Nemanjići

Ukoliko ste tražili TV seriju, pogledajte članak Nemanjići — rađanje kraljevine.

Nemanjići su srednjovekovna srpska dinastija koja je vladala Srbijom više od dva veka i ostvarila najveće proširenje srednjovekovne Srbije. Dinastija je nazvana po Stefanu Nemanji I, osnivaču dinastije koji je povezan sa Vukanovićima po muškoj liniji i sa Vojislavljevićima po ženskoj liniji. U dinastiji ima jedanaest vladara, s tim što se dinastija možda nastavila, ženskom linijom u dinastiju Lazarevića. Kako su Lazarevići rodbinski povezani sa dinastijom Brankovića, koji su vladali delom Srba do prve polovine šesnaestog veka postoji mogućnost da su po ženskoj liniji i ti Brankovići bili potomci Nemanjića. Takođe Herceg Stefan bio je oženjen praunukom Kneginje Milice i kneza Lazara, Jelenom, koja mu je rodila sinove Vlatka i Vladislava. Za Vladislava se pouzdano zna da je izbegao u Ugarsku, današnju Hrvatsku, gde je od Ugarskog kralja dobio u posed tvrđavu Kalnik. Njegovi potomci gotovo sigurno žive i danas. Rodvinske veze sa Kosačama dokazuju da loza Nemanjića nije izumrla kao što se veruje.

Nemanjići
Država	Raška (1166–1217) Kraljevina Srbija (1217–1345) Srpsko carstvo (1345–1371) Carstvo Simeona Uroša (1359–1374)
Vladarska titula	veliki župan, kralj, car
Osnivač	Stefan Nemanja I
Poslednji vladar	car Stefan Uroš V (Uroš Nejaki)
Vladavina	1166–1371.
Izumiranje	Jovan Uroš (1422–1423)
Nacionalnost	srpska
Vera	pravoslavna
Krsna slava	Sv. Stefan Prvomučenik

Srbija za vreme Nemanjića

Pečat Stefana Nemanje

Glavni članci: Istorija Srbije u srednjem veku, Kraljevina Srbija u srednjem veku i Srpsko carstvo

Srpska država u srednjem veku je svoj vrhunac doživela pod vladavinom Nemanjića. Kraljevina Srbija je proglašena 1217. godine, a autokefalna srpska arhiepiskopija je proglašena 1219. godine. Iste godine je Sava Nemanjić objavio Nomokanon Svetog Save.

Stefan Dušan se krunisao za cara 1346. godine. Tokom Dušanove vladavine, Srbija je postigla svoj teritorijalni, politički i privredni razvoj. Dušan je doneo Dušanov zakonik, otvorio nove trgovačke puteve i ojačao privredu države. Stefan Dušan je pokušao da sa papom Inoćentijem IV i Mletačkom republikom organizuje krstaški rat protiv Turaka, ali je umro decembra 1355. Nasledio ga sin Uroš Nejaki, za vreme čije vladavine carstvo je upalo u anarhiju. Ovaj period je obeležio i uspon nove pretnje u vidu Osmanskog carstva, koje se širilo iz Azije u Evropu.

Grb

Grb Nemanjića

Glavni članak: Grb Nemanjića

Predstavljen je dvoglavim belim orlom na crvenom polju, koji je preuzet od vizantijskog grba dinastije Paleologa. Dvoglavi orao je usvojen iz vizantijske kulture i ubrzo je postao simbol srpskih kraljeva kao i srpske države. Može se videti na katalonskoj mapi iz 1339. gde je prestonica cara Dušana označena dvoglavim orlom, a taj isti simbol se nalazi i u manastiru Ljeviška. Čelenka je bila omiljeni deo grba srpske vlastele i vrlo je prisutna na novcu iz tog perioda, upotrebljavala se kao grb, bez štita.

Zadužbine Nemanjića

Kralj Stefan Dragutin, freska iz crkve svetog Ahilija u Arilju

Glavni članak: Zadužbine Nemanjića

Svi srpski vladari kraljevske porodice Nemanjića za sobom su ostavljali zadužbine, svoje crkve i manastire, da iskupe svoje duše i pokažu svoju veličinu.

Među mnogobrojnim manastirima koji su njihova zadužbina, ističu se: Žiča, Studenica, Mileševa, Sopoćani, Hilandar, Gračanica, Sveti Arhangeli, Banjska, Visoki Dečani, Ljubostinja, Gradac, Tronoša i drugi. Neki bugarski nacionalisti su imali običaj skrnaviti freske sa likovima Nemanjića jer su te freske smetale bugarizaciji Srba. Tako je Ivan Jastrebov žigosao zamazivanje likova srpskih vladara iz kuće Nemanjića od strane Bugara, a Spiridon Gopčević je ostavio zapis o istom događaju u manastiru svetog Jovana kod Sera.

