Novi Kozjak

Za druge upotrebe, pogledajte Kozjak (višeznačna odrednica).

Novi Kozjak je selo u opštini Alibunar, u južnobanatskom okrugu. Prostire se na severoistočnom delu oboda Deliblatske peščare. Leži na 45°11’ severne geografske širine i na 20°51’ istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 87-89 metara. Prema popisu iz 2022. bilo je 482 stanovnika, što je pad od oko 25% u odnosu na prethodni popis iz 2011. godine.

Novi Kozjak
Pravoslavna crkva u Novom Kozjaku
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Alibunar
Stanovništvo
— 2011.	482
— gustina	15/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 11′ 03″ S; 20° 51′ 54″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina	31,4 km2
Novi Kozjak Novi Kozjak na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	26353
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	PA

Položaj Novog Kozjaka u opštini Alibunar

Naziv sela

Prvo ime sela je bilo Ferdinandsdorf (Ferdinandsdorf — Ferdinandovo selo), u čast tadašnjeg cara Ferdinanda. Kasnije, posle revolucije iz 1848, naziv biva mađarizovan u Ferdinandfalva. Ovo se ime održalo sve do 1918, kada dobija naziv Ferdin. U narodu je rasprostranjeno mišljenje da je ime sela u vezi sa konjima, njihovim uzgojem na pustari koju su naselili, jer nemačka reč "Pferd" (ili Ferd) to označava. Ovaj naziv je selo nosilo do 1947. (mada ga stanovnici i danas često koriste), kada je, na predlog Narodnog odbora, u znak sećanja na revolucionarne događaje na planini Kozjak u Makedoniji i na istoimeno spaljeno selo u podnožju planine, promenjeno u Kozjak, a 1951. u današnji oblik Novi Kozjak.

Postanak naselja

Početkom XIX veka, za vreme vladavine Ferdinanda Velikog, sa desne obale kanala Marije Terezije, postupanje plemića je bilo takvo da je dostiglo vrhunac nezadovoljstva kod naroda. Među iseljenicima se pojavio pokret za iseljavanje u Vojnu granicu, gde je vojna služba bila blaža, a kuluka nije bilo. Graničarska štacija u Ferdinu je ušla u sastav banatske vojne granice. Kompanijska komanda je bila u Ilandži, kao deo 14. pešadijskog puka sa sedištem u Vršcu.

Najveća grupa ovih nezadovoljnika se nalazila 1815. godine u selu Dolcu u Tamiškoj županiji. Na njihovom čelu se nalazio pop-Vuka Lalić, kojem je u svrhu naseljavanja dodeljen atar današnjeg Novog Kozjaka. Zvanično je osnovano naselje Ferdinsdorf 1817. godine, po dinastu. Kod Lalića je očuvano predanje da su se oni doselili iz Dolca, iz Dalmacije. Tada je ceo atar bio pašnjak i nije pripadao ni jednom od susednih sela, jer je kao obodni deo peščare bio neplodan i ni jedno selo ga nije prihvatalo kao svoj. Preko te pustare je vodio put od Ilandže do Crepaje.

Prva i najveća grupa doseljenika se naselila 1. maja 1818. godine iz Dolca pod vođstvom Vuke Lalića. Osnovano je oko 100 kuća u kojima je živelo između 600 i 700 stanovnika. Iz tog mesta donete su i crkvene matične knjige koje su nastavljene da se vode.

Porodice koje potiču iz Dolca su: Lalić, Kovačev, Pisarov, Dragoj, Dumitrov, Vojnov, Žarkov, Prvački, Glavaš, Nedeljkov, Pandurov. Iste godine su u selo došle i porodice Nikolić (iz Čoke), Raškov (iz Rudne), Perinci i Miletini (iz Ivande), Davidov (iz Šenđurđa), Todorovi (iz Dente), Bokšanov (iz Bokše), Grozdanić, Diklić, Milutinov i Ljubotinov (iz sela Glavač u Lici), Idvorski (iz Idvora), Stankov (iz Bačke), Kosanić (iz Čanada). Posle 4-5 godina doselile su se još i porodice Toma (iz Kaloče), Aleksić (iz Modoša, danas Jaša Tomić). Mora se pomenuti još i porodica Novakov. Poreklom iz Bosne, odakle je Novak (po kome je porodica dobila ime Novakov) došao u Kozjak sa tri brata, nakon obračuna sa Turcima. Ove porodice i dalje čine oko tri četvrtine stanovnika sela, od kojih je i dalje najbrojnija Lalić (oko polovine stanovnika).

