. g. Pristupljeno 28. 12. 2021. 
• „Taoist great ritual offerings to the all-embracing Heaven”. www.eng.taoism.org.hk (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2007-08-16. g. 
• „How to build an altar (ofrenda) for Dia de los Muertos”. DiaDeMuertos.net. Arhivirano iz originala 2007-10-30. g. 
• „Thor Stalli (neo-pagan altar to Thor)”. earthlink.net/~odindis. Arhivirano iz originala 2009-01-12. g.