Stefan — zajedničko vladarsko ime Nemanjića

Osnivač dinastije javlja se u pisanim izvorima kao Stefan Nemanja. Ime Nemanja bilo je njegovo lično ime, a ime Stefan, koje je nastalo od grčkog Stefanos (grč. Στεφανοσ), tj. „onaj koji je krunisan, koji je ovenčan”, izgleda je upotrebljeno upravo u tom značenju. Svi njegovi naslednici koji su vladali ili su bili određeni za naslednike prestola takođe se javljaju i sa imenom Stefan, tj. ovenčani vladar. Pored vladarskog imena Stefan oni su imali i lično ime. Zato bi svakom nasledniku Stefana Nemanje I u podjednakoj meri mogao pristajati naziv Stefan Nemanjić, koji se u istoriografiji po pravilu upotrebljava za imenovanje Nemanjinog sina i naslednika Stefana Prvovenčanog.

Nemanjići se u pisanim izvorima (poveljama) u pravilu javljaju potpisani samo sa zajedničkim vladarski imenom Stefan, a njihova lična imena koja su dobili po rođenju ređe su zapisivana. Prema pisanju Svetog Save u Studeničkom tipiku, njegov srednji brat koji je 1196. godine nasledio oca na velikožupanskom prestolu, zvao se Nemanja, kao i njihov otac, a vladarsko ime Stefan je ličnom imenu dodao prilikom stupanja na vlast. Savin srednji brat se kod većine istoričara danas javlja samo pod zajedničkim imenom Stefan Nemanjić, ili kao Stefan Prvovenčani, a znatno ređe njegovim ličnim imenom Stefan Nemanja II.

Kotromanići, koji su bili potomci i Nemanjića, koristili su vladarsko ime Stefan od kralja Tvrtka I, ali kod njih je postojalo i lično ime Stefan (Stepan).

Vladarska loza Nemanjića

Loza Nemanjića, freska iz manastira Dečani

Prsten kralja Stefana Prvovenčanog, sačuvan uz njegove mošti u Studenici

Glavni članci: Rodoslov Nemanjića i Spisak vladara iz dinastije Nemanjića

Dinastija je dala jedanaest vladara, koji su većinom od Srpske pravoslavne crkve kanonizovani i zato se cela dinastija naziva i Svetorodnom. Vladari iz porodice Nemanjić vladali su Srbijom od 1166. do 1371. godine: Vladari:

• Stefan Nemanja I, veliki župan 1165/66—1196.
• Stefan Nemanjić (Stefan Nemanja II, Stefan Prvovenčani), veliki župan 1196—1217 (sa prekidom 1202-1204), kralj Srbije 1217—1227.
• Stefan Radoslav, kralj Srbije 1227—1233/34.
• Stefan Vladislav I, kralj Srbije 1233/34—1241/42.
• Stefan Uroš I (Uroš Veliki), kralj Srbije 1241/42—1276.
• Stefan Dragutin, kralj Srbije 1276—1282, kasnije kralj Srema 1284—1316.
• Stefan Milutin, kralj Srbije 1282—1321.
• Stefan Vladislav II, 1316. i 1321—1325. kralj Srema, i nepriznati kralj Srbije 1321—1324.
• Stefan Uroš III (Stefan Dečanski), kralj Srbije 1321—1331.
• Stefan Dušan (Dušan Silni), kralj Srbije 1331—1346, car Srba i Grka 1346—1355.
• Stefan Uroš V (Uroš Nejaki), car Srbije 1355—1371.

Ostali vladari:

• Vukan Nemanjić, veliki župan 1202—1204.
• Stefan Konstantin, nepriznati kralj 1321—1322.
• Ana Neda, carica Bugarske, savladarka sinu Jovanu Stefanu 1330—1331.
• Simeon Uroš Paleolog, car Epira 1359—1366, car Tesalije 1359—1371.
• Jovan Uroš Paleolog, car Epira 1371—1372.
• Milica Hrebeljanović, kneginja Srbije, savladarka sinu Stefanu 1389—1393.