Istorija

Opština je naseljena 1. maja 1818. godine za vreme austrijskog cara - ugarskog kralja cara Franca I.

Godine 1884. u Ferdinu je bilo 1622 duše. Depopulaciju je uslovilo iseljenje porodica u Srbiju, pri čemu su se neki kao osiromašeni povratili nazad. Po novom prebrojavanju krajem 1893. godine zabeleženo je 1423 pravoslavnih stanovnika. Danas, većina stanovnika sela su Srbi pravoslavci, a pored njih žive i Mađari, Slovaci, Rumuni i Romi.

Godine 1905. Ferdin je velika opština u Alibunarskom srezu. Tada u njemu živi 1561 stanovnik u 259 domova. Srbi dominiraju, ima ih 1482 pravoslavne duše (ili 94%) sa 257 kuća. Od javnih zdanja u mestu su srpska pravoslavna crkva i komunalna mešovita škola. Selo ima sve PTT komunikacije i željezničku stanicu.

Dana 13. novembra 1918. godine došla je velika grupa Vojvođana iz Novog Sada u Beograd, koje je primio kraljević Aleksandar Karađorđević. U delegaciji su bili pored Jaše Tomića i Bogdan Dejanović paroh ferdinski (1907-1918) i drugi učesnici Velike skupštine u Novom Sadu, na kojoj je usvojena odluka o pripajanju Vojvodine direktno kraljevini Srbiji.

U Ferdinu je bila žandarmerijska stanica 1926. godine.

Ratarsko pevačko-diletantsko društvo "Obilić" je formirano 1930. godine. Osnovao ga je učitelj M. Stojanović, a istaknuti članovi su paroh Bogdan Dejanović (koji je bio i banski većnik), bogoslov Petar Idvorac i Lalići - Paja i Milan - njegov horovođa.

Crkva i škola

Parohijsko zvanje je osnovano 1818. godina, a crkvene matične knjige se od tada vode.Stare matice su započete 1779. godine i donete tu iz Dolca. Državni šematizam pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, pokazuje da su u parohiji sa 1285 duša, sveštenici tada bili, paroh Pantelejmon Petrović, a njegov kapelan Dimitrije Petrović. Po zvaničnom mitropolijskom popisu iz 1865. godine, u Ferdinu je bilo 1386 pravoslavnih duša - sve Srba, a Rumuna nije bilo. Prva crkva je izgrađena odmah po osnivanju naselja. Posvećena je bila Sv. arhanđelu Gavrilu. Izgrađena je od pletara na mestu oko 10 metara severno od današnje, koja je izgrađena 1853. godine. Mesto njenog oltara je danas označeno krstom u porti crkve.

Paroh ferdinski 1831. godine Pantelej Petrović javlja se prvo u svom Ferdinu, a zatim 1836. godine i u Temišvaru, kao pretplatnik knjige. To će biti i 1846. godine, ali u Alibunaru. Sa njim se na spisku javlja još nekoliko "prvih" stanovnika: Simeon Lalić ispisani kaplar i epitrop, Aćim Glavaš ispisani kaplar, Dimitrije Marković ispisani kaplar i solar, Georgije Popović graničar i magazioner. Na izložbi graničarskih rukotvorina održanoj maja 1866. godine u Beču, učestvovale su žene iz Ferdina. Svoj tepih su izložile Toma Tina, Lalić Persida i Kovačev Persida, dok je Aleksić Mila pokazala svoj uzorak svilenog platna.

Pravoslavna crkva ferdinska je građena 1851-1853. godine, a prva liturgija održana 13. jula 1853. godine. Tog dana je od tada crkvena slava - Sv. arhanđeli Mihail i Gavril. U vreme gradnje nove crkve, sveštenik je bio Dimitrije Petrović, koji se kao paroh spominje i 1868. godine, sa kapelanom Nikolom Mojićem. Pri gradnji crkve je selo oskudevalo u sredstvima, pa je izgrađena bez oltara, koji je dograđen tek 1878. Ikonostas i ikone na pevnicama i tronovima oslikao je 1876. godine slikar Ljubomir Aleksandrović.

Po parohijskom izveštaju administratora pop Sime Žigića iz 1894. godine, u mestu nema parohijskog doma, a ima parohijska sesija zemlje od 34 kj. zemlje. Parohijski dom je izgrađen tek 1912. godine. Sveštenik je zavisio od bira (parohijala) i štole (nagrade za pojedine svešteničke usluge tzv. trebe). Spadala je parohija (četvrte klase) u protopopijat Vršački, eparhije Vršačke. Nazarensku sektu je pokušao da oformi u Ferdinu, neki Slovak iz Padine suvačar i dunđerin koji se tu naselio 1889. godine i misionario. Bogdan Dejanović je bio ferdinski paroh 1906. godine. Godine 1905. crkvena skupština je redovna pod predsedništvom Krste Tome. Crkva je bila u lošem stanju, a postoji srpsko pravoslavno groblje. Pravoslavna parohija je četvrte platežne klase, a paroh je tada pop Bogdan Dejanović, rodom iz Zemuna, koji je tu već pet godina.