Galerija

• 
  Pečat Stefana Nemanje
• 
  Miroslavljevo Jevanđelje
• 
  Potpis Stefana Nemanje i njegovog brata Miroslava
• 
  Novac kralja Vladislava
• 
  Novac kralja Dragutina
• 
  Novac kralja Milutina Brskovski dinar
• 
  Novac kralja Dušana sa prikazom šlema
• 
  Novac cara Dušana
• 
  Dušanov zakonik
• 
  Pergament cara Dušana 1346.
• 
  Mač iz doba Nemanjića
• 
  Oružije iz doba Nemanjića
• 
  Šlem i oružije iz doba Nemanjića
• 
  Srednjovekovno oružije iz doba Nemanjića
• 
  Verižna košulja iz doba Nemanjića
• 
  Pojas Branka Mladenovića velmožde cara Dušana
• 
  Sunčani sat iz 12. veka manastir Studenica
• 
  Tanjir cara Dušana
• 
  Kivot kralja Stefana Prvovenčanog
• 
  Mošti kralja Milutina
• 
  Kruna Stefana Dečanskog
• 
  Replika Nemanjićke krune
• 
  Kivot Stefana Dečanskog
• 
  Kivot cara Uroša
• 
  Freska bitke na Velbuždu

Vidi još

• Srednjovekovne zastave Nemanjića
• Istorija Srbije u srednjem veku
• Kruna Stefana Prvovenčanog

Literatura

• Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ. 
• Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat. 
• Blagojević, Miloš (2004). Nemanjići i Lazarevići i srpska srednjovekovna državnost. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut SANU. str. 33—44. 
• Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2018. g. Pristupljeno 02. 02. 2019. 
• Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122. 
• Bubalo, Đorđe (2009). „Da li su kralj Stefan i Prvovenčani i njegov sin Radoslav bili savladari?”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 46: 201—227. 
• Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93. 
• Bubalo, Đorđe (2016). Srpska zemlja i pomorska u doba vladavine Nemanjića. 1. Beograd: Filip Višnjić. 
• Bubalo, Đorđe (2019). „Teritorijalna komponenta kraljevske titule Nemanjića”. Kraljevstvo i arhiepiskopija u srpskim i pomorskim zemljama Nemanjića. Beograd: SANU. str. 245—290. 
• Bubalo, Đorđe (2020). „Još jednom o godini smrti kralja Stefana Prvovenčanog”. Stefan Prvovenčani i njegovo doba. Beograd: Istorijski institut. str. 99—118. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2002). Rodoslovi srpskih dinastija. Novi Sad: Platoneum. 
• Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2008). Srpske dinastije (2. izd.). Beograd: Službeni glasnik. 
• Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska. 
• Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294. 
• Komatina, Predrag (2018). Prve srpske dinastije i poreklo Nemanjića. Beograd: Liber Novus. 
• Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I. Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4. 
• Marjanović-Dušanić, Smilja (1989). „Vladar kao ratnik: Prilog izučavanju nemanjićke ideologije”. Zbornik Filozofskog fakulteta: Serija A: Istorijske nauke. Beograd. 16: 125—146. 
• Marjanović-Dušanić, Smilja (1997). Vladarska ideologija Nemanjića: Diplomatička studija. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut. 
• McDaniel, Gordon L. (1984). „On Hungarian-Serbian Relations in the Thirteenth Century: John Angelos and Queen Jelena” (PDF). Ungarn-Jahrbuch. 12 (1982—1983): München, 1984: 43—50. 
• Novaković, Relja (1958). „Kad se rodio i kad je počeo da vlada Stevan Nemanja?”. Istoriski glasnik. 11 (3-4): 165—192. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Stanković, Vlada (2012). „Stefan Nemanjić i njegov brat Sava u spisima Dimitrija Homatina” (PDF). Vizantijski svet na Balkanu. 1. Beograd: Vizantološki institu SANU. str. 111—118. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 03. 2021. g. Pristupljeno 22. 05. 2019. 
• Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Ćirković, Sima (1964b). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. knj. 2, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo. 
• Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 

Spoljašnje veze

• Dinastija Nemanjić dinastijanemanjic.weebly.com (jezik: srpski)
• Fajfrić, Željko. Sveta loza Stefana Nemanje. Sremska Mitrovica: Tabernakl. ISBN 86-85269-06-6. 
• Svetorodna loza Nemanjića (jezik: srpski)
• Nemanjići - smene na prestolu (porodični odnosi i strani uticaj) (jezik: srpski)
• Srpski srednjovekovni vladari – Svetitelji (jezik: srpski)
• Jovan B. Markuš: Rodoslovi srpskih dinastija iz Zete i Crne Gore, Cetinje 2004. (jezik: srpski)
• Rodoslov Nemanjića (jezik: engleski)
• Srpski srednjovekovni vladari (jezik: engleski)