Srpska pravoslavna škola je osnovana posle 1817. godine, i zvala se "trivijalna narodna". Učitelj je 1830. godine bio Jovan Drndarski, zatim Stefan Jovanović (1842-1847). Učitelj Jovanović je 1846/1847. godine imao 118 đaka. Kupac jedne knjige 1846. godine je bio Georgije Boljanac "djetoučitelj". Njegov kolega Vasa Maksimović učitelj, nabavlja neku drugu knjigu 1855. godine. Učitelj Nikola Rakidžić 1871/1872. radi u školi sa 103 đaka. Meseca februara 1883. po oglasu za upražnjeno mesto učitelja u Ferdinu, ponuda je bila: osnovna plata 300 f, stan i ogrev. Do 1890. godine učitelj je bio Kosta Petrović, koji je prešao u Mokrin. Iz parohijskog izveštaja iz 1894. godine se kaže mestu postoji jedna komunalna (državna) škola sa jednim učiteljem. Broj školske dece je bio 184, ali je školu pohodilo 100 dece. Postoji i nedeljna (poftorna) škola koju pohađa 53 polaznika. Ta škola je od 1878. godine komunalna, državna, izdržava je mesna politička opština. Radi u jednom zdanju; redovnu nastavu prati 175 đaka, a u nedeljnu školu ide 65 učenika starijeg uzrasta. Učitelj je tada Kosta Petrović, stručno osposobljen.

Novi Kozjak danas

Novi Kozjak je danas mesna zajednica u okviru opštine Alibunar. U mestu postoji osnovna škola „Miloš Crnjanski“ u koju idu učenici od prvog do četvrtog razreda, dok od petog razreda osnovnu školu pohađaju u susednom selu Ilandža. Stanovništvo se pretežno bavi poljoprivrednom, i to ratarstvom i stočarstvom, što je tradicija ljudi koji žive u ovom selu i time su se bavili od davnina. Ratarstvo je poslednjih godina doživelo pravu ekspanziju, modernizacijom mašina, traktora, kombajna, priključnih uređaja, dovelo je do toga da je broj ljudi koji je potreban za obradu zemlje drastično smanjen na u odnosu na prethodne decenije. Danas najrentabilnija biljna kultura je kukuruz, tako možemo primetiti da i ljudi u ovom selu najviše pažnje posvećuju baš ovoj biljnoj kulturi. Najveći broj porodica u selu obrađuje između 15 i 100 jutara zemlje, što im obezbeđuje uz propratne poljoprivredne zarade niži srednji i srednji standard, dok je mali broj porodica koje obrađuje između 200 i 1500 jutara zemlje, što im obezbeđuje veoma pristojan život.

Novi Kozjak

Novi Kozjak zimi

Prostorni izgled i delovi naselja

Tip naselja obzirom na grupisanost je ušoreno. Površina naselja 1,71 km², dužina 1,60 km, a širina 0,67 km

Saobraćajna povezanost u odnosu na opštinski centar

Naziv opštinskog centra je Alibunar, sa udaljenošću od 18 km asfaltnog puta, koji je izgrađen 1965. godine. Ukupan broj stanovnika je 2015. U naselju postoji autobusko stajalište, sa 6 autobuskih veza dnevno. Udaljenost najbliže železničke stanice je 18 km. Broj osoba koje svakodnevno odlaze u opštinski centar je 40. Razlozi svakodnevnog odlaska je: radno mesto, škola, i neki ostali razlozi. Dok, broj osoba koje jednom sedmično odlaze u centar je 100, jednom mesečno 300, a jednom do šest puta godišnje 500.

Zemljište, proizvodnja, opremljenost, ostala privredna aktivnost, standard

Struktura katastarske opštine u kojoj se selo nalazi

Površina 3263-53-08 hektara. 3136 je plodno, a 126 neplodno. Obradivost oranica i bašta 2809 hektara, vinograda 35 hektara i pašnjaka 292 hektara. Vlasnička struktura obradivih površina je ista kao i pre 20 godina, individualnog sektora je 2660 hektara, a društveni sektor 476 hektara. Broj i veličina poljoprivrednih gazdinstava u selu iznosi, do 1 ha 27 gazdinstava, od 1,1 do 3 ha 15 gazdinstava, od 3,1 do 5 ha 10 gazdinstava, od 5,1 do 8 ha ima čak 100 gazdinstava, od 8,1 do 10 ha 23 gazdinstava i od 10 ha i više ima 25 gazdinstava.

Poljoprivredna proizvodnja-prosečni prinosi

Poljoprivredne grane koje su bile razvijene pre 20 godina su: ratarstvo i stočarstvo.

Pre 10 godina, takođe je bilo razvijeno ratarstvo i stočarstvo, dok sada sem ratarstva i stočarstva, razvija se vinogradarstvo i povrtarstvo.

• Prosečni prinosi pšenice u mtz:
  • pre 40 god. 3.5T (ha);
  • pre 20 god. 4T (ha);
  • pre 10 god. 5T (ha);
  • a sada 6-7T (ha).
• Prosečni prinosi kukuruza:
  • pre 40 god. 3.2T (ha);
  • pre 20 god. 3.8T (ha);
  • pre 10 god. 5.0T (ha);
  • sada dostiže i do 8T (ha).
• Prosečni prinosi šećerne repe:
  • pre 40 god. 30T (ha);
  • pre 20 god. 40T (ha);
  • pre 10 god. 45T (ha);
  • sada 60T (ha).
• Prosečni prinosi soje:
  • pre 40 god. 0.8T(ha);
  • pre 20 god. 1.5T(ha);
  • pre 10 god. 2.2T(ha);
  • sada 2.7T(ha).
• Prosečni prinosi suncokreta:
  • pre 40 god. 0.6T(ha);
  • pre 20 god.1.0T(ha);
  • pre 10 god.1.4T(ha);
  • sada 1.8T(ha).

Stočni fond u selu, preovlađuju ovce sa brojem od 350 grla, zatim krave 345 grla, svinje 156 grla, pa koze 45, i na kraju konji samo 7 grla.

Sva gazdinstva u selu koriste sortno seme ( Pioneer, NS). Takođe sva gazdinstva koristepesticide i herbicide (callisto, cambio, glifomark, motivell) Plemenite pasmine najvažnijih vrsta koriste takođe sva gazdinstva (veliki jorkšir, pietren, holstein-friesian govedo) Veštačka đubriva koriste sva domaćinstva (KAN, AN, UREA) U selu se koristi prodaja samo putem organizovanog otkupa u društvenom sektoru.

Pet najvećih poljoprivrednih proizvođača u selu su:

1. Milan Diklić, površina gazdinstva 500(ha) i poljoprivredna proizvodnja kojom se bavi je kukuruz.

1. Saša Kovačev, površina gazdinstva 500(ha), poljoprivredna proizvodnja kojom se bavi je kukuruz, suncokret i pšenica.

1. Stavan Lalić, površina gazdinstva 220(ha), poljoprivredna proizvodnja kojom se bavi je kukuruz, suncokret i pšenica i stočni fond 40 goveda.

1. Zlatko Pisarov, površina gazdinstva 150(ha), poljoprivredna proizvodnja kojom se bavi je kukuruz, sincokret i pšenica.

1. Zoran Lalić, površina gazdinstva 60(ha), poljoprivredna proizvodnja kojom se bavi je kukuruz i pšenica. Stočni fond je 55 goveda.

Poljoprivredni proizvodi po kojima je selo bilo poznato: Između dva svetska rata: kukuruz, šećerna repa, pšenica, suncokret.

pre 20 godina: kukuruz, šećerna repa, pšenica, suncokret.

pre 10 godina: kukuruz, soja, pšenica, suncokret.

sada: kukuruz, soja, pšenica, suncokret.

Opremljenost gazdinstva, modernizacija proizvodnje

Poljoprivredne mašine, oruđa, oprema, alatke i sl.

Traktor i traktorski plug pojavili su se 1948 god. u selu.

Tanjirača i rasturivač đubriva 1972. god.

Kultivator 1976. god.

Sejačica i kombajn 1955. god.

Vršalica 1935. god.

Zaprežna kola i drveni plug-ralica 1910. god.

Gvozdeni plug 1930. god.

Kupoprodaja zemlje

Stanovnici sela od početka 1970-80. god. prodali su 5 hektara zemlje, od 1981-90. god. 20 hektara, od 1991-97. god. 80 hektara.

Stanovici sela od početka 1970-80. god ništa nisu kupili, od 1981-90. god. 15 hektara, od 1991-97. god. 75 hektara.

Stanovnici sela trenutno daju u zakup 1000 hektara. Dok u zakup trenutno uzimaju 930 hektara. Vlasnici zemlje koji ne žive na selu izdaju zemlju u zakup, takođe i povratnici iz gradova i inostranstva. Poljoprivrednici u selu odnose se prema zemlji tako što smatraju da zemlju treba poštovati i voleti jer bez toga neće roditi. Seoska omladina nastoje se zaposliti izvan poljoprivrede, ali ostali bi u selu i zadržali veze s roditeljskim gazdinstvom.

Privreda i druge aktivnosti

U selu postoji poljoprivredna zadruga PP Novi Kozjak AD- u stečaju.

Broj ljudi u selu koji su u stalnom odnosu je 12 u samom selu, izvan sela koji putuju svaki dan 15, izvan sela-dolaze kući jednom nedeljno i ređe 7.

Profesionalni sastav stanovništva sela: Zemljoradnika ima 300, službenika 10, radnika 20, trgovaca 10, intelektualne profesije 3, nastavnika 3.

U selu ima 15 porodica koji primaju stalnu socijalnu pomoć.

Zadruga

Naziv zadruge 'Zadruga', samo papirološki postoji, ne funkcioniše, trenutno u sporu.

Ostala individualna privredna aktivnost u selu

Kovač je vrsta zanatske delatnosti. U selu postoji samo jedna osoba koja tu zanatsku delatnost obavlja kao glavno zanimanje. Takođe samo jedna osoba tu delatnost obavlja kao sporedno zanimanje.

Zanati koji su postojali pre 50 i 20-30 godina, a trenutno su izumrli jesu kovač, šuster, bombondžija, sodadžija.

Oblici kućne radinosti u selu pre 50 i 20-30 godina, koji su postojali, a sada izumrli su tkanje, pletenje, vez.

Trenutno postoji samo jedan oblik kućne radinosti i njom se bavi samo jedna osoba, a to je izrada suvenira.

Institucije i organizacije u selu i njegovoj blizini

Srpska pravoslavna škola je osnovana posle 1817. godine i zvala se trivijalna narodna. U selu postoji četvorogodišnja državna osnovna škola koja je osnovana 1882. godine. Potpuna osnovna škola radi 1960-1976.godine.

Pravoslavna crkva ferdinska je izgrađena 1853. godine.

Ambulanta sa stalnim lekarom i apoteka otvorene 1964. godine.

Čitaonica 1938-1991. godine.

Pošta sa automatskom telefonskom centralom 1985. godine. U 19. veku najbliža pošta je bila u Dobrici. Sportski tereni, kafana.

U selu postoji vodovod od 1970. godine. A elektrificirano je 1961. godine.

U poslednjih 20 godina, sagrađeno je 6 stambenih zgrada.

U selu postoje:

• sportska organizacija FK Crvena zvezda
• lovačko društvo Fazan

Demografija

Prema popisu iz 2002. bilo je 768 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 997 stanovnika).

U naselju Novi Kozjak živi 643 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,5 godina (43,1 kod muškaraca i 45,8 kod žena). U naselju ima 268 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,87 (popis 2002).

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 1.441 1953. 1.415 1961. 1.428 1971. 1.281 1981. 1.170 1991. 997 990 2002. 768 795

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍ Srbi    695 90,49% Rumuni    29 3,77% Jugosloveni    10 1,30% Slovaci    8 1,04% Mađari    8 1,04% Romi    7 0,91% Hrvati    1 0,13% Bošnjaci    1 0,13% nepoznato    0 0,0%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	1			1
80+	9			13
75—79	17			18
70—74	24			39
65—69	22			30
60—64	30			33
55—59	20			26
50—54	32			37
45—49	34			24
40—44	22			30
35—39	23			16
30—34	15			15
25—29	27			24
20—24	31			18
15—19	15			18
10—14	19			14
5—9	17			21
0—4	14			19
Prosek :	43,1			45,8

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 339 344 385 354 339 330 268

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 64 81 43 29 26 15 7 1 1 1 2,87

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	322	84	205	26	7	0
Ženski	342	42	203	90	7	0
UKUPNO	664	126	408	116	14	0

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	194	154	0	0	13
Ženski	104	66	0	0	10
UKUPNO	298	220	0	0	23
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	0	8	5	2	6
Ženski	0	1	13	0	3
UKUPNO	0	9	18	2	9
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	0	0	3	0	1
Ženski	0	0	2	4	5
UKUPNO	0	0	5	4	6
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	1	0	0	1
Ženski	0	0	0	0
UKUPNO	1	0	0	1

Spoljašnje veze

• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2016)
• [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2